Projekat Rastko Skadar: Stanovništvo slovenskog porijekla u Albaniji

Milica Grković

Lična imena u nekim naseljima Severne Albanije i slovensko-albanske veze u svetlu antroponimije

Izvor: "Stanovništvo slovenskog porijekla u Albaniji" - Zbornik radova sa međunarodnog naučnog skupa održanog na Cetinju 21, 22. i 23. juna 1990. godine

Odnos Slovena i Albanaca od njihovih prvih pomena na Balkanskom poluostrvu bio je u krugu interesovanja naših i svetskih istraživača. O prisustvu i mestu Slovena na teritoriji današnje Albanije tokom vekova ima mnogo svedočanstava. Na prvom mestu to su slovenske pozajmljenice u savremenom albanskom jeziku i dijalektima koje se odnose na razne oblasti života. Niz terminologija obogaćeno je slovenskom leksikom kao što su: kuća i pokućstvo, zemljoradnja, voće, povrće, poljsko i šumsko rastinje, stočarstvo, životinjski svet, pčelarstvo, ribarstvo, zanati, odeća i obuća, administracija, službena i profesionalna zanimanja, vreme i druge prirodne pojave.

Cela teritorija današnje Albanije prošarana je toponimima slovenskog porekla, što je pouzdan dokaz da su na tim područjima živeli Sloveni, a najverovatnije da su većinu mesta imenovali prilikom naseljavanja jer nisu zatekli stanovništvo koje bi im moglo preneti staro ime. Ranije geografske karte svedoče da je bilo mnogo više toponima slovenskog porekla kao na primer: Široki Breg, Golo brdo, Pleševica, Gorica, Berat (od Beograd), Podgorje, Pešter, Korito, Kamenin, Kamenica,Zelenin, Lukovo, Borič, Belica,Bistrica, Dvorani itd.

Pored živog materijala sačuvanog u jeziku i mnogobrojnim toponimima postoji i niz drugih izvora koji pokazuju da je u granicama današnje Albanije bilo dosta slovenskog stanovništva i slovenskih naselja, a i da su očigledne albansko-slovenske veze. Posvedočeno je da su čak i boljari bili slovenskog porekla kao na pr. Nikola Sanati, Duka Dobril, Martino Černota.

Jedan od najpotpunijih srpskih srednjovekovnih izvora, Dečanska hrisovulja iz 1330. godine svedoči da je u današnjoj severnoj Albaniji bilo dosta slovenskih naseobina. Pored mnogih darova Stefan Uroš III podario je manastiru Dečanima deset sela koja su se nalazila u Altinu, oblasti između župe Reke i reke Valbone. To su sela: Trebopolje, Babjane, Lužane, Gorane, Šipčane, Sošane, Greva, Bunjane, Krastavljane i Buljubi. U tim naseljima upisani su svi muškarci, poreski obveznici, odnosno oni koji su imali neke obaveze prema manastiru Dečanima. U tih deset sela zabeleženo je prema prvom polisu 1438 imena, a po drugom 1266.

Analiza je pokazala da je preko 90% ovog stanovništva imalo imena slovenskog porekla, što bi moglo značiti da je 90% stanovništva bilo slovenskog porekla. Međutim, kada se pogleda struktura imena u tim selima, odmah se uočava da odnos slovenskih i neslovenskih imena nije u svim naseljima isti. Od deset sela, pokazalo se, da samo jedno po antroponimijskoj slici odudara od ostalih. To je selo Greva u kome je zabeleženo samo 20% imena slovenskog porekla, 65% kalendarskog porekla i 14% imena albanskog ili nekog drugog porekla. U ostalih devet sela procenat slovenskih imena se kreće od 84% do 97%. Ovako velika razlika u strukturi imena žitelja sela koja su bila u neposrednoj blizini pokazuje da je u njima živelo etnički različito stanovništvo. Dakle, u susedstvu su živeli Srbi i Albanci i njihove veze na tom prostoru su neosporne. U istom dokumentu zabeleženo je još mnogo imena odnosno mnogo stanovnika u različitim oblastima tadašnjeg prostranog dečanskog vlastelinstva. Sličnu strukturu imena kao Greva imaju katun Tuzi za koji se izričito kaže da je albanski i selo Kuševo u blizini Skadarskog jezera. Ostala naselja imaju sličnu strukturu antroponimije kao srpska altinska sela.

Pored naziva sela prilikom upisivanja međa zabeleženo je niz mikrotoponima koji su na altinskoj međi bili međaši. To su: Tlsto brdo, Žrkovo, Slatina, Radogošta, Dlaga, Bor, Slepi potok, Ravnije, Hlim'c, Mečina, Velja glava, Dročin Nami, Prud, Vratnica, Ribnica itd.

Analiza i ovih mikrotoponima pokazuje da je većina nastala od slovenskih korena. Ovo je još bolji pokazatelj da su Srbi na ovom prostoru bili starosedeoci, koji su dolazeći u ove krajeve i nalazeći tu prazan prostor davali imena svojoj okolini i svojim staništima.

U granicama današnje Albanije nalazilo se i srpsko selo Vrmoša, takođe zabeleženo u ovom izvoru. Danas je to albansko selo, a u prvoj polovini četrnaestog veka u njemu je živelo 87% stanovništva sa ličnim imenima slovenskog porekla.

Nažalost, ovako podrobnih podataka za teritoriju današnje severne Albanije u srpskim srednjovekovnim izvorima nema mnogo pa se ne može rekonstruisati etnička slika tog prostora. Tek kasnije u turskim tefterima nalazi se više materijala za pretpostavku o etničkoj karti današnje Albanije u srednjem veku.

Jasno je da su postojale mnogobrojne veze između Slovena i Albanaca o čemu govore i drugi izvori.

Na primer, Rogiero de Pazienza remy Lo Bolzino zabeležio je nepoznatu bugaršticu o despotu Đurđu i Sibinjanin Janku koju je pevala jedna grupa na dočeku napuljske kraljice Izabele del Balco u junu 1397. godine, u gradiću Gioia del Colle u južnoj Italiji. Veoma je važno za onomastiku što su imena tih pevača zabeležena pa po tome znamo da su pesmu o Sibinjanin Janku i Đurđu Smederevcu pevali ljudi od kojih je većina imala imena slovenskog porekla, što bi moglo značiti da su naši ljudi tu pesmu u Italiju doneli iz rodnog kraja. Među pevačima bila je i žena čije je ime bilo Drita, neosporno albansko ime sačuvano do današnjih dana. Dakle, pored Slovena krajem petnaestog veka u Italiji bili su i Albanci.

Do sada je u nauci postavljeno pitanje odakle je pesma doneta.

Prema jednom mišljenju pesma je iz okoline Smedereva, prestonice Đurđa Smederevca. Drugo mišljenje je da su pomenutu bugaršticu pevali hrvatski doseljenici koji su u južnoj Italiji živeli zajedno s albanskim naseljenicima.

Međutim, nema sumnje, pevači najstarije zabeležene bugarštice poticali su iz krajeva gde je živelo naporedo albansko i slovensko stanovništvo. Takvih krajeva je bilo dosta kao na primer oblast Altina, Skadra itd. Prema opisu skadarskog kraja početkom petnaestog veka mnoga sela su bila mešovita. Pad Srbije i turski prodor duboko na Balkan izazvali su pomeranje stanovništva u ovim krajevima. U Italiju su se preseljavali Albanci, a i Sloveni. Tako na primer, u oblast Otranto preselilo se šezdeset Slovena koje je doveo predvodnik Albanac. To pokazuje da je i grupa pevača pripadala skupini preseljenika u kojoj su iz starog kraja bili Sloveni i Albanci. Dakle, nema sumnje da je bugarštica o Đurđu Smederevcu i Sibinjanin Janku pevana u južnoj Italiji četrdesetak godina posle pada Smedereva i srpske države doneta iz jekavskih balkanskih krajeva gde su u blizini, ili zajedno živeli Sloveni i Albanci, a to je najverovatnije današnja Crna Gora ili severna Albanija.

Izneti podaci daju dovoljno osnova za zaključak da su Sloveni tokom srednjeg veka živeli na teritoriji današnje Albanije i da su između Albanaca i Slovena vekovima postojale snažne veze koje su se ogledale u svim oblastima života.

Autori | Jezik | Folklor | Istorija | Umetnost | Prevodi | O Albaniji | Bibliografija | Linkovi
Naslovna | Promena pisma | Novosti | Mapa | Kontakt