Đorđe V. Gregović

O PAŠTROVIĆIMA

(Uvodni tekst preuzet sa sajta www.pastrovici.net )  

Paštrovići su:

Krajnji južni dio Boke Kotorske, od rta Zavale do Spiča, ili kako se kaže u narodu - od Babina vira do Kufina (Dr. Jovan Vukmanović - Paštrovići, Cetinje 1960 g. str. 5)

Paštrovići su:

Bečići, Čučuci, Gracuni, Klapavice, Kalađurđevići, Dabkovići, Kuljače, Kentere, Kažanegre, Balići, Mitrovići, Grlomani, Anđusi, Đuraševići, Sankovići, Jovanovići, Rađenovići, Luketići, Vojnići, Rafailovići, Markićevići, Divanovići, Goliši, Ljubiše, Niklanovići, Krute, Radovići, Vukovići, Sklenderi, Pavlovići, Kaloštrovići, Đedovići, Đakonovići, Zenovići, Perazići, Begovići, Bosnići, Franovići, Franićevići, Srzentići, Davidovići, Mikovići, Medigovići, Gregovići, Androvići, Radanovići, Šoljage, Vukotići, Suđići, Andrići, Midžori, Todorice, Armenci, Medini, Milutinovići, Draškovići, Živkovići, Perovići Mainići.

Paštrovići su:

z asebna općina kojoj je sjedište u Sv. Stefanu... Paštrovići se dijele na ove parohije: Bečić (kapelanija), Tudorović, Kastellastva, Duljevo, Gradište, Režević i Praskvica. U površini imaju 6537 hektara, a 2862 stanovnika. Svega je 1315 kuća. (Sava Nakićenović - Boka, Beograd 1913 g. str. 422-423)

Paštrovići su:

po osobitim privilegijama imali 4 suđe, 2 vojvode, 12 vlastela i 6 starješina, koji su svi sjedili u gradu Svetome Šćepanu (Na moru) i sudili i upravljali zemljom i narodom; i njih je narod izabirao iz plemena redom svake godine, i svi su imali od Mlečića po nešto plate na godinu. Paštrovići pripovijedaju mnogo i o drugijem različnijem privilegijama, kojima se i danas diče i ponose; tako se n.p. pripovijeda da su još od Rimskijeh careva imali privilegije (koje su poslije potvrđivali svi Grčki i Srpski carevi i kraljevi i Mletački duždi) da iz njihovijeh 12 plemena može biti car, ako ga izaberu. ( Vuk St. Karadžić - Etnografski spisi, Beograd 1972 g. str. 55) Svoju su pravdu, pomiridbe i umire, zvanja i dogovore Paštrovići donosili na Bankadi, zboru paštrovskom koji je zasijedao na Drobnom pijesku, na Vidovdan svake godine.

Paštrovići su:

najveći uspon dostigli u vrijeme vladavine Nemanjića, kada pojedini Paštrovići obavljaju važne poslove za cara Dušana i on im daruje plemstvo. 374 godine Paštrovići su bili pod Venecijom i za to vrijeme sačuvali su vjeru, običaje, jezik, pismo, samoupravu i povlastice koje je Senat više puta potvrđivao. (...) Paštrovići su važili za dobre pomorce i trgovce, bilo je među njima više brodovlasnika i kapetana, znali su da se bave i gusarenjem. Većina stanovništva živjela je od poljoprivrede i stočarstva; u priobalnom dijelu razvijeno je bilo maslinarstvo. (...) Veliki evropski rat prouzrokovao je česte promjene gospodara Boke i Paštrovića: Austrije 1797-1805, Rusije 1806-1807, Francuske 1807-1813 godine. Velike sile nijesu prihvatile ujedinjenje Boke i Crne Gore 1814, već su Boku Kotorsku, zajedno sa Paštrovićima predale Austriji. Paštrovići su bili pod Austrijom sve do njenog sloma 1918 godine kada su zajedno sa Bokom ušli u sastav Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca. (...) Danas Paštrovići sa svojom rivijerom: Bečićima, Sv. Stefanom i Petrovcem; sa brojnim turističko-ugostiteljskim objektima visoke kategorije, predstavljaju najočuvaniji i najatraktivniji dio Crnogorskog primorja. Tu su četiri stara manastira sa muzejskim zbirkama, mnoštvo crkava i drugih spomenika koji svedoče o slavnoj prošlosti ovog kraja, o ljudima koji su gradili ove zadužbine, koji su doprinijeli da se očuvaju običaji, vjera, jezik i duh paštrovski. (Dr. Miroslav Luketić - Pomenik Paštrovića I Petrovac 2000 g.).

Paštrovići su:

sakrili etimološko značenje svog imena koje ni do danas nije tačno objašnjeno niti utvrđeno. Rečnik JAZU kaže da je ime Paštrović izvedeno od imena Paštro, Paštroje - koje bi značilo čovjeka šarenog, tj. Pastra. Stoji mišljenje o arbanaškom porijeklu ovog imena, koje bi postalo od imena Pastr - što znači čist, a možda je u etimologiji latinski korijen - pastor što znači pastir. Jovan Erdeljanović (1921) sumnja u nasljeđe starih naroda na ovom području, ilirsko-romanskih starosjedilaca, Vlaha i Arbanasa. Ilija Sindik (1951) je naučne vjere u snagu porodičnog, plemićkog imena Paštrović. Bilo kako bilo, svoje jedinstveno ime Paštrovići vjekovima već nose, a zapisano je prvi put u jednoj gramati 1355. godine, kao ime vlastele u službi srpskoga cara Stefana.

Paštrovići su:

hrišćani pravoslavne vjeroispovijesti. Svoje manastire gradili su u vrijeme Nemanjića - Praskvicu, po predanju, u XI vijeku, Duljevo i Reževiće u XIV vijeku, Gradište u XII vijeku. Oko pedeset crkava na svojoj teritoriji Paštrovići su sagradili u burnom istorijskom kolu, sačuvali mnoge, nekima sačuvali jedino trag.

Paštrovići su:

malobrojni i ravnomjerno raspoređeni na svojoj zemlji. Stanovništvo je odvajkada brojilo između dvije i četiri hiljade duša, ali sami Paštrovići vjeruju da ih po bijelom svijetu ima skoro isti broj. Mletački popis iz 1625. godine govori da je u Paštroviće 2202 stanovnika od kojih je 613 sposobnih za oružje. A godine 1692. Paštrovića je 1112, 1748. godine ih je 1578 u 360 porodica i samo 455 spremnih za oružje. Dobri Vuk St. Karadžić navodi da je u Paštroviće 3000 duša i 700 pušaka a Stefan Mitrov Ljubiša, poslanik narodni, 1840. godine zapisuje da je tačno u Paštroviće 3079 duša u 39 sela. Najzad, pravoslavne knjige navode da je na početku svih stradanja i ratova, 1912. godine, Paštrovića tačno 3631 stanovnik. A sada već davne 1961. godine statističari izbrojiše svega 2218 duša na ovom tlu.

Paštrovići su:

dali dosta dobrih, slavnih i znamenitih ljudi. U XV vijeku je omaleni Kanjoš Macedonović iz Buljarice spasio glavu mletačkog dužda pobijedivši u dvoboju neku beštiju koja se nazivala Furlanom. To mu je legendu obijezbijedilo, narodno predanje i najslavnije mjesto u pripovijestima Stefana Mitrova Ljubiše. Marin Bečić (1468-1526) je bio nadaren i učen, iz plemićke i bogataške kuće, pa je poslije mnogih škola postao profesor na starom univerzitetu u Padovi. Pisao je mnoge govore, panegirike, bilješke i komentare o djelima latinskih pisaca. Umro je i sahranjen u Padovi. Stefan Štiljanović je živio u isto burno vrijeme. Bio je knez paštrovski, poslednji i najslavniji. Bio je dobrotvor i posjedovao je sedam mlinova. Sve je ostavio narodu svojem i otišao u Srem 1498. godine zbog sukoba sa Mlečanima. Tamo je ratovao protiv ugarske vojske i Turaka i širio svoju dobrotu. Smatra se da je umro, najvjerovatnije, oko 1543. godine, a njegove su mošti počivale u sremskom manastiru Šišatovac do početka Drugog svjetskog rata kada su prenešene u beogradsku Sabornu crkvu. Proglašen je za sveca Srpske pravoslavne crkve. U jesen, 17. oktobra svake godine se pominje i slavi njegovo ime. Petar Ćuda - Mustafa Paša je početkom XVI vijeka bio zapovjednik Kaira, rođen u Kotoru, niskog roda i obdaren svim vrlinama i vrlo lijepe vanjštine, kako bilježi Mauro Orbin 1601. godine. Na njegovo slovensko, paštrovsko porijeklo ukazuju mletački poslanici i mletačke isprave. Stefan Paštrović je bio jeromonah u manastiru Gradište u Buljarici, štampar i baštinik vjere. U proljeće 1597. godine je u štampariji Rampacetija u Veneciji štampao Zbornik za putnike ili Molitvenik Stefana Paštrovića. Iste godine je štampao i blagoslovio prvi srpski Bukvar u dva izdanja koja je sačinio inok Sava, rodom iz Paštrovića, monah u manastiru Dečani. Arhimandrit Danilo Kažanegra je četrdeset i sedam godina bio iguman manastira Visoki Dečani. Rođen je 1708, u manastiru Duljevo zamonašen i učen, a istorija ga prvi put 1770. godine pominje kao igumana slavnih Dečana. Od turskog sultana je 1778. dobio ferman i berat kojim je postavljen za upravitelja svih dečanskih imanja i imenovan za carskog sokolara. Poštovali su ga crnogorske vladike, ustanički Srbi i ugledni Albanci. Ovaj veliki obnovitelj manastira Visoki Dečani umro je u dubokoj i svijetloj starosti 1820. godine. Rade Andrović je legendarni paštrovski junak iz druge polovine XVIII vijeka. U ljeto 1785. godine, paša skadarski Mahmud Bušatlija pobjedonosno je prolazio kroz Paštroviće poslije pohoda na Crnu Goru. Pop Rade Andrović se osmjelio da ga ubije u njegovom šatoru u Kastellastvi jer je iznevjerio riječ da pohare neće biti u Paštrovićima. Njegova puška ne kresnu i Turci ga posjekoše. Stefan Mitrov Ljubiša ga je s istinom prozvao novim Obilićem. Tomo Medin (1725 - oko 1788) i Stefan Konte Zanović (1751-1786) bili su sudruzi slavnog Đakoma Kazanove, učeni pustolovi, povjerenici na dvorovima evropske aristokratije, ljubitelji avantura i miljenici otmjenih dama. Prijeteljevali su sa Ruđerom Boškovićem, Rusoom, Dalamberom i Volterom, ministrima i carevima. Njihovi korijeni su u Kastellastvi i Buljarici, a njihovi grobovi u Londonu i Amsterdamu. Simeon Piščević je bio ruski general, potekao u brojnoj plemićkoj porodici sa vojnom tradicijom. Rođen je 1731. godine. Karijeru je počeo u austrijskoj, a slavu stekao u ruskoj vojsci carice Katarine. Umro je 1797. godine. Ni do danas nije poznato mjesto gde njegove kosti počivaju. A možda je najpoznatije ime Stefana Mitrova Ljubiše (1822-1878), tribuna, narodnog glasnika i pripovjedača. Bio je poslanik i predsjednik Dalmatinskog sabora, kao i poslanik u Carevinskom vijeću u Beču u kojem se gospodi obratio na srpskom jeziku i time, faktički, uveo ravnopravnost jezika u zakonodavnu skupštinu. Poznate paštrovske legende obradio je u svojim pripovjetkama Kanjoš Macedonović, Skočiđevojka, Pop Andrović novi Obilić i Pričanja Vuka Dojčevića. Bio je publicista od mjere, etnograf i istoričar svoga plemena. Umro je u Beču ali su mu njegovi saplemenici kosti prenijeli pred crkvu Sv. Trojice u Budvi 1885. godine. Visarion Ljubiša je bio mitropolit crnogorski. Rođen je 1823. godine i mlad je nastavio monašku tradiciju svoga brata. Bio je upravitelj mnogih manastira na primorju, a 1867. godine rukopoložen je za igumana u manastiru Morača. Bio je rektor Bogoslovije na Cetinju i prvi predsjednik Crvenog Krsta u Crnoj Gori. U jesen 1882. godine knjaz Nikola ga je imenovao za crnogorskog mitropolita. Umro je 1884. godine na Cetinju. Dušan Gregović (1875-1923) je bio crnogorski konzul u Skadru i u Carigradu, a pred Prvi svjetski rat ukazom kralja Nikole I imenovan je za ministra inostranih poslova a potom i za ministra vojnog i predsjednika ministarskog savjeta. Bio je diplomata i u zajedničkoj državi južnih Slovena, Kraljevini SHS. Marko Krstov Gregović je rođen u bogatoj petrovačkoj porodici 1867. godine. Studirao je slikarstvo u Beču i prvi je ponio zvanje akademskog slikara na primorju. Slikao je portrete znamenitih ljudi svojega doba i radio je na manastirskim ikonostasima. 1896. je na Cetinju pripredio prvu likovnu izložbu u Crnoj Gori. Umro je u Beogradu 1941. godine. Dionisije Miković (1861-1942) je u istoriji svojega plemena ostao upamćen kao pisac mnogih priloga iz oblasti crkvene istorije, dogmatike, književnosti i etnologije. Bio je pokretač i izdavač Srpskog magazina 1896. godine i velikog ilustrovanog kalendara Boka 1909. godine. Za potomstvo je ostavio nezaboravan etnološki zapis Paštrovska svadba. Doktor Božidar Perazić (1863-1954) je bio jedan od onih Paštrovića koji su studirali u Beču, a svoje znanje i umijeće prenijeli u postojbinu. Po pozivu knjaza Nikole bio je upravnik bolnice Danilo I na Cetinju. 1908. je imenovan za dvorskog ljekara i ličnog doktora crnogorskog knjaza. Kao čovjek široke kulture, sakupljao je arhivsku građu o svojem kraju u arhivama Trsta, Venecije, Beča, Zadra i Pariza. Narodni heroj Vukica Mitrović rođena je 1912. godine u Sv. Stefanu. Iskreno je vjerovala i borila se za ideju komunizma. Tragična i junačka sudbina njene porodice dostojna je velikih antičkih drama. Kao nepobijeđeni komunista strijeljana je na Banjici 1941. godine. Njen brat Stefan Mitrović je rođen 1909. godine. Bio je pjesnik žarkih slika i istinski revolucionar. Nije bio miljenik sudbine i sreće, ali je bio naderen čvrstinom, jakom riječju, pravicom i stihovima. Umro je u samoći u Beogradu 1985. godine.

Paštrovići su:

tokom svoje istorije živjeli na razmeđi država, vjera i puteva. Bili su vješti pregovarači, dobri trgovci, dobri saveznici. Najbolje svoje ljude su znali da uzdignu u svojim i tuđim očima. Primali su dobre uticaje, učili su od moćnijih jezike i vještine, prilagođavali se istorijskom usudu. Očuvali su svoj identitet i ukrasili ga novim vrijednostima. I danas, kada je istorija u strašnom ubrzanju, Paštrovići znaju svoje mjesto u povijesti Boke, povijesti Crne Gore i svih južnoslovenskih naroda

Paštrovići su:

pred mnogim iskušenjima i u današnje vrijeme. Ekonomska migracija započeta 70-ih godina prošlog vijeka, a posebno tokom poslednje decenije, promijenila je strukturu stanovništva na području Paštrovića. Broj stanovnika u svim paštrovskim mjestima je udvostručen. Kvalitet ovog podneblja bio je pokretački osnov za ekonomsko, geografsko i demografsko raslojavanje sredine. Nastale promjene nijesu garantovale, niti za sobom povukle opšti boljitak. U takvom socio-ekonomskom ambijentu Paštrovići kroz aktivnosti raznovrsnih udruženja baštine najbolje vrijednosti svojega mentaliteta i otvorenosti ka novom vremenu. Ta udruženja su Bankada - Zbor Paštrovića, Odbor za sakupljanje istorijske građe o Paštrovićima - Petrovac, Odbor za obnovu kulturno-istorijskih spomenika - Sveti Stefan, Odbor za izgradnju Spomen doma Sv.Stefan Štiljanović - Bečići, i Udruženje Paštrovića i prijatelja Paštrovića "Drobni pijesak" - Beograd. U radu ovih društava i udruženja, kroz pojedinačne napore i ushićenja, kroz postojanu duhovnu nadgradnju, kroz razvoj privrede i širenje zajednice - Paštrovići danas, kao i u vremenu koje dolazi, traže svoje mjesto, svoj uticaj i svoj glas.

www.pastrovici.net

© 2001. "Projekat Rastko - Biblioteka srpske kulture na Internetu"; Tehnologije, izdavaštvo i agencija "Janus"; kao i nosioci pojedinačnih autorskih prava. Nijedan deo ovog sajta ne smije se umnožavati ili prenositi bez prethodne saglasnosti. Za zahtjeve kliknite ovdje.