Projekat Rastko / Projekti Rastko - Skadar / Shkoder  
Biblioteka slovena u Albaniji i albansko-slovenskih kulturnih veza

Autori
Jezik
Folklor
Istorija
Umetnost
Prevodi
O Albaniji
Bibliografija
Linkovi
 

Projekat Rastko Skadar: Stanovništvo slovenskog porijekla u Albaniji

 

Marica Malović-Đukić

Pilot u srednjem veku

Izvor: "Stanovništvo slovenskog porijekla u Albaniji" - Zbornik radova sa međunarodnog naučnog skupa održanog na Cetinju 21, 22. i 23. juna 1990. godine

Stefan Nemanja je od 1180. do 1190. znatno proširio teritoriju srpske srednjovekovne države. Za vrijeme ofanzive prema Duklji zaposeo je Pilot, oblast između Skadarskog jezera i planina u Zaleđu. Prvi put se Pilot kao oblast javlja u Nemanjinoj povelji za Hilandar koja je sastavljena 1198. gdje se kaže da je Nemanja osvojio i "ot Arbanas Pilot".[1] Skoro istovetan sadržaj javlja se i u žitiju Stefana Nemanje, koje je napisao oko 1208. Nemanjin sin Sava, gde se u opisu onoga što je Nemanja stekao posle obnovljene svoje dedovine zabilježio je među ostalim "od pomorskie zemle Zetu s gradovima, a od Rabna Pilota oba".[2] Ovde je Rabno isto što i Albanija, dok se oblast Pilota delila na Donji i Gornji Pilot. Sledeći pomen Pilota, istina kao crkve a ne oblasti, javlja se u Ljetopisu popa Dukljanina odnosno Barskom rodoslovu, spisu koji je protkan legendarnom sadržinom i nastao je u XII veku. Pilotska crkva pomenuta je u ovom spisu pod imenom Poletum[3] u onom odeljku kad govori o saboru u Dalmi, gde je izvršena podela crkvene jurisdikcije među sufraganima crkve Duklje odnosno Bara. U tom spisu se kao župe u Zeti spominju Kupelnik i Barezi koji se upoređivanjem sa preciznim geografskim podacima vezuju za kasnije mesto Kupelnik - Koplik i Baleč u neposrednoj blizini Skadarskog jezera. Iz Dušanove povelje za Sv. Arhanđele saznaje se da je Kupelnik u Pilotu.[4] Izgleda da je slovenska župska organizacija u početku okruživala sa svih strana Skadarsko jezero, a da je kasnije spuštanjem Albanaca iz planina proširen opseg Pilota do samog ogledala Jezera.[5]

Polatum je bio katolička episkopija krajem XII veka i bio je potčinjen nadbiskupiji u Baru. On je pomenut na crkvenom saboru koji je održan kod Bara 1199. godine, kao crkva, čiji je sufragan barska nadbiskupija. "Ljetopis popa Dukljanina imao je funkciju da opravda pravo Bara na sufragane biskupije, pa se zato u njemu biskupija Pilot javlja, a Pilot se kao oblast uopšte ne pominje", kako je istakao Sima Ćirković.[6] Pilot se javlja u većem broju autentičnih i falsifikovanih papskih bula u prvoj polovini XIII veka, jep je zajedno sa drugim biskupijama bila predmet dugotrajnog sukoba između Barske i Dubrovačke nadbiskupije.[7] Sredinom XIII veka sukob između Barske i Dubrovačke nadbiskupije došao je do kritične tačke, tako da je opstanak Barske nadbiskupije doveden u pitanje. Srpski vladari su tada odlučno stali na stranu Barske nadbiskupije. Došlo je do oružanog sukoba između Dubrovnika i srpskog kralja Uroša I, gdje je Dubrovnik pretrpio ogromne štete. Do mira je došlo u leto 1254. godine kada su izmijenjali povelje. Prokurator dubrovačkog nadbiskupa već početkom 1255. godine u Rimu izjavljuje da se ne može u parnici ništa učiniti. Spor se lagano ugasio bez formalno donetog rešenja. To je bilo povoljno za Barsku nadbiskupiju, jep je zadržano zatečeno stanje.[8] Nakon toga njen opstanak više nije dovođen u pitanje. Tako je Pilot svo ovo vreme ostao pod Barskom nadbiskupijom.

Pilotska episkopija bila je pod sufraganom Barske nadbiskupije i početkom XIV vijeka, kako se saznaje iz pisma pape Benedikta XI. Papa Benedikt XI uputio je pismo Marinu, barskom nadbiskupu, 18. novembra 1303. godine u kojem mu daje ovlašćenja da se brine o disciplini i životu klerika u područnim dijecezama, među kojima je pomenut i Pilot.[9] Sredinom XIV vijeka, kada je car Dušan izdao povelju za svoju zadužbinu manastiru sv. Arhanđela kod Prizrena (1348) Albanci u Pilotu bili su katolici.

Iz kazivanja arhiepiskopa Danila saznaje se da je srpski arhiepiskop Joanikije I posle napuštanja položaja arhiepiskopa 1276. otišao u Pilot "i tamo poživi u strani zemle pilotske". On dalje navodi da je i umro u toj oblasti 1279, gde je sahranjen,[9a] Joanikije I sahranjen je verovatno u nekoj pravoslavnoj crkvi u Pilotu. Prema tome bilo je osim katolika i pravoslavnih u Pilotu u drugoj polovini XIII veka, iako je Pilot bio katolička biskupija potčinjena Barskoj nadbiskupiji u XIII veku kako smo naveli. Manastir svetog Arhanđela Mihaila dobio je najveće posede u oblasti Skadarskog jezera. Pored mnogih sela u Pilotu Dušan je svojoj zadužbini potčinio i katoličke sveštenike iz ovog kraja. "Latinski popovi" u Šiklji, koji su imali svoje baštinske vinograde morali su davati manastiru čabar vina godišnje, ali su zato bili oslobođeni svih drugih rabota i davanja. Crkve Sveta Varvara i Krsti u Šiklji davale su polovinu vina sa svojih vinograda manastiru.[10] Ovo potčinjavanje katolika svom pravoslavnom manastiru tumači se kao jedan od poteza u Dušanovoj anti-katoličkoj politici. Izgleda da je Dušan tome morao pribeći po nuždi, jep su se posjedi više manastira dodirivali i graničili. Selo Šiklja sa latinskim sveštenicima ležalo je dublje uz sam planinski greben koji odvaja Pilot od susjednih župa.[11]

Pilot je bio siromašna episkopija sredinom XIV vijeka. O njenom siromaštvu saznaje se prilikom sakupljanja desetka krajem 1351. godine. Sabirač desetka primio je od (Petra?) episkopa pilotskog 40 groša a tako isto i od episkopa Pilota Minori, ili drukče "skadarskog", groša 10.[12] Prema visini sakupljenog desetka krajem 1351. Pilot je bio najsiromašnija biskupija koja je pripadala Barskoj nadbiskupiji. O crkvenoj podeli Pilota na Gornji i Donji u prvoj polovini XIV-og veka govori i barski nadbiskup Giom Adam. "On kaže da je episkopija Gornji i Donji Pilot pripadala Barskoj nadbiskupiji".[13]

Latinski izvori donose podatke o crkvenoj podeli Pilota, kao što smo naveli, dok srpske povelje isključivo o oblasti Pilota koja se delila na Gornji i Donji Pilot.[14]

Pokušaćemo da na osnovu podataka iz povelja XIV veka, Skadarskog zemljišnika (1416-1417), Skadarskog deftera (1485) i ostalih izvora i literature pretresemo još Jedan put naselja u oblasti Pilota u srednjem veku. Najpotpuniju raspravu o Pilotu dao je Gavro Škrivanić, koji je koristio svu dosadašnju stariju literaturu.[15] Njegova rasprava odnosi se na istorijsku geografiju oblasti Pilota u XIV veku i koristio je samo podatke iz srednjovekovnih povelja, dok su mu Skadarski zemljišnik i Skadarski defter bili nepoznati.

U povelji za sv. Arhanđele koju je izdao car Dušan 1348. nabrojana su sva sela u Gornjem Pilotu koja su data ovoj crkvi. U Gornjem Pilotu pominju se sledeća sela: Šiklja je današnje selo Šikaj koje se nalazi na levoj obali Drima južno od sv. Spasa, ali su njeni posedi prelazili i na desnu obalu Drima što se vidi iz njenih međnika "kako upada Suha reka u Drim i preko Drima"; zaseok Kruimada, je danas selo Kriemadi, smešteno jugoistočno od sela Šiklje i prostiralo se i na obe strane reke Drima, što se vidi iz razgraničenja Kruimada "u Drim preko Drima na svetoga Nikolu"; selo Sakato je današnji Sakat, jugozapadno od sv. Spasa i severozapadno od sela Šiklje i prostiralo se na desnoj obali Drima i graničilo se sa Šikljom. Zaselak Krsti, bila bi danas Goska istočno od Sakata, čiji su se posedi nalazili samo na levoj strani reke Drima. Od međnika koji se pominju u granicama navedenih sela su: reka Krupa, i to bi bila danas reka Kruma, pre nego Goska, na osnovu ređanja lokaliteta i njihovih rasporeda na terenu. Reka Sirik je današnja Serices, koja je leva pritoka Drima. Možda bi planina Krnor, bila danas Kačnor (Kunore).[16] Koštanjani bi bili današnji Kosturi koji se nalaze na desnoj obali Drima, nasuprot zaseoka Krsti, odnosno Goske.

Pilot se graničio sa župom Patkovo, jep su se njegovi prilozi nalazili u blizini Dečanskih priloga u Patkovu. Pošto su posjedi sela u Gornjem Pilotu prelazili i na desnu obalu Drima i tu se negdje graničili sa posedima župe Patkovo na severu i severoistoku, gde su bile južne granice župe Patkovo, koje su išle severnije od reke Drima, malo južnije od današnjeg sela Heljšani do sela Radogoša. Sela koja su se nalazila u dolini Drima zapadno od ušća reke Ljume pripadala su Pilotu, dok su sela na desnoj strani od ušća reke Ljume u Beli Drim i južno od vododelnice pripadala prizrenskoj oblasti.[17] Škrivanić smatra da se Pilot nalazio na starom skadarsko-prizrenskom putu Puka - sv. Spas i novom Puka-Kukes to jest da je bio u oblasti Pilota, zbog toga, što se crkva sv. Pavle (St. Paulus, danas Šen Pal ili Špal) najpoznatija u gornjem Pilotu, episkopsko sedište, nalazi u oblasti Dukađina, na putu Nerfana-Kasneti-Oroši, južnije od raskrsnice starog puta koji ide ka sv. Spasu i novog koji vodi na Kukesu.[18] Pilot se izgleda prostirao nizvodno duž reke Drima na zapad, što bi činilo Gornji Pilot, dok Drim ne promeni tok u pravcu juga,[19] a odatle bi se nastavio Donji Pilot obuhvatajući sela u slivu reka Kiri i Šalje na desnoj strani reke Drima zajedno s Kupelnikom koji je najistočnija tačka Donjeg Pilota, jep se u međama sela Kuševa u Zeti, koje je dato Dečanskom manastiru, pominju kupelnične međe. [20] Prema tome, selo Kuševo, danas Kušaj koje se nalazi istočno od Titograda, pripadalo je Zeti a selo Kupelnik koje je pomenuto u povelji za Sv. Arhanđele da je u Donjem Pilotu i da je dato manastiru, nalazilo se u Donjem Pilotu.[21] U XV veku granica između Zete i Pilota nije se promenila. Iz mletačkog dokumenta od 1474. saznaje se da je granica Gornje Zete išla od Kuševa do Ostroga. Izgleda da je Gornja Zeta nastavljala tradiciju stare Zete.[22] U Donjem Pilotu, povelja za Sv. Arhanđele određuje "da daju crkvi svile sto tisuć volja sto perper". Zatim navodi selo Kupelnik sa međama.[23] Za Kupelnik se ne kaže izričito da je u Donjem Pilotu kao za navedena sela u Gornjem Pilotu. Međutim iz samog nabrajanja sela u Gornjem Pilotu, pa obaveze Donjeg Pilota koje su velike i izjednačene su sa obavezama grada Bara prema srpskim vladarima, pa se odmah navodi selo Kupelnik, koje je sigurno pripadalo Donjem Pilotu. Navodi se selo Kupelnik i crkva Svete Bogorodice, zatim međe Kupelnika. Malo kasnije se navodi da daje crkvi Sv. Arhanđela "i dohodak svete Bogorodice Kupelničke u Svetom Srđu, 33 spuda soli svako godište". Ovo je jedna crkva, koja je pomenuta jedanput kao Sveta Bogorodica a drugi put kao sveta Bogorodica Kupelnička. Za crkvu Svete Bogorodice izričito se kaže da je u Pilotu u povelji crkve Sv. Nikole u Dobrušti koju je izdao car Dušan. Među posedima koje je car Dušan poklonio ovoj crkvi zabeleženo je među ostalim "i Svetu Bogorodicu u Pilotu s vinogradima".[24] Prema tome crkva Svete Bogorodice je u Kupelniku odnosno Pilotu. Kupelnik je u Donjem Pilotu kako je zabeleženo i u povelji za sv. Arhanđele. Srednjovenovni Kupelnik je današnje mesto Kopliku koje se nalazi sjeverno od Skadra na sjevero-istočnom pobrežju Skadarskog jezera. Kupelnik je udaljen od Skadra samo 16 kilometara.[25] U međama sela Kupelnika pominje se Podgora to je danas isto Podgora koja se nalazi istočno od Kupelnika. Podgora se pominje u Skadarskom zemljišniku pod nazivom Podegora, u Skadarskom defteru pomenuta je kao Podgora.[26] Studenac Polvar je danas Polvari jugoistočno od Kupelnika, dok je Podgora malo istočnije.[27] U Skadarskom zemljišniku javlja se kao mesto pod nazivom Fontanna Polvara koje se graničilo sa jedne strane selom Svetim Vračima a sa druge strane selom Dobrea.[28] Dobrea je danas Dobra koja se nalazi južno od Kupelnika.[29] Sveti Vrači pominju se kao međe Kupelnika blizu Polvara i Podgore. Sveti Vrači pominju se u Skadarskom zemljišniku kao selo, kao što smo naveli pod nazivom Sancto Avracio. Prema tome Sveti Vrači su u blizini Polvara.[30] Sveti Vrači se pominju u Svetostefanskoj povelji (1315-1316) u kojoj kralj Milutin navodi sela u Zeti koja su data manastiru Svetog Stefana (Banjska). Crkvi sv. Stefana dato je Podlužije sa selima: Godinje, Žaborovo, Gostilje i drugo Gostilje.[31] U međama sela u Podlužiju pominju se Sveti Vrači. Možda se ovde radi o nekom drugom mestu ili crkvi. Sveti Vrači javljaju se u Skadarskom defteru pod nazivom "Shënd Ivrash". [32] Pominju se u granicama sela Kupelnika i međe "kadrunske" koje su verovatno dobile naziv po selu Kadrunu, koji i danas postoji jugozapadno od Kupelnika pod nazivom Kaldrun (Kaldruni). U Skadarskom zemljišniku naziva se Caldiron, a u Skadarskom defteru Kadrun.[33]

Dečanskom manastiru su bila dodijeljena dva Altinjanina "Zaharija i Mihal u Pilote u Nikite i ostavismo ih da davaju crkvi svile za svako godište Zaharija 4 tisuće a Mihal 2 tisući".[34] Nikit je selo u Pilotu. Selo Nikijit pominje se u Skadarskom defteru u nahiji Petra Spana. To je bilo malo selo sa svega sedam domova, čije su obaveze iznosile samo 350 akči.[35]

Spani su vlasteoska porodica koji su bili pronijari i glavari nekoliko sela u okolini Skadra i Drivasta u prvoj polovini XV veka. Stefan Span je bio glavar sela Podgore do 1406. kada je to selo ustupljeno Hotima, dobio je dva nova sela Bistriolu i Charochi. Petar Span bio je pronijar sela Dobrea.[36] Stefan i Petar Span bili su braća. Petar Span dobio je tvrđave Petra s njihovim selima u Pilotu 1409. pošto su oduzete od Radiča Humoja koji je postao odmetnik Republike.[37] Jula 1415. Petar Span ustupio je tvrđave Petra sa njihovim selima u Pilotu svom bratiću Marinu.[38] Sela koja su držala braća Stefan i Petar Span i njihovi naslednici (Bistriola i Dobrea) nalazila su se u blizini Kupelnika. Verovatno se selo Nikit odnosno Nikijit nalazilo u Pilotu i držao ga Petar Span, a kasnije njegov nećak Marin. Ono je bilo među onim selima u Pilotu koja su data Petru Spanu zajedno s tvrđavama Petra. Selo Nikita (Nikijit) je verovatno današnje selo na Nikajskoj reci, zapadno od Šenđerđa. I Jastrebov ubraja selo Nikaj u Donji Pilot.[39] Petar Span i njegovi naslednici izgubili su sva sela koja su dobili od Mlečana i srpskog despota tokom XV veka, zbog svoje pustolovne prirode.[40] Možda se sačuvala oblast Donjeg Pilota u nahiji Petra Slana u drugoj polovini XV veka. U nahiji Petra Slana prema Sk. defteru [41] nalazi se selo Grava. To je verovatno današnje selo Gurva, koje se nalazi na reci Štup, na desnoj obali Drima; zatim selo Šalja, na reci Šalji koja je desna pritoka Drima; selo Šoša je današnje Šoši, veliko selo, jugozapadno od Šalje; Brisa i danas Brisa, jugozapadno od Šenđerđa, na desnoj strani Drima, severno od Brise nalazi se selo Salce, oba sela nalaze se u oblasti Merturi. Mavrići je današnje selo Nanmavrići koje se nalazi severno od Šalje: Dugul je danas selo Megula koje se nalazi kod predela Pulti-Pilot, Pok je današnje selo Pogu, nasuprot Megula smešteno severoistočno od Skadra. Južno od sela Šoši nalazi se selo Fuša na levoj strani reke Kiri. Šenđel je danas veliko selo Šenđerđ istočno od Nikaja; Bukumira je današnje selo Bukumira, koje je smešteno jugozapadno od sela Šoši, severno od Skadra; Toplana je današnje selo, koje se nalazi severno od sela Dušmani, na desnoj strani reke Drima. Sva ova sela smeštena su u izvornom delu reke Kiri i srednjem toku reke Šalje.[42] Jastrebov ubraja u Donji Pilot od navedenih sela: Salca, Toplanu, Dušmani, Nikaj, Šalju i Šoši.[43] Može se pretpostaviti da su sva sela u nahiji Petra Spana pripadala Pilotu odnosno Donjem Pilotu.

Kod pisca kasnog srednjeg veka Martina Segona (umro 1485 ) ime Pilot se sačuvalo i izjednačava ga sa Spanima (Hispanos seu Poiatenses) i da ih Drim odvaja od Dukađina.[44] Ova konstatacija M. Segona ide u prilog gore navedenim selima, da su pripadala Pilotu odnosno Donjem Pilotu koje su držali Spani. Sva sela u nahiji Petra Spana - odnosno Pilotu u vreme turske vlasti bila su siromašna i sa malim brojem stanovnika. Ima više sela sa po pet do sedam domova.[45]

Car Dušan je izdao povelju manastiru Hilandaru 1348. kojom potvrđuje sve ranije posede, među kojima se pominju dva sela u Pilotu: Kalogeni i Murići.[46] Ova sela su se nalazila u Pilotu kako je izričito navedeno u povelji i verovatno da su bili jedno pored drugoga. Selo Kalogeni i Murići su u dosadašnjoj nauci različito ubicirani. Milan Šuflaj ih je smestio na lijevoj obali rečice Rioli, gde su se dodirivali sa posjedima manastira Dečana,[47] Jastrebov je smatrao da se selo Muriki nalazi blizu sela Žura, dok selo Kalogeni više ne postoji i ne može da mu odredi lokaciju.[48] Škrivanić je selo Kalogeni izjednačio sa današnjim selom Klođen koje se nalazi na desnoj obali Drima severozapadno od sela Dušmeni. Selo Murići nije mogao ubicirati.[49] Milica Nikolić je srednjovekovno selo Muriće izjednačila sa današnjim selom Murići koje se nalazi na teritoriji Klimenata u izvornom delu reke Cijevne. Selo Kalogeni identifikuje sa danas selom Devica, koje se nalazi jugozapadno od Murića na lijevoj obali Cijevne.[50] U Skadarskom defteru pominje se katun Murića koje je Mitar Pešikan ubicirao i izjednačio sa danas selom Murići u Klimentima.[51] Mišljenje G. Škrivanića može se prihvatiti s obzirom da se selo Kalogeni današnji Klođen nalazi pored sela Dušmana po kojem su dobili ime Dušmani, gospodari Donjeg Pilota. Selo Murije možda današnje selo Nanmavrići koje se nalazi severoistočno od sela Dušmana, dok im je današnje selo Murići u Klimentima bilo letnja ispaša.[52]

U Dečanskoj hrisovulji navedene su granične oblasti na jugu crkvenog poseda: Patkovo, Altin i Plav.[53] Možda su one činile istočne i severne granice Pilota. Patkovo smo već naveli kao graničnu župu. Oblasti Altina i Plava, kao i sela u njima temeljno je pretresao G. Škrivanić.[54] Međutim, nema ni ujednom selu pomenutih oblasti, koja su data Dečanskom manastiru, da su pomenute međe Pilota, bilo kao oblasti, ili pak međe pojedinih sela za koja je izričito rečeno da su u Pilotu. Jedino su pomenute murićke kolibe u međama sela Vrmoš,[55] danas Vrmoša, koje se nalazi jugozapadno od Gusinja na albanskoj strani, koje je pripadalo Plavu. Te murićke kolibe bile bi današnje selo Murići u Klimentima, kao letnja ispaša sela Murića u Donjem Pilotu, koje se nalazi severno od Šalje. O granicama Pilota kao oblasti, nema podataka, u srednjem veku. Međutim, pojavljuju se izvori koji govore o granicama biskupija (Gornji i Donji Pilot), ali su tek iz druge polovine XVII veka, Biskupija se graničila na jugu rekom Drimom i oblašću Postrpa, na istoku rekom Valbonom na severu i zapadu planinama Biškusi i Kologero. Biskupiju Gornji Pilot razdvajalo je brdo Kalogero od Klimenata, koji su pripadali biskupiji Medun (Modunense).[56] Nismo sigurni da su granice bile iste i u srednjem veku. Isto tako ne zna se da li se crkvena podela poklapala sa teritorijalnom podelom oblasti Pilota.

Albanci su od sredine XIV veka popunjavali svešteničke položaje u primorskim gradovima. U albanskim oblastima bilo je mnogo sveštenika, koje nisu mogle primiti lokalne crkve, pa su zbog toga odlazili u druge gradove i prihvatali slabije plaćena sveštenička mesta.[57] Veliki broj sveštenika, iz Pilota, sretamo u Dubrovniku početkom XV veka, gde su našli zaposlenje u crkvi ili kancelariji.[58] Ljudi iz Pilota su u ovom periodu veoma pokretljiv i preduzimljiv elemenat. Oni uče pojedine zanate u Dubrovniku i drugim primorskim mestima (zlatarski, obućarski). Posle završenog zanata oni se ne vraćaju u Pilot, već ostaju u gradu i tu otvaraju vlastite radionice.[59]

Oni se bave trgovinom, jer se zadužuju u Dubrovniku kod njih poznati trgovci iz zaleđa.[60]

O privrednom razvoju Pilota dragocene podatke daju povelje, i Skadarski zemljišnik. Oni daju obaveštenja o posebnim vrstama nameta koji su teretili seljake sa ovog područja u vreme srpske i mletačke vlasti. Posebno je bilo razvijeno vinogradarstvo, kako se saznaje iz obaveza sela u Gornjem Pilotu prema manastiru Sv. Arhanđela. Katolički popovi-baštinici i dve crkve iz sela Šiklje kako smo naveli bili su obavezni da davaju godišnje navedenoj crkvi po čabar vina, odnosno polovinu vina sa svojih vinograda.[61] U povelji za manastir Sv. Arhanđela navodi se "i priloži carstvo mi dohodak u Gornjem Pilotu što su davali Carstvu mi čabar vina da daju crkvi".[62] Obaveze za korišćenje vinograda odmerene su u naturi i zemljoradnici iz Gornjeg Pilota bili su dužni da od svojih vinograda daju jedan čabar vina bilo državi ili crkvi. Crkvi Sv. Nikola u Dobrušti dodelio je car Dušan crkvu Sv. Bogorodice sa svojim vinogradima u Pilotu i tri sela koja su bila dužna da mu donose vino iz Pilota.[63] Jedan deo vina ostajao bi crkvi Sv. Bogorodice u Pilotu dok bi se drugi deo odnosio u Dobruštu.

O razvoju vinogradarstva tokom XV veka u ovom području (Donji Pilot) govori Skadarski zemljišnik i Skadarski defter. Glavna obaveza sela Kupelnika (Copenico) prema mletačkoj vlasti u Skadru bila je izražena u određenoj količini vina godišnje. I u tursko vreme najveća stavka među obavezama sela Kupelnika bila je u vinu (širi).[64]

U prvoj polovini XIV veka bilo je poznato gajenje svilene bube u Donjem Pilotu. Zemljoradnička domaćinstva u Donjem Pilotu uzgajala su svilenu bubu jer su bila obavezna da daju manastiru određeni broj čaura. Možda su proizvodili svilu za svoje domaće potrebe, ali o tome nema podataka u izvorima. Dečanskom manastiru bila su dodijeljena kako je već navedeno dva čoveka iz sela Nikita u Pilotu i bili su obavezni da daju crkvi, Zaharije četiri a Mihal dve hiljade svile.[65] Verovatno se radi o četiri odnosno dve hiljade čaura. Car Dušan je kasnije dodelio manastiru Svetih Arhanđela da "neki ljudi" iz Donjeg Pilota daju crkvi sto hiljada svile odnosno čaura ili sto perpera.

Skadar je došao pod mletačku vlast 1396. U junu 1403. Mlečanima su se priklonili gospodari Donjeg Pilota (Malog Pilota) tri brata Dušmana (Goraninus, Damianus et Nenada), koji su se obavezali na vernost.[66] Godinu dana kasnije u julu 1404. oni su čak zatražili da se u sudskim sporovima obraćaju skadarskom knezu.[67] Obaveze stanovništva Skadra i okoline nakon pada pod vlast Mlečana sastojala se u plaćanju desetka od svih proizvoda. Međutim ta obaveza desetka je brzo zamijenjena kada je donesen Skadarski zemljišnik 1416-1417. Iz Zemljišnika se saznaje da su obaveze stanovništva mletačkoj vlasti u Skadru iznosile: jedan dukat, jedan modij žita, obrok od četiri groša i desetak od prosa.[68] U praksi je bilo odstupanja od pravila.

Selo Kupelnik nije plaćalo jedan dukat i jedan modij žita, već samo obrok od četiri groša. Obaveza Kupelnika (Copenico) prema mletačkoj vlasti u Skadru izvršavana je u određenoj količini vina godišnje. Ukoliko bi izostala njihova obaveza u vinu morali su plaćati soće (desetak od prosa). Selo Kupelnik (Copenico) moralo je snabdevati skadarsku tvrđavu vinom. Stanovnici Kupelnika bavili su se vinogradarstvom i morali su da predaju opštini 400 tovara čistog i zdravog vina. Čitav atar sela Kupelnika bio je podijeljen na šest jednakih delova. Obaveze su bile podjednako raspoređene. Morali su dovoziti vino do Skadra, ukoliko bi bili sprečeni morali su platiti protivuvrednost u novcu za svaki tovar vina po pet perpera i četiri groša. Ako bi se vino pokvarilo morali su da plate dvostruki iznos, sem u slučaju ratnog stanja. Selo je bilo opterećeno i vojnom obavezom, u slučaju rata, moralo je da daje izvestan broj konjanika i pešaka. Njegovi seljaci morali su po potrebi da rade na skadarskoj tvrđavi. Bili su još obavezni seljaci Kupelnika i Kadaruna da rade na deset njiva paraspora Tomaša Sklava (Toma Srbin), koji je bio njihov glavar. Selo Kupelnik brojalo je oko 89 kuća, kojim je upravljao Toma Srbin, srpski pisar i tumač u Skadru.[69] Tomaš Sklav nije mogao biti imenovan za pronijara, jer je obavljao značajnu građansku funkciju. On je kao glavar Kupelnika i Kadaruna i mletački činovnik, preko koga je mletačka vlast u Skadru mogla lako da nadoknadi i ostvari svoj dohodak. Seljaci koji su živeli u njegovim selima (Kupelniku i Kadarunu) smatrani su za "kmetove mletačke opštine". Obaveze sela pod Tomašom Sklavom bile su lakše od obaveza sela koja su pretvorena u proniju. Stanovnici sela Kupelnika na seoskim zborovima samostalno su se dogovarali o podeli obaveza između sebe. Prisustvo njihovog glavara Tomaša Sklava bilo je u tome da prati i zabeleži njihove odluke o obavezama, i da se "neko prekomerno ne optereti." Prema tome selo (Kupelnik) je čuvalo izvesne elemente autonomije "i činilo je društvenu i upravnu ćeliju tamo gde nije bilo pronijara" istakao je Ivan Božić. [70] Toma Srbin je imao komandadora u Kupelniku pod imenom Jura Messi, jer nije u njemu živeo. On je postavio komandadore i u druga dva sela (Kadarun, Vulkatana) koje je držao.[71]

Iz spiska imena popisanih u Kupelniku saznaje se da je u selu bilo nekoliko popova: pop Andrija, pop Nikošin, pop Milica, pop Stanko, pop Bogdan, pop Radovan, i pop Radoslav Tribov. To su verovatno bili pravoslavni popovi.[72] Prema izučavanju Mitra Pešikana slovenska onomastika staro-srpskog tipa preovlađuje u Kadarunu, Kupelniku i Podgori. Za Kupelnik kaže "da imena od slovenskih osnova ne dostižu polovinu, ali specifičnih albanskih imena sasvim je malo, te je nesumnjivo i u ovom mestu odlučno preovlađivalo slovensko stanovništvo.[73]

Posle smrti Tomaša Sklava njegove posede nasledili su njegovi sinovi Dobro i Đorđe. Skadarski knez je imenovao Đorđa a Senat ga potvrdio 1429. Kada je on umro selo Kupelnik je vraćeno 1446. "opštini" po naređenju skadarskog kneza, verovatno da bi se izložilo licitaciji.[74] Mlečani su pribegavali licitaciji, jer davanje zemlje u zakup donosilo je pouzdaniju rentu. Mletački finansijski sistem doživljava potpun slom u Albaniji, koji prethodi njenom vojnom porazu u borbi protiv Turaka 1479.[75]

Selo Kupelnik (Koplik) nastavilo je da živi kao naselje i u vreme turske vlasti u ovim krajevima. U prvom turskom popisu Skadarskog sandžaka iz 1485. nalazimo popisano ovo selo sa stanovništvom i obavezama koje su ga teretile.[76] Selo Kadarun i Podgora skoro su udvostručili broj stanovnika u odnosu na prvu polovinu XV veka. Broj stanovnika u Kupelniku ostao je isti tokom XV veka. Broj slovenskog stanovništva u ovim selima naglo opada u korist albanskog, jep se albansko stočarsko-nomadsko stanovništvo spušta sa planina u sela i prelazi na polu-nomadski način života.

Selo Kupelnik je imalo 70 domova i 17 neoženjenih muškaraca. Dažbine sela Kupelnika sile su novčane, naturalne, kod kojih je data i protuvrednost u akčima, globe i takse. Selo je plaćalo spendžu u iznosu od 2175 akči. To je bila novčana dažbina koju je uvek u istom iznosu od 25 akči davala svaka hrišćanska-rajtinska glava koja je bila za rad sposobna svom spahiji. Naturalne dažbine Kupelnika bile su veoma visoke. Tako je obaveza u pšenici iznosila 8 tovara odnosno dvotovara. Cena po jednom dvotovaru iznosila je 40 akči. Osam dvotovara imalo je vrednost od 320 akči. Selo je moralo dati 169 tovara žita (mešavina ječma i zobi) ili protivuvrednost od 4225 akči. Najveća stavka među naturalnim dažbinama, bila je obaveza u vinu (širi), kao i u vreme mletačke vlasti. Morali su dati 225 bačvi (subura) vina, ili izraženo u novcu 6780 akči. Cena jednog (subura) bačve iznosila je 30 akči u okolini Skadra, kako je izračunao Mitar Pešikan.[77] Seljaci Kupelnika bili su opterećeni i raznovrsnim novčanim takozvanim resumskim dažbinama. Plaćali su porez na pčele koji je iznosio 140 akči. To je bila naturalna dažbina koja se sastojala od desetka na med ili na košnice, koja je u Kupelniku preračunata u akče. Dažbina na bačve iznosila je 300 akči. Porez na povrtnjak iznosio je 120 akči i plaćao se po dve akče od svake baštine. To su bile njive koje su zasejane većim količinama povrća, a ne okućnice. Plaćali su i travarinu koja je iznosila 350 akči za korišćenje tuđih pašnjaka. Porez na svinje iznosio je 90 akči. Ovu dažbinu je plaćalo samo hrišćansko stanovništvo. Obično je davana jedna aspra za dva svinjčeta. Taksa za drva iznosila je 140 akči umesto kola drva sa svake baštine. Prihodi od novčanih kazni i globa za krivična dela to jest globarina i taksa za mladu takozvana mladarina iznosili su 100 akči.[78] Plaćali su i porez na lan u iznosu od 160 akči. Prema tome godišnje dažbine sela Kupelnika izražene u novcu iznosile su 14800 akči. Ovo su izuzetno velike dažbine i izjednačene su sa godišnjim prihodom timara. Prema tome Kupelnik je bio timar.

Napomene

1 F Miclosich, "Monumenta Serbica specantia historiam Serbiae", Bosnae, Ragusi, Vindobonae 1858.4 (penp. 1964); A. Solovjev, Odabrani spomenici srpskog prava (od XII do kraja XV veka), Beograd 1926, 12, M. Blagojević, Pregled istorijske geografije srednjovekovne Srbije, Zbornik Istorijskog muzeja Srbije, 20 (1983) 45-126, 60-70.

2. V. Ćorović, Spisi sv. Save, Beograd - Sremski Karlovci 1928. 151 -1529: S. Ćirković, Albanci u ogledalu južnoslovenskih izvora, Iliri i Albanci (Naučni skupovi Srpske akademije nauka i umetnosti knj. XXXIX, Odeljenje istorijskih nauka knj. (10), Beograd 1988, 323-339, 3.

3. "Letopis popa Dukljanina", ed. F. Šišić, Beograd-Zagreb 1928, 298, 307, 354-355: G. Škrivanić, Oblast srednjovekovnog Pilota u XIV st., Istorijski časopis VII (1957) 323-332, 323; S. Ćirković, Albanci, 328-329.

4. S. Novaković, Zakonski spomenici, Beograd 1912. 692; S. Ćirković, Albanci, 329: G. Škrivanić. Pilot. 324,

5. S. Ćirković, Albanci, 329.

6. S. Ćirković, Albanci, 329.

7. L. Thalloczy, S. Jireček, E. Sufflay, Acta et diplomata res Albaniae Mediae Aetatis illustrantia I", Vindobonae 1913, br. 50, 63, 65, 68, 77, 81-84, 87, 91, 94, 95, 103; Istorija Crne Gore II/1, Titograd 1970, 15-27 (S. Ćirković). Navedena je sva starija literatura.

8. Istorija Crne Gore 11/1, 27 (S. Ćirković).

9. Acta Albaniae 1,163; Đ. Bošković, Stari Bar, Beograd 1962, 292; Bar grad pod Rumijom, Bar 1984, 18 (S. Ćirković).

9a. Arhiepiskop Danilo i drugi, Životi kraljeva i arhiepiskopa srpskih, ed. Đ. Daničić, Zagreb 1866, 289, prevod L. Mirkovića, Beograd 1935, 220.

10. S. Novaković, Zakonski spomenici. 691-692; J. Šafarik, Hrisovulja cara Stefana Dušana kojom osniva manastir sv. Arhanđela Mihaila i Gavrila u Prizrenu 1348, GDSS XV (1862) 264-310, 287: M. Sutflay, "Srbi i Arbanasi (i njihova simbioza u srednjem vijeku)". Beograd 1925, 93: Istorija Crne Gore II/1 77 (S. Ćirković).

11. Istorija Crne Gore 11/1, 77 (S. Ćirković).

12. Acta Albaniae II. br. 90; G. Škrivanić, Pilot, 327; M. Sufflay, "Srbi i Arbanasi", 97. On skreće pažnju da se episkopija Pilota Minori pogrešno identifikuje sa Scordinensis, već je pravilno izjednačavati je sa episkopijom Sardanensis. ("Acta Albaniae I", 9); Skadarski episkop pisao je 1346. da nema sredstava za život, jep su stranci, većim delom zauzeli imanja episkopija. Dok se episkop iz Baleča žalio 1356. da su šizmatici iz "regnum Rasciae" smanjili prihode njegove crkve. (A. Theiner, "Vetera Monumenta Slaorum meridionalium historiam ilustrantia" I, Romae 1863, 109, 111, 218, 236). K. Jireček, Istorija Srba, Beograd 1978, (repr. 76).

13. M. Šufflay, "Pseudobrocardus. Rehabilitacija važnog izvora za povijest Balkana u prvoj polovini XIVvijeka, Vjesnik Zemaljskog arhiva" XIII (1911)142-150.149. Gijom Adam kaže da se biskupija Pilot delila na Veliki i Mali Pilot (Polati Maioris et Polati Minoris) i svi su latini i potčinjeni Barskoj nadbiskupiji.

14. Hrisovulja sv. Arhanđela, 286-287; G. Škrivanić, Pilot, 328-329.

15. G. Škrivanić, Pilot. 323-331: S. Novaković, Zemljište radnje Nemanjine, Godišnjica N. Č, I (1877) 163-243; K. Jireček, Trgovački putevi Srbije i Bosne u srednjem veku, Zbornik Konstantina Jirečeka I. (1959) 205-303, 227.

16. J. Šafarik. Hrisovulja sv. Arhanđela, 286-287; Sva sela u Gornjem Pilotu ubicirao je G. Škrivanić. Zaseok Krsti nije mogao ubicirati. (G. Škrivanić, Pilot, 324); S. Novaković, Zemljište, 209: I. Jastrebov, Stara Srbija i Albanija, Spomenik 41 (1904) 1 -267, 209. On pogrešno sva sela u Gornjem Pilotu ubicira na desnu obalu reke Drima. On smatra da reka Krupa koja se pominje u međniku sela Šiklje je današnja reka Kruma koja je na desnoj strani reke Drima. Posedi u Gornjem Pilotu prostirali su se na obe strane reke Drima, što se vidi iz međnika Šiklje Kruimada i Sanata. Danas su ova sela smeštena na levoj strani Drima.

17. M. Milojević, Dečanske hrisovulje, Glasnik SUD XII (1880) 1 -142, 1 28-129; G. Škrivanić, Pilot, 325; M. Nikolić, Srednjovekovna župa Patkovo, IČ XVIII (1971) 207-213, 210-213.

18. "Acta Albaniae" II, 38 nap. 1: G. Škrivanić, Pilot, 328: Jireček smatra da je put Skadar-Prizren spajao Gornji i Donji Pilot.

Zemljište kroz koje prolazi put Skadar-Prizren pripadalo je u ranom srednjem veku Pilotu, dok je u XV veku, jednim delom u posedu Kastriota i Dukađina (K. Jireček, Trgovački putevi, 280). Pilot je jednim delom ulazio u oblast Dukađina u XV veku pošto su mu prilozi prelazili i na desnu obalu Drima.

19. M. Blagojević, Pregled istorijske geografije, 70.

20. M. Milojević, Dečanske hrisovulje, 120: G. Škrivanić, Pilot. 326-327; On smatra da je selo Kuševo, današnje selo Kuša i da se nalazilo na podnožju planine Jagodnje i Bukovika: R. Ivanović. Dečansko vlastelinstvo IV (1952/1953) 1 73-226, 202.;

M. Pešikan, Zetsko-humsko-raška imena na početku turskog doba (drugi deo), Onomatološki prilozi IV (1983) 1-135, 15.

21. Hrisovulja sv. Arhanđela, 287-288; S. Novaković, Zemljište, 210: G. Škrivanić, Pilot, 324: S. Ćirković, Albanci, 329.

22. Istorija Crne Gore 2/1, Titograd 1970, 48 (S. Ćirković).

23. Hrisovulja sv. Arhanđela, 287-288.

Ovde je reč o Kupelniku koji je u Donjem Pilotu, jep je naveden zajedno sa Gornjim i Donjim Pilotom u istom predlošku u povelji.

24. S. Novaković, Zakonski spomenici srpskih država srednjeg veka, Beograd 1912, 719; M. Nikolić, Vlastelinstvo manastira sv. Nikole u Dobrušti, IČ XXIV (1977) 73-81, 78.

25. F. Cordigano, Hrisovulja sv. Arhanđela, 287-288; "Catasto Veneto di Scutari" I, Tolmezzo 1944, 84-88. Kupelnik se u ovom Skadarskom zemljišniku naziva Copenico. S. Pulaha. "Defteri i regjistrimit të sanxhakut të Shodrës i vitit 1485 I, Tirane 1974, 361. Kupelnik se u ovom Skadarskom defteru naziva Koplik. G. Škrivanić. Pilot, 324; S. Novaković, Zemljište, 210; M. Pešikan, Zetsko-humska, (drugi deo), 11. Hrisovulja sv. Arhanđela, 287;

26. Catasto 90, 107; S. Pulaha, "Defteri", 388; H. Jireček, Skadar i njegovo zemljište u srednjem veku, Glasnik SGD 3-4 (1914) 149-182, 153. Konstantin Jireček u ovom svom radu navodi; da ime Podgorica "stoji u vezi sa nazivima župa toga vremena; to je bila Gorska župa popa Dukljanina i žičke povelje, posle Podgora u prizrenskoj povelji cara Stefana i u mletačkom katastru skadarskom od 1416". Oba naselja postoje odvojeno u drugoj polovini XV veka Podgora se javlja u Skadarskom defteru pod istim nazivom, dok se Podgorica javlja i kao mesto i kao nahija ("Defteri", 388, 119,134, 371,389, 395); M. Pešikan, Zetsko-humska-raška imena, 13; Sekcija Skadar raz. 1; 150.000.

27. Hrisovulja sv. Arhanđela Mihaila i Gavrila, 287; M. Pešikan, Zetsko-humska-raška imena (drugi deo), 15.

28. "Catasto", 107; I. Božić, Zemljišni sistem u "Mletačkoj Albaniji", Nemirno Pomorje XV veka, Beograd 1974, 259-331, 320.

29. "Catasto", 76; M. Pešikan, Zetsko-humska-raška imena (drugi deo), 10.

30. Hrisovulja sv. Arhanđela, 287; "Catasto", 77, 107: M. Pešikan, Zetsko-humska-raška imena (drugi deo) 15.

31. Svetostefanska hrisovulja, ed. Lj. Kovačević, Spomenik IV, (1890) 5; G. Škrivanić ističe da se Podlužije nalazilo u donjem toku reka Cijevne i Morače. Ubicirao je od navedenih sela samo Gostilje koje se prostire južno 15 km od Titograda. Dok za drugo Gostilje koje je kod Spuža ne može doći u obzir, jep se ne nalazi u srednjovekovnom Podlužju. Za celo Žaborovo kaže da bi moglo biti današnji Žabljak kod Vranjine. "Iz istog razloga ne možemo uzeti selo Godinje kod Virpazara za selo Godinje. (G. Škrivanić, Vlastelinstvo sv. Stefana u Banjskoj, IČ IV (1956) 177-199, 192, 197); M. Pešikan smatra da je to župa, koja je obuhvatala Zetsku ravnicu, južno od Titograda." Godilje, Žaborovo i Gostilje i danas tako na jugu Zetske ravnice" Za Žaborovo i Gostilje ističe da pripadaju području Žabljaka (M. Pešikan, Zetsko-humska-raška imena, 52, 56).

32. S. Pulaha, "Defteri", 156.

33. Hrisovulja sv. Arhanđela, 288; "Catasto", 78-82; S. Novaković, Zemljište, 210 (Kadrun naziva Kadrum); G. Škrivanić, Pilot, 324: M. Pešikan, Zetsko-humska-raška imena (drugi deo) 11.

34. F. Miclosich, "Monumenta Serbica",97; G. Škrivanić, Pilot 326 vidi nap. 19.

35. S. Pulaha, "Defteri", 146.

36. Catasto, 38, 76, 119, 153: I. Božić, Zemljišni sistem, 358 vidi napomenu 103 (dobio je Petar Span od Republike osim sela Dobrea i više drugih rasutih oko Drivasta).

37. Catasto, 167; I. Božić, Zemljišni sistem, 281.

38. "J. Valentini", Acta Albaniae Veneta saeculorum XIVet XV II 7, München 1970, 209-210.

39. I. Jastrebov, Stara Srbija, 204-205.

40. I. Božić, Zemljišni sistem, 290-291, 358.

41. S. Pulaha, "Defteri", 145-152, 404.

42. Sva navedena sela pronašli smo na sekciji Prokletija i Skadar raz. 1 : 50.000, Geografski institut JHA, Beograd 1950. Osim velikog sela Nikaja na Nikajskoj reci pronašli smo još jedno malo selo Nikaj, na sekciji, koje je smešteno jugoistočno od oblasti Pulati.

43. I. Jastrebov, Stara Srbija, 202-207.

44. "Martino Segono di Novo Brdo vescovo di Dulcigno. Un umanista serbodalmata del tardo Quattrocento. Vitae opere", ed. A. Pertusi, Roma 1981, 109; Ćirković, Albanci, 338.

45. S. Pulaha, "Defteri", 145-152.

46. Fr. Miklosich. "Mon. Serb" 111: S. Novaković. Zakonski Spomenici, 421; G. Škrivanić, Pilot, 327; M. Nikolić, Vlastelinstvo sv. Nikole u Dobrušti, 78-79.

47. M. Šufflay, "Srbi i Arbanasi", 92.

48. I. Jastrebov, Stara Srbija, 75.

49. G. Škrivanić, Pilot, 327.

50. Dečanske hrisovulje, 117: Vlastelinstvo sv. Nikole u Dobrušti, 79 vidi nap. 38. Nalaze se još dva sela Gornji i Donji Murići jugoistočno od Virpazara i naspram njih je ostrvce Murići na južnoj obali Skadarskog jezera. Stanovnici ovih sela pripadaju Klimentima a Murići im je rodovsko ime ističe Jovićević. On dalje navodi da su oni Došli u ove krajeve u XVII veku. Iseljavanjem iz ova dva sela nastalo je kasnije selo Murićan smešteno jugoistočno od Skadra u neposrednoj blizini naše granice (A. Jovićević, Crnogorsko Primorje i Krajina, Naselja 11-12, Beograd 1922, 141 i dalje).

51. S. Pulaha, "Defteri", 433: M. Pešikan, Zetsko-humska-raška imena. 49.

52. Selo Murići, danas Nanmavrići se nalazi blizu sela Dušmana i severozapadno od oblasti Pulati i nalazi se u onoj grupi sela koja su se nalazila u nahiji Petra Spana. Ono se naziva u Skadarskom defteru Mavrići (S. Pulaha, Defteri, 149).

53. Dečanska hrisovulja, 27-38,39-45; R. Ivanović, Dečansko vlastelinstvo, IČ IV (1954), 188-190, 196-200; G. Škrivanić, Pilot, 325-326.

54. G. Škrivanić, Pilot, 325-326.

55. Vidi nap. 50.

56. A. Theiner, "Vetera monumenta slavorum meridionalium historiam ilustrantia", II, Zagabriae 1875, 218; P. Veselinović, Ko su .Albanci" i "Klimenti" u austrijskim izvorima s kraja XVII veka, Zbornik Matice srpske za društvene nauke, 25 (1960) 93-124,114; M. Marković, "Dukljansko-barska mitropolija", Zagreb 1902, 41. On smatra da su granice biskupije Pilot bile iste i u srednjem veku na osnovu ovih izvora iz XVII veka. Njegovo mišljenje prihvatio je i G. Škrivanić. (G. Škrivanić, Pilot, 128).

57. K. Jireček, Istorija Srba II, Beograd 1978 (repr.), 76: I. Božić, Albanija i Arbanasi u XIII, XIV i XV veku, Glas SANU, 338, Odeljenje istorijskih nauka 3 (1983), 11-116, 63; C. Ćirković, Albanci, 331-332.

58. "Acta Albaniae" II, 14, 198, 228; "Dokuemnte për historinë e Shqipëririse të shek. XV, Tirane 1987, I (1400-1405), Tirane L 1987, 287, 46, 461, 462, 484-485, 491, 520, 545, 570.

59. Acta Albaniae II, 230.

60. Acta albaniae II. 109.

61. Hrisovulja sv. Arhanđela, 287, 305; Istorija Crne Gore 2/1, 76-77 (S. Ćirković). Stanovnici sela Šiklje bili su dužni da čuvaju straže za manastir sv. Arhanđela. (Hrisovulja, 305).

62. Hrisovulja sv. Arhanđela, 287.

63. S. Novaković, Zakonski spomenici, 719; M. Blagojević, Zemljoradnja u srednjovekovnoj Srbiji, Beograd 1973, 376-377; M. Nikolić, Vlastelinstvo sv. Nikole u Dobroti, 78.

64. "Catasto", 84-88; S. Pulaha, "Defteri", 361-362.

65. Hrisovulja sv. Arhanđela, 288; "Monumenta Serbica", 97; Istorija Crne Gore 2/1, 76 (S. Ćirković); R. Ćuk, Izvoz svile iz Dubrovnika u Veneciju, u XIV veku, XXVIII (1981)17-25,17.

66. "Acta Albaniae Veneta I"3, 393-394; Istorija Crne Gore 2/2, Titograd 1970, 82 Božić ističe da se oblast Dušmana nalazila u brdima iznad oblasti Jonime i Dukađina (I. Božić, Albanija i Arbanasi, 63).

67. Acta Albaniae Veneta 13, 434-435.

68. "Catasto", 74, 76; I. Božić, Zemljišni sistem, 263-264. vidi nap. 12. Ivan Božić izračunao je da skadarski modij "morao imati obim za količinu žita koja se kretala između 13 i 16 kilograma i modij se delio na 4 quarte ili 12 terzi".

69. "Catasto"84-88; I. Božić, Paraspor u skadarskoj oblasti. Nemirno Pomorje HV veka, Beograd 1979, 241-258, 246-247 vidi nap. 28.

70. "Catasto", 88; I. Božić, Zemljišni sistem, 278, 323.

71. "Catasto", 78, 84, 85, 115; I. Božić, Paraspor, 246 vidi nap. 28.

72. "Catasto", 84-85: M. Sufflay. Srbi i Arbanasi, 93.

73. M. Pešikan, Zetsko-humska-raška imena (drugi deo), 40; Slovenska toponimija je u međnicima Kupelnika-Koplika ističe Seliščev. (M. Seliščev, Slovenskogo naselenie v Albaniя, Sofiя 1981 (repr.).

74. I. Božić, Zemljišni sistem, 278, 329, 336.

75. I. Božić, Zemljišni sistem, 331.

76. S. Pulaha, "Defteri", 361-362, 375-376, 388.

77. M. Pešikan, Zetsko-humska-rašna imena (prvi deo), Onomatološki prilozi III (1982) 1-118, 10-11. On je izračunao veličine mernih jedinica za žitarice i vino u skadarskoj oblasti. Na osnovu njegovih veličina mera došla sam do daleko manje vrednosti izražene u akčama dažbine pšenice i drugih žitarica od onih koje navodi S. Puljaha. Ukupne dažbine izražene u akčima manje su za oko 3 hiljade od onih iz koje donosi u Defteru Puljaha. (S. Pulaha, Defteri, 362, 17.780 akči).

78. S. Pulaha, "Defteri", 361 -362; D. Bojanić, Turski zakoni i zakonski propisi iz XV i XVI veka za Smederevsku, Kruševačku i Vidinsku oblast, Beograd 1974, 156-157, 161, 163,168.

Autori | Jezik | Folklor | Istorija | Umetnost | Prevodi | O Albaniji | Bibliografija | Linkovi
Naslovna | Promena pisma | Novosti | Mapa | Kontakt