Projekat Rastko / Projekti Rastko - Skadar / Shkoder  
Biblioteka slovena u Albaniji i albansko-slovenskih kulturnih veza

Autori
Jezik
Folklor
Istorija
Umetnost
Prevodi
O Albaniji
Bibliografija
Linkovi
 

Projekat Rastko Skadar: Stanovništvo slovenskog porijekla u Albaniji

Đorđe Mikić

Srpsko-pravoslavna skadarska opština u XIX i početkom XX veka

Izvor: "Stanovništvo slovenskog porijekla u Albaniji" - Zbornik radova sa međunarodnog naučnog skupa održanog na Cetinju 21, 22. i 23. juna 1990. godine

Kako nemamo podataka kad je osnovana Srpsko-pravoslavna opština u Skadru, to bi se moglo pretpostaviti da je bila među starijima jer se u vezi sa sporom oko njenog pečata 1894. godine tvrdilo da je on star oko 200 godina i da je na njemu pisalo "Srpsko-prav. skad. opština".[1] Bez obzira na nemogućnost da se odredi tačno vreme njenog osnivanja zna se da se njena delatnost u razdoblju XIX i početkom XX veka odvijala u skladu sa svim ostalim srpskim opštinama u Turskom Carstvu. Tu su pre svega obnova i izgradnja crkava i otvaranje škola. Kao izraz nacionalnog buđenja i organizovanja, u Skadru je 1828. otvorena škola, tj. u razdoblju kad su se na čelu Raško-prizrenske mitropolije, u čiji je sastav ulazila i skadarska opština, zakratko nalazili episkopi Srbi umesto proteranih Grka.[2] Od poznatih srpskih učitelja u Skadru su sačuvani podaci za izvesnog Milana i Marka (Marković!), Đuru Aleksića, Nikolu Musulina[3] i neke druge o kojima će biti reči.

Do povratka Grka na episkopski položaj u Prizrenu, srpsku školu su pohađali i Albanci katolici koje je mitropolit Partenije odstranio iz pravoslavne škole 1850. godine. U to vreme su pravoslavni i katolici sarađivali i na političkom planu, pa su 1851. dali zajedničko punomoćje delegaciji koja je otišla u Carigrad da se pokori sultanu Abdul Medžidu i da mu podnese molbe i žalbe skadarskih hrišćana.[4]Posle ekonomskog propadanja tokom 60-ih godina XIX veka i kratkog rada učitelja Nikole Musulina (1852-55), rodom iz Gomirja blizu Dubrovnika, njegovog naslednika Mate Mićova Zlatičanina, koji je kao pismeniji tražio da čita i novine, te Ilije Vučetića (1872-74), docnijeg nastavnika Bogoslovije u Prizrenu, nastupilo je razdoblje nestručnog rada u srpskoj školi u Skadru. Tome je doprineo i raško-prizrenski mitropolit Melentije (1854-96), koji je 1882. sprečio skadarskog protoprezvitera Jeftimija Štirkića da svog sina pošalje na školovanje u Bogosloviju u Prizren.[5] S druge strane, prema pisanju srpske štampe s početka 90-ih godina XIX veka, tadašnji skadarski guverner Abdul Ćerim-paša je, sledeći mušira Smail-pašu kao najvećeg pobornika islama u istoriji skadarskog vezira i guvernera, razaslao ljude po cijeloj Albaniji da vrše pritisak na Srbe i Albance katolike.[6] Uporedo sa tim pritiskom, Srbi su bili izloženi i pritiscima zapadne katoličke propagande, osobito austrijske i italijanske, ali i drugih. Iz jednog pisma učitelja Musulina vidi se šta je sve katolička propaganda učinila srpskom narodu u Skadru i Prizrenu posle krimskog rata.[7]

Dok je pritisak islama ujedinjavao pravoslavne i katolike, a katolička propaganda razjedinjavala, dotle je mešanje ruskih konzula u srpske odnose u Skadru početkom 90-ih godina podelilo ovdašnju srpsku opštinu na dve zavađene strane. Koristeći pružanje materijalne pomoći pravoslavnoj opštini, ruski konzuli su nastojali da je stave pod svoj uticaj. Tako je vodeći separatističku politiku u Skadru, ruski konzul Krilov uspeo da se sve do 1892. u bogosluženju pominje ime ruskog cara. Podela srpske opštine na dve stranke proistekla je iz nesporazuma oko izbora sveštenika. Posle smrti sveštenika Jefte Štirkića 1889, konzul Kirilov i njegov tast Aleksa Popović, dragoman ruskog konzulata, želeli su da se za sveštenika postavi Jeftin sin Jovan kako se ne bi zatvorila pokojnikova kuća. Nasuprot Krilovu i Popovićevoj kući, kuća Berovića se kao druga najčuvenija srpska porodica u Skadru, čiji je član Filip Berović bio dragoman francuskog konzulata, suprostavila Štirkićevom izboru za sveštenika. Oni su tražili da kandidat za sveštenika bude što obrazovaniji kako bi se u gradu u kome je bilo više od 200 obrazovanih fratara mogao s ponosom nazvati srpskim sveštenikom. Izgleda da je opštinski novac bio jedini i pravi uzrok sukoba u skadarskoj opštini. Kad je Patrijaršija na preporuku Alekse Popovića i njegovog zeta zapopila Jovana Štirkića, kojeg je prihvatilo 147 kuća, sukob između Berovića i Popovića se produbio. Stoga je patrijarh Dionisije V naredio mitropolitu Melentiju da ode u Skadar i da sredi tamošnje prilike, što je on i učinio u martu 1891. godine. Međutim, kako nije uspeo da preko skadarskog valije spreči sukob između dveju strana, to je u dogovoru sa Filipom Berovićem pozvao Nikolu Đurđevića, učitelja iz Mitrovice, da dođe u Skadar da bi ga rukopoložio za sveštenika i postavio za učitelja. Popovići su na Đurđevićevo rukopoloženje gledali kao na protivkanonsko jep ono obara rešenje više patrijaršijske vlasti koja je zapopila Štirkića.

Đurđević je od početka svog rada u Skadru ulagao najveće napore da pomiri dve stranke i da zavede red u crkvi i školi. Škola je bila prazna, a više od tridesetoro srpske dece pohađalo je italijanske, austrijske i francuske školske zavode. Njega su podržavale 54 kuće, ali su Popovići tvrdili da je taj broj manji. Đurđević je takođe isticao da osnov ove rasprave leži u mešanju ruskog konzula, da je opšte uverenje kako se Crna Gora pokazuje prividno ravnodušna prema skadarskom sporu, a u suštini je u mnogim prilikama jasno ispoljavala težnju da crkvene i prosvetne stvari u Skadru pređu u crnogorsku nadležnost. Popovići su bojkotovali i Đurđevićevo bogosluženje, mada je službu vršio zajedno s mitropolitom Melentijem, dok Berovići to nisu činili Štirkiću. Konzul Krilov i Popovićeva stranka suprotstavljali su se Đurđevićevom radu u školi, čime je poremećena dugogodišnja praksa opštine da ona bira učitelja. Kad je Đorđević u jesen 1891. počeo da radi u školi pored škole koju je vodio Mitar (Dimitrije) Mitić iz Skadra, nju je posećivalo samo četvoro đaka iz stranke Berovića. O tome su Popovići pisali kako je mitropolit Melentije hteo da istera šezdesetoro opštinske dece iz škole kao što je isterao opštinu iz crkve. Da bi zaštitio učitelja Mitića, konzul Krilov je uložio i pismeni protest sudu jep je Rusija za tu "narodnu školu" utrošila više od tri hiljade napoleondora, zbog čega je imao pravo da nadzire školu i učitelja. Ipak je kasnije popustio i učitelja Mitića postavio za svog gavaza.[8]

Posle sve žešćeg sukoba između Berovića i Popovića, ipak su oni krajem 1891. potpisali sporazum o izmirenju po kojem je škola ustupljena Đurđeviću; on se obavezao da će godišnje davati 10 napoleondora svešteniku Štirkiću i 14 za pojanje u crkvi. Ovaj ugovor je rezultirao time da je na Božić došao ceo narod u crkvu i da su se zvanično izmirile obe srpske skadarske partije. To je potvrđeno i na proslavi Sv. Save, kad su se u crkvi našli svi pravoslavni hrišćani bez obzira na narodnost: Srbi, Grci, Cincari i Makedonci. U međuvremenu je i konzul Krilov izmenio svoje držanje, pa je došao na otvaranje škole i u nju upisao svoju kćerku. Đurđević ni u to vreme (početkom 1892) nije stekao utisak da je Crna Gora bilo šta radila u Skadru, nego je i u njemu i okolini primetno jačanje uticaja Srbije. Da bi taj uticaj u ovom kraju ojačao što više, Crkveno-školska opština u Skadru je uputila svog predsednika Đurđevića u Beograd sredinom 1893. sa zadatkom da zatraži da se za Skadar i okolinu pošalju učitelj i učiteljica, da se u Skadru otvori srpska knjižara, da se za crkvu nabave potrebne stvari i knjige, da se nabavi školski pribor, da se odredi plata za učitelja u Vraki i da se dostavi pomoć ovdašnjem svešteniku Mihailu Milićeviću.

Na osnovu takve aktivnosti Crkveno-školske opštine, u Skadar su 6. septembra 1893. došli za učitelja Beranac Filip Tomić i njegova žena Bosiljka. Međutim, učitelj Tomić i sveštenik Đurđević nisu od samog početka mogli da nađu zajednički jezik zbog nesporazuma u vezi sa pitanjem upravitelja škole i izgradnjom nove školske zgrade, za šta se novac nalazio kod Berovića. U takvim okolnostima je učitelj Tomić prišao stranci Popovića i time navukao gnev Berovića i članova Crkveno-školske opštine. Kad su se sveštenik Đurđević i učitelj Tomić otvoreno uključili u suprotstavljene srpske stranke u Skadru i u njima prednjačili, Ministarstvo spoljnih poslova Srbije rešilo je početkom maja 1894. da ih obojicu povuče iz Skadra.[9]

U međuvremenu je u Skadar upućen Branislav Nušić, koji je bio konzul u Prištini, sa zadatkom da nađe način kako da se sredi višegodišnji spor tamošnjih Srba. Međutim, iako je narod prihvatio njegovu preporuku i sveštenici se izmirili, on je stekao utisak da je i dalje "bilo nekoga čiji interes nije hteo da se spor izravna", tako da je sve ostavio u onakvom stanju u kakvom ga je i našao. I prema Nušićevom mišljenju, ovaj spor je omeo zidanje srpske škole, mada je pokojni Rade Berović ostavio fond u tu svrhu, a za školu je već bio postavljen kamen-temeljac. Ostavljajući spor u stanju u kakvom ga je i zatekao, Nušić je smatrao da u Skadru nije moguć bilo kakav rad bez uspostavljanja srpskog konzulata. Taj rad, i to u sporazumu s ruskim i crnogorskim konzulatom, bio je utoliko potrebniji što je Skadar bio središte katoličke i protestantske propagande. Stoga bi konzulat umesto srpske prosvetne propagande razvijao političku delatnost i jačao odnose sa Albancima i Crnom Gorom. Nušićev predlog nije prihvaćen jep je Prosvetni odbor, koji je bio zadužen za srpsku zagraničnu politiku, tražio da se Srbija ne meša u pitanje Skadra pošto on spada u sferu interesa Crne Gore, te da se agenti povuku iz njega, što je Ministarstvo spoljnih poslova i prihvatilo.

Još pre nego što je Srbija povukla svoje ljude iz Skadra, u njemu je Crna Gora počela raditi na jačanju svog uticaja. Porta Đurđević je uočio u septembru 1894. da je novopostavljeni crnogorski konzul Mijušković tražio od svoje vlade da pošalje jednog učitelja za skadarsku školu. Sveštenik Đurđević i učitelj Tomić povučeni su iz Skadra pod izgovorom da nisu ispunili misiju koju su imali: bili su poslani da izmire narod i srpsku opštinu koja se počela rasturati, a oni su te netrpeljivosti još više zaoštrili. Srpska opština u Skadru je obaveštena da joj Srbija neće više slati ni učitelja ni sveštenika jep ne zna na koga da se osloni pošto je opština pocepana na stranke. Tako su već krajem 1894. prispeli u Skadar učitelj i učiteljica iz Crne Gore mimo želje opštine. Za razliku od učitelja Tomića, povlačenje prote Đurđevića izvedeno je uz veliko opiranje skadarske opštine.[10]

Povlačenje srpskih poslanika iz Skadra i ubrzo zatim smrt ruskog konzula Krilova, koji je boravio u Skadru više od 10 godina, prekinuli su za izvesno vreme partijske razmirice među skadarskim Srbima. Pošto su materijalno počeli propadati, Berovići su morali popustiti, pa su za sveštenika primili Jovana Štirkića, mada je on bio čovek iz Popovićeve stranke. S jačanjem pozicije ove stranke jačali su u Skadru i uticaj Crne Gore i društveno-kulturni prosperitet tamošnjih Srba. Angažovanjem novog učitelja i kasnijeg sveštenika Obrada Popovića i učiteljice Jane Fatić, rodom sa Cetinja, skadarski Srbi su 1901. osnovali pevačko društvo i čitaonicu posle svečane svetosavske liturgije koju je služio sveštenik Štirkić. Na Popovićevu inicijativu izabran je i privremeni odbor da sastavi pravila društva, koja je već idućeg dana potvrdila Crkveno-školska opština svojim pečatom. Privremeni odbor je zamolio novog ruskog vice-konzula Ščerbinu da im bude pokrovitelj, što je on rado prihvatio. Za predsjednika društva izabran je Jeremija (Đoka) Popović.[11] Mada su Popovići dobili prevlast u opštini, u to vreme je ravnotežu između njih i Berovića održavao raško-prizrenski mitropolit Nićifor. On je krajem 1901. postavio Aleksu Popovića i Arsu Berovića za episkope skadarske opštine kao predstavnike zavađenih strana i još neke druge iz obeju strana. Ovaj mitropolitov korak bio je posledica ponovnih trzavica koje su se i dalje nastavile. Kuća Berovića, koja se svela "na starca Arsu i usijanog Nikolu", kako stoji u jednom izvještaju, zatim Vučinića, bivših epitropa, su protestovali protiv postavljanja Alekse Popovića za epitropa pošto je on biran stalno, pa i onda kad je bio ruski dragoman. U igru je uvučen i konzul Ščerbina. Bivši epitropi nisu ni posle dvadesetak dana predali opštinske stvari (protokol i kasu), a valija je izbegavao da to naredi. Oni su bili posebno nezadovoljni time da ovdašnji đakon bude epitrop pošto je ruski podanik, pa su stoga intervenisali kod Ščerbine da to spreči. Đakon se obratio ambasadoru Zinovjevu u Carigradu da zaštiti njega kao Skadranina i prava koja je nasledio od svojih starih. Sređivanje stanja u skadarskoj opštini očekivano je od mitropolita Nićifora koji je trebalo da dođe početnom 1902. godine.[12]

U to vreme je mitropolitu pisao crnogorski konzul u Skadru Mijušković i zatražio da se u ime konzulata zahvali patrijarhu Joakimu i Sv. sinodu za zaštitu pravednih interesa skadarskih Srba. Mijušković je za ovu najnoviju raspravu u srpskoj opštini okrivljivao ruskog konzula Ščerbinu, koji je intrigirao da se udalji učitelj Obrad Popović. Služio se kućom Berovića, Vučinića (braćom Pavlom i Mitrom), bivšim epitropima Nikolom Đorđevićem i Jančom Čerenkovićem, protiv kojih je bio sav narod i zato su propali na novim opštinskim izborima. Ščerbina je istovremeno stavio žensku školu u svoju nadležnost mimo želje svoje vlade, a pripremao je i teren da za vladiku u Skadru dođe Prokopije Albanski koga su dok je boravio u Skadru posetili Arso i Nikola Berović, Pavle Vučinić i bivši epitropi Janča i Nikola. Ščerbina se zalagao da se smeni pop Jovan Štirkić, a naredio je i da se premesti sto (stolica) u crkvi grčkog konzula. Na osnovu desetogodišnjeg iskustva, Mijušković je smatrao da će za skadarsku opštinu biti najbolji lek ako se Berovićima, Vučinićima, Janči Čerenkoviću i Nikoli Đorđeviću bude poverio bilo kakav rad u opštini, za koji su se obraćali mitropolitu Nićiforu kad ih narod nije hteo izabrati. Mijušković je preko poslanika u Carigradu Bakića pokušao da pridobije poslanika Zinovjeva da se pruži pomoć muškoj školi kao što je pružena ženskoj. Uz obećanu rusku pomoć u svemu, Crna Gora je prema Mijuškovićevoj izjavi bila saglasna da plaća episkopa u Skadru.[13]

U Mijuškovićevom pismu koje je upućeno Simi Avramoviću, srpskom konzulu u Prištini, pisalo je o namerama crnogorske vlade da u Skadru radi potpuno otvoreno, da ima za cilj da od turske vlade izdejstvuje dozvolu za otvaranje crnogorske škole sa materijalnom pomoći iz Rusije i da mitropolit Nićifor postavi episkopa u Skadru kojeg bi plaćala Crna Gora. Za Avramovića je bilo veoma značajno to da je crnogorski konzul Mijušković, koji je pratio knjaza Nikolu u Rusiju, naglasio da je on od ruskog cara Nikole "sve dobio što je tražio". Stoga je mitropolitu Nićiforu kad je tražio uputstva u vezi sa crnogorskim namerama i zahtevima u skadarskom pitanju rekao da se upravlja prema eventualnom sporazumu između Srbije i Crne Gore, što je bilo mogućno s obzirom na njihove trenutne prijateljske odnose.[14]

Istovremeno je sa sukobom između dveju strana oko uprave u skadarskoj opštini, početkom ovog veka došlo i do uprave u skadarskoj opštini, početkom ovog veka došlo i do sukoba u vezu s "konzulskim stolicama" u crkvi. To pitanje je pokrenuo grčki konzul, a dalje ga nastavili i otišli u krajnost ruski i crnogorski konzul. Oni su u crkvenoj opštini ponovo podstakli staru mržnju koja je bila gotovo veća od one ranije. Berovići su se u ovom novom sukobu stavili na stranu grčkog i ruskog konzula, a Popovići na stranu crnogorskog. I čim je mitropolit Nićifor 1901. došao na čelo Raško-prizrenske mitropolije, on je u pokušaju da smiri stanje u Skadru postavio za namjesnika popa Jovana Štirkića, kome je naredio da izvrši izbor članova Crkveno-školske opštine. Oko ovog izbora, u kome su se opet dohvatile dve ranije stranke, pojavila se i treća - "mladinaca" - koja je bila protiv obeju zavađenih. Iako je mitropolit Nićifor činio sve da se stanje smiri i pravno obrazuje opština, te čak uspeo da starac Arsa Berović poseti kuću Popovića, ipak do mira i pravnog obrazovanja opštine nije moglo doći usled snažnog uticaja konzula na građanstvo i napada ruskog konzula sa strankom Berovića na sveštenika Štirkića kao mitropolitovog zastupnika. Primoran da razreši Štirkića namesništva, mitropolit je za tutore postavio iz obeju stranaka po dvojicu: Arsu Berovića i Kostu Mihailovića od Berovića i Aleksu Popovića i Toku Milenkovića od Popovića, sa zadatkom da upravljaju opštinom i crkvenim stvarima do njegovog dolaska. Međutim, neki nisu bili zadovoljni sa tim, a Berović je sporio pravo Popoviću da može učestvovati u tutorstvu zato što je bio strani (ruski) podanik, pa su čak uložili protest kod tamošnjeg valije. Zbog toga su Patrijaršija i Porta naredile mitropolitu Nićiforu da ode u Skadar. On je od dolaska na čelo mitropolije smatrao da od nadležnih treba tražiti da se postave dva episkopa - u Pljevlju i Skadru - prvi radi srpskih nacionalnih i političkih interesa, a drugi radi očuvanja pravoslavlja koje je u Skadru i okolini naglo opadalo, te da se to spreči u interesu srpske braće Crnogoraca. Mitropolit je nameravao da to pokuša učiniti po povratku iz Skadra u koji je trebalo da otputuje u proleće 1902, jep je bilo pokušaja da se Skadar otcepi od Raško-prizrenske eparhije, a takođe da pokuša da otkloni razmirice između ruskog i crnogorskog zastupnika u Skadru.[15]

Kad se u međuvremenu pojavilo pitanje "konzulskih stolica" u skadarskoj crkvi, srpski poslanik u Carigradu je smatrao da je to posledica opšteg sukoba među poslanicima pravoslavnih zemalja u Carigradu. Prema propisu Carigradske patrijaršije, prvenstvo u njenoj crkvi u Carigradu davano je poslanicima po starešinstvu autokefalnih crkava. U vreme službovanja Stojana Novakovića u Carigradu krajem 90-ih godina XIX veka, na red po kojem su Rusi i Grci imali u crkvama mesta koja su im davala primat nisu pristali srpski, rumunski i Crnogorski poslanici. Oni su tražili prvenstvo u crkvi po svom starešinstvu kako je usvojeno u Carigradu i svugde u diplomatiji. Stoga su kao nezadovoljni prestali dolaziti na crkvene ceremonije jep bi se morali pokoravati redu koji je propisivala Patrijaršija. Kao mlađi od ruskog i grčkog poslanika, srpski poslanik Grujić je prisustvovao bogosluženju i u Fanari i u Peri jep o propisima nije znao ništa do početka 1902, nad je Patrijaršija propisala isti red i za skadarsku crkvu kao u Carigradu. Po tom redu ie crnogorski konzul trebalo da ustupi mesto svom grčnom kolegi koji je tek prispeo, ali je to odbila crnogorska vlada. Pitanje o stolovima (sedištima) u skadarskoj crkvi dovelo je u neprijatan položaj Bakića, crnogorskog poslanika u Carigradu, i u odnosu na Patrijaršiju i na rusku ambasadu, jep je dobio nalog da ne samo za skadarsku crkvu nego i u Carigradu u patrijaršijskoj crkvi zahteva prvenstvo po starešinstvu zastupnika država, kako je usvojeno i u diplomatskoj službi. U izvršenju naloga svoje vlade, Bakić se nije obratio ni Patrijaršiji ni ruskom ambasadoru Zinovjevu nego neposredno velikom veziru i zatražio da Porta naredi Patrijaršiji da se u crkvi uvede red koji vredi na sultanovom dvoru, a ne da ona propisuje svoj poseban red. Veliki vezir je odmah uzeo u postupak zahtev crnogorskog poslanika što je naljutilo i Patrijaršiju i Zinovjeva, kod kojeg je Bakić otišao na razgovor zajedno sa srpskim kolegom Grujićem. U vezi s pitanjem o crkvenim stolovima, Grujić je podržao Bakića. Oni su izjavili da crnogorski konzul ne može ustupiti prvenstvo grčkom konzulu kao mlađem od sebe, tim pre što je u Skadru srpska a ne grčka crkva.[16]

Sa dolaskom grčkog konzula i zategnutošću u skadarskoj crkvi oko tzv. konzulskih stolica, stanje u njenoj opštini počela je pogoršavati i grčka frakcija. Grko-Vlasi iz Skadra su podneli molbu Carigradskoj patrijaršiji da im dozvoli da sazidaju novu crkvu jep ne žele odlaziti u srpsku crkvu. Znajući da Grko-Vlaha nema u Skadru u dovoljnom broju da bi mogli snositi troškove oko zidanja crkve, Patrijaršija je odbila njihovu molbu i zatražila da joj se dostave podaci o izvorima sredstava iz kojih bi bila podignuta crkva. Istovremeno je zatražila, a to je zahtevala i Porta, da mitropolit Nićifor što pre ode u Skadar.[17]

Mitropolit Nićifor je u toku leta 1902. boravio više od mesec dana u Skadru i najpre izvršio izbor članova opštine "onako kako je većina naroda zahtevala i tajnim glasanjem pokazala." Potom je izvestio poslanika u Carigradu Grujića da su crkve u Skadru i dve u okolini zidali ili pomogli Rusi, s tim što su ih ranije redovno pomagali, a sada manje. U selu Vraki u tamošnjoj crkvi, koja je bila okružena stranom propagandom kao "kineskim zidom" nije našao ni najnužnije crkvene potrebe i svete utvari. Za razliku od skadarskih crkava, sve crkve u dračkoj eparhiji bile su opremljenije i Rusija im je poklanjala znatnu pažnju. Razdor u narodu pripisivao je stranim pravoslavnim konzulima koji su išli tako daleko da su se mešali i u najsitnije opštinske stvari, na primer i u pitanje ko će biti član opštine. Pošto je s narodom utvrdio opštinsko članstvo, on je pohvalio uviđavnost ambasadora Zinovjeva zato što je premestio konzula Ščerbinu iz Skadra, ali je ipak žalio što je određen u Mitrovicu jep je protežirao ljude koji su bili pred "bankrotstvom".[17] U vezi sa Ščerbinom, mitropolit je pisao konzulu u Prištini Avramoviću da je on "opasan čovek... vrlo nemiran i sitničar i pača se u opštinske stvari i onde gde mu nije posao. Ako dođe u Mitrovicu zlo je. Bolje i bez njega nego i s njim onakvim kakav je! Svakog drugog tražiti za Mitrovicu samo ne njega. On je vinovnik svemu zlu u Skadru pa i inspirator ideje da Skadar potpadne pod Drač. On je obnovio u Skadru grčki konzulat i pričao o nekim Grcima i njihovom pravu na Skadar. On je pomogao sve crkve u Dračkoj eparhiji a zaboravio srpske u ovim krajevima. On bi trebalo da ide gde ima Grka i da tamo zaštićava pravoslavlje, a ne kod Srba koje mrzi. Ščerbina nije onakav kakav ga opisuje Nušićev Dnevnik."[19] Mitropolit Nićifor nije ni posle uređenja opštine, kako je pisao Grujiću u Carigrad, mogao pregledati opštinske račune zato što su se tome odupirali ljudi kod kojih se nalazio crkveni novac. Takođe je ustanovio i to da potpisnici u Skadru nisu bili Grko-Vlasi, nego da je molba upućena patrijarhu u Carigrad bila delo grčkog konzula Kiprosa, koji nije hteo da ide u crkvu sve dok ne dobije drugo mesto (stolicu), odmah posle ruskog konzula, kako je to propisala Patrijaršija. Lično je smatrao da Kiprosu nije bilo stalo do mesta u crkvi nego do intriga pošto je bio poznat po aferama u vezi sa crkvenim stolovima još dok je bio zastupnik grčkog konzula u Trapezundu, gde se "uhvatio za gušu" sa ruskim konzulom. Od onih kojih su bili potpisani na molbi upućenoj patrijarhu i tražili ili red u crkvi ili zidanje nove crkve, samo su četvorica bila stalno nastanjena u Skadru, ali nisu posedovala kuće. A kad je mitropolit tražio od ove četvorice da mu se dovedu ostala šesnaestorica, oni se nisu odazvali. Na osnovu toga je zaključio da je akcija Grka nastala s Kiprosovim dolaskom u Skadar.[20] Stoga je u pismu konzulu Avramoviću i naglasio da pravoslavnim Srbima preti opasnost i od malog broja naseljenih Grka i grkofila koji su tražili da se u crkvi obavlja bogosluženje na grčkom jeziku, ili će zidati novu crkvu. S druge strane, mitropolit kaže da su pretnje Grka i teškoće u vezi sa tim proisticale iz razloga što među Srbima nije bilo zaista ozbiljnih ljudi, pa su akcije Grka samo posmatrali, a ni u poslu se nisu hteli složiti nego su se mrzeli i gložili, što je dobro odgovaralo grčkom konzulu. On je vrbovao ljude iz kucovlaških domova, koji su bili u zajednici sa Srbima da bi pomoću njih pomogao grkofilima. Još veće zlo za Srbe, bilo je to što zastupnici Crne Gore i Rusije nisu u poslovima i ličnim odnosima sa Srbima išli najpravilnijim putem i što je međusobna svađa dovela pravoslavni elemenat u Skadru do paralize. Posle pokušaja da svađu izgladi obrazovanjem opštine i pregledom računa Nićifor je postojećeg sveštenika udovca zamenio boljim i sposobnijim Savom Jovanovićem, učiteljem iz Ferizovića (Uroševca), od kojeg je dobio telegrafski pristanak. U vezi sa konzulskim stolicama u crkvi mitropolit nije bio siguran u uspeh,[21] a što se tiče škola u Skadru (muška i ženska sa po jednim učiteljem i učiteljicom) predložio je da se u sledećoj 1903. godini otvori i muška građanska škola po sistemu po kojem su te škole postojale u Prizrenu, Peći i Pljevljima, a da se ženskoj školi, koju je izdržavala Rusija preko svog zastupnika, dodaju još dva razreda. Smatrao je da je to potrebno zato što je i ono malo kuća govorilo albanskim jezikom i što jedna osnovna škola nema snage da suzbije tu opasnost. Mitropolit je naveo da "ako je sreća jednog naroda zavisila od svesnih građana, skoro dva puta više zavisila je od dobrih i spremnih domaćica".[22] U dogovoru s crnogorskim konzulom Mijuškovićem osnovana je građanska škola u Skadru kao protivteža jačanju austrijske i italijanske propagande, kako kaže Filip Protić, savremenik toga čina.[23] Istovremeno je za revizora na ispitima te 1902. godine u skadarskim školama odredio Savu Jovanovića, novoimenovanog sveštenika u Skadru, u kojem je nešto kasnije umro pop Jovan Štirkić u 35. godini života, a sa tugom su ga ispratili građani Skadra i seljaci iz Vrake i Derignjata.[24] Redovni ispiti obavljeni su 17. i 18. maja u prisustvu mitropolita, a svečani ispit 21. juna u prisustvu valije Šakir-paše, mitropolita Nićifora, konzula Ščerbine i brojnih građana Skadra: ispit je počeo pevanjem sultanove himne i govorom učitelja Filipa Protića o vaspitanju. Posle gotovo dvomesečnog bavljenja u Skadru, mitropolit je polovinom juna u pratnji svog dragomana, đakona i svešteničkog kandidata krenuo preko Podgorice u Berane.[25] Duži boravak u Skadru usledio je zato što je mitropolit čekao dolazak Save Jovanovića da bi ga postavio za svog zastupnika i sačekao odlazak Ščerbine.[26] Pošto je boravio u Skadru i sredio rad u obe preustrojene škole, mitropolit Nićifor je smatrao da bi trebalo urediti i školsku upravu jep je u postojećem dualističkom sistemu dolazilo do sukoba između crnogorskog i ruskog zastupnika. U to vreme je na školu trošeno što ruskog što crnogorskog novca oko 700 rubalja, a preuređenoj školi je trebalo 1.700 za dve učiteljice. Novac je trebalo da ide iz jednog centra - Crne Gore. Mitropolit je dalje smatrao da bi trebalo obnoviti školu u selu Vraki i otvoriti novu u selu Kamenici za 20 kuća, za koju je bio spreman da rukopoloži sveštenika koji bi bio i učitelj. Poslanici u Carigradu Grujić i Bakić podržali su mitropolitove predloge,[27] dok je Steva Dimitrijević, rektor prizrenske Bogoslovije, rekao da, stanje u Skadru ne može biti gore, te da očekuje da će biti takvo svugde kuda bude prošao mitropolit.[28] Zbog isključenja porodica Berovića i Vučinića iz crkve dok je boravio u Skadru, mitropolit Nićifor je imao neprijatnosti u Patrijaršiji i sa poslanikom Grujićem, koji je smatrao da ova mera nije opravdana s obzirom na opštinske prilike u Skadru. Kad su se Berović i Vučinić žalili Patrijaršiji, ona ih je preko Grujića uputila na Nićifora. Njemu je poslanik sugerisao da bi bilo dobro da potraži način da ukloni povod žalbama, osobito takvima kao što je isključenje iz crkve, da ne bi došao u sukob sa patrijarhom koji je bio spreman da sam ukine isključenje. Mitropolit Nićifor ne samo da se nije odazvao Grujiću nego mu je u pismu naglasio da ga "poštedi" sličnih poruka. U međuvremenu je patrijarh učinio ono što je naumio jep mu je u septembru 1902. javljeno da su dva mrtvaca iz isključenih kuća sahranjena bez opela.[29]

U takvim okolnostima nije ni posle mitropolitove misije u Skadru i premeštanja ruskog konzula Ščerbine u Mitrovicu (gde su ga ubili Albanci u toku nemira protiv Porte) bilo mirno među skadarskim Srbima i u njihovoj opštini. Ni novi sveštenik nije uspeo da sredi stanje. Prestala je da radi i ženska škola, pa su srpske devojčice počele pohađati katoličke škole u Skadru u kojima su se gubili maternji jezik i ljubav prema pradedovskoj veri. To je za stanovnike ovog grada bila velika šteta jep su za žensku školu imali lepu zgradu i odličnu učiteljicu Anicu Fatić, koja je "punih devet godina vaspitavala skadarsku žensku decu u srpskom duhu i pravoslavnoj veri, pismenosti i krasnom ženskom ručnom radu". Ova škola je prestala da radi zato što su prosvetne vlasti zabranile rad učiteljici na gornjem spratu, gdje je inače radila. Tutori su se branili da su to učinili po naredbi sa "višeg mesta". Skadrani nisu verovali da takva naredba može postojati jep su neumorni Radivoje Berović i braća sagradili zgradu za školu, a ne za učiteljske i svešteničke stanove.[30] Prateći šta je u srpskom licu Carigradski glasnik pisao i šta se predlagalo o osnivanju nedeljnih škola, na koji bi se način najbolje mogao obrazovati neuki narod i upoznati sa najpotrebnijim istinama, poukama i verskim i narodnim svetinjama, učitelj Filip Protić se zalagao da se u tom radu ostave učiteljima slobodne ruke u izboru predmeta. On je rekao da se takvi sastanci mogu nazvati "roditeljski skupovi" i da mogu odgovarati nedeljnim školama. U novembru 1903. održao je govor o značaju crkve i škole i o međusobnoj ljubavi.[31]

Kad je sveštenik Sava Jovanović pao u nemilost Skadrana i ruskog konzula početkom 1904, iz Beograda je naređeno konzulu u Prištini da savetuje mitropolitu Nićiforu da ga ukloni iz Skadra. Mitropolit je pristao, pa je popa Savu zamenio popom Obradom Popovićem iz Peći. Mitropolit je istovremeno poslao konzulu Markoviću prepis pisma skadarskog namesnika Jovanovića koje je ovaj uputio crnogorskom mitropolitu Mitrofanu pišući mu o prilikama u Skadru, a iz kojeg proizlazi da namesnik nije grešio nego da je sve radio po njegovim uputstvima.[32] Zbog povlačenja Jovanovića iz Skadra, koji je već početkom marta 1904. prispeo u Peć, opština se žalila patrijarhu na mitropolita Nićifora da je bez razloga "svrgnuo namesnika i postavio drugog" kojim narod nije zadovoljan. Patrijarh je preko poslanika molio srpsku vladu da utiče na mitropolita da ne izaziva nove sukobe sa poverenom mu pastvom. [33] Imajući to u vidu, zatim nezadovoljstvo Skadrana novopostavljenim sveštenikom Obradom Popovićem, kao i činjenicu da će se Rusi ponovo zauzeti da se on smeni, srpski ministar spoljnih poslova je 17. marta 1904. obavestio konzula u Prištini da se pitanje namesnika u Skadru reši na način koji će najzad okončati negodovanje tamošnjeg ruskog predstavnika i neće davati povoda za nove intrige i neprijatnosti. Konzul je trebalo da traži da se na mesto popa Obrada postavi drugi sveštenik i da se pri tom vodi računa o svemu onome što je dovelo do smenjivanja prethodnog mitropolitskog namesnika. Mitropolit Nićifor je odgovorio konzulu Markoviću da ima pismo Crkveno-školske opštine u Skadru kojim mu ona zahvaljuje što je izabrao popa Obrada, da su tim naimenovanjem zadovoljni i ruski i crnogorski konzul, te da će on što pre krenuti u Skadar.[35] Međutim, kako se Obrad Popović kolebao zbog intriga pa se na putu u Skadar duže zadržao u Beogradu, to je mitropolit Nićifor na predlog konzula Markovića izrazio spremnost da za svog namesnika u Skadru postavi Stojana Gvozdića, sestrića prote Vukajla Božovića iz Ibarskog Kolašina, i ujedno se interesovao koliku bi mu pomoć dala cetinjska vlada pošto od malih parohijskih prihoda ne bi mogao živeti.[36] Istovremeno je mitropolit okrivio porodice Berovića i Vučinića, a čuo je takođe da je jedan član iz druge porodice boravio u Beogradu. Mitropolit je pisao konzulu da se protiv ovih ljudi i njihovog nesrpskog ponašanja neće ništa preduzimati jer kad su bili kažnjeni, u njihovu odbranu su ustali mnogi bez stvarnog razloga. Na kraju je u Skadar ipak otišao pop Obrad jep se Gvozdić nije odazvao na mitropolitov poziv, a Pašić je naredio da se o njemu pribave informacije.

Kako se i očekivalo, sveštenik Obrad Popović se u Skadru suočio sa nizom teškoća, a jedna od njih je bila pojačana grčka propaganda. Njegov prethodnik sveštenik Sava Jovanović je 25. maja izvestio mitropolita Nićifora da je grčki konzul sa nekoliko svojih pristalica pozvao jednog učitelja s kojim namerava otvoriti grčku školu u Skadru. Naime, učitelju je pre dve nedelje nađen stan u kojem je odmah počeo predavati četvorici đaka. Kad je to doznala, vlast mu je zabranila rad, ali su Grci započeli akciju u Carigradu da bi dobili dozvolu.[37] U vezi sa tim, patrijarh Joakim je 4. avgusta 1904. pisao mitropolitu Nićiforu da Patrijaršija namerava zatražiti vladinu dozvolu za otvaranje grčke škole u Skadru, pa ga je zamolio da mu javi kako dalje da postupi.[38] Mitropolit Nićifor je odmah obavestio srpsku vladu o svemu, a namesniku Obradu Popoviću u Skadru je napisao u najvećem poverenju da tamošnji srpski narod treba da uloži protest protiv odluke Patrijaršije kojoj će on inače odgovoriti da će se dati pristanak jedino ako se tome ne bude protivio srpski narod u Skadru. Stoga se mitropolit potrudio da protestna depeša sa što većim brojem potpisa bude odmah upućena čim se primi obavest o tome jep je stvar ozbiljna i zato je treba odmah suzbiti pošto u Skadru nije bilo toliko Grka da bi im bila potrebna škola.[39] Mitropolit Nićifor je bio siguran da Patrijaršija na osnovu jednodušnosti Skadrana neće biti u mogućnosti da dade pristanak, pa je zato tražio da se iz Beograda preporuči Berovićima i Vučinićima da se slože bez obzira na to što opštinom rukovodi sveštenik Popović i što ga oni lično mrze. Istovremeno je tražio da Ministarstvo spoljnih poslova ukaže i Patrijaršiji na to da njena aktivnost u Skadru nije dobra i zato odustane od nje.[40] Opasnost od ove aktivnosti, mitropolit je zasnivao na ponovnom nastojanju patrijarha da dobije njegov pristanak, iako je primio depešu skadarske opštine o negodovanju zbog otvaranja grčke škole i zahteva da joj mitropolit izda nalog da "izbegava takve neumesne radnje". Na sve to je mitropolit Nićifor odgovorio Patrijaršiji da on poznaje prilike u Skadru i okolini, te da u njima ne žive za stalno porodice grčke narodnosti, u šta se uverio u vreme svoje kanonske vizitacije, kad je trebalo da se obavesti o stanju u vezi sa gradnjom grčke crkve na zahtev nekoliko falsifikovanih potpisa. Međutim, napomenuo je da nema ništa protiv osnivanja grčke škole u Skadru, ali smatra da bi to izazvalo zaplete koji bi zadali brigu i glavobolju i Velikoj crkvi i njenim prijateljima.[41] On se prvenstveno oslanjao na sadržaj depeše koju su Skadrani poslali Patrijaršiji, a kojom su negodovali što se samo za šest grčkih porodica zahteva otvaranje škole. Depešu su u ime opštine potpisali Mihailović, Milenković, Berović, Vučković (Vučinić) i Zagović.[42] I pored malobrojnosti skadarskih Grka, koji su u stvari bili Vlasi (Cincari) njihov zahtev da otvore grčku školu u Skadru naišao je na podršku Patrijaršije. Jedan član Sv. sinoda je izjavio da će mitropolit Nićifor biti kažnjen zato što nije odgovorio patrijarhu u vezi sa grčnom školom u Skadru i drugim pitanjima. Srpska strana u Carigradu je zbog takvog mitropolitovog odnosa prema Patrijaršiji očekivala da će grčki konzul u Skadru tražiti da se Skadar otcepi od Raško-prizrenske mitropolije i priključi dračkoj, što je Patrijaršija htela učiniti pre četiri godine, ali je odustala zbog pritiska srpskog poslanstva. S obzirom na to da su Berovići mogli i dalje intrigirati u Skadru, poslanstvo je tražilo od Beograda da mitropolit udovolji njihovoj grupi[43] i da redovno odgovara na svako Patrijaršijino pismo kako ga ona ne bi zbacila.[44] Da bi se izbeglo štetne posledice, Ministarstvo spoljnih poslova Srbije je u oktobru 1904. naredilo konzulu u Prištini da posavetuje mitropolita Nićifora ne samo da odgovara na Patrijaršijina pisma nego da po mogućnosti ispunjava i njene zahteve, da se postara da se što pre izglade nesuglasice i razdor u Skadru između pristalica Berovića i Popovića, i to tako što bi skadarsku parohiju podelio na dva dela i time zadovoljio obe strane.[45] Konzul u Prištini Spalajković i mitropolit Nićifor su smatrali da nipošto ne treba dozvoliti otvaranje grčke škole sve dok Ministarstvo ne naredi drugačije, a ukoliko se to ne može sprečiti, onda treba praviti velike smetnje. U vezi s postavljanjem po jednog sveštenika zavađenim stranama u Skadru, mitropolit je bio spreman da to učini čim se kaže ko će izdržavati novog sveštenika. Pošto su smatrali da sveštenik koga bi plaćala Srbija ne bi mogao opstati i da bez pristanka Crne Gore ne treba to ni pokušavati, oni su tražili da se privodi crnogorska vlada da plaća novog sveštenika kao što plaća sadašnjeg i druge sveštenike u Skadru i okolini.[46] Iz Srbije su bili uporni u popuštanju mitropolita Nićifora. Postavljanjem sveštenika manjini preko deobe skadarske parohije želelo se da se rasprava među skadarskim partijama skine konačno s dnevnog reda i time otkloni skandal da manjina traži katoličke fratre za krštenje, sahrane, venčanja i ostale verske obrede. Što se tiče izdržavanja novog sveštenika trebalo je to ostaviti onima koji su ga tražili jep je to njihova dužnost. I u vezi sa otvaranjem grčke škole za ono nekoliko Vlaha u Skadru trebalo je da mitropolit popusti i izda traženu dozvolu jep u isključivosti ne treba ići tako daleko da se oni teraju u tuđe škole pošto nema bojazni da će Skadar tako postati grčki. Popustiti je trebalo i zato što se onda moglo u Patrijaršiji ponovo pokrenuti pitanje da se Skadar otcepi od Raško-prizrenske mitropolije i pripoji dračkoj, kao što je to pripremano pre nekoliko godina i teškom mukom osujećeno zauzimanjem Srbije u Carigradu, što je svakako bilo veće zlo od stvaranja grčke škole u Skadru. Preporuka mitropolita Nićifora da se ponaša popustljivo prema Vaseljenskoj patrijaršiji pravdana je time da mu je ona nadređena vlast, da se koristi njenim privilegijama, da ga uzima u zaštitu kod Turske i da će joj se korektnim držanjem oduzeti pravo na žalbu pošto je bila najpre grčka, pa onda vaseljenska.[47]

U takvim okolnostima je mitropolit Nićifor krajem 1904. godine izdao naređenje da skadarske domove koji neće da prime popa Obrada Popovića opslužuje vrački sveštenik Petar Mrenović dok se ne nađe drugi sveštenik i podeli parohija.[48] Između dvaju sveštenika došlo je do spora u vezi sa venčanjem Alekse Aralampića i Popovićeve parohije koji je tražio da ga venča Mrenović. U tom sukobu je Mrenović sačinio spisak od 112 srpskih domova u Skadru koji navodno žele da ih on opslužuje, ali je Popović tvrdio da taj spisak ne odgovara istini jep su u njega uneta i lica koja su se odavno iselila ili umrla. S druge strane je optuživao Mrenovićevu stranu za zloupotrebe a naročito Nauma Beljkovića, poreklom iz Struge, kod koga se nalazio crkveni novac na čuvanju. Oko ovog spora su se podelili i članovi Crkveno-školske opštine. Uz sveštenika Obrada Popovića bili su Kosta Mihailović i Toko Milenković, a uz Mrenovića su stajali Nikola Berović i Pavle Vučinić, što je dovelo do podele Skadrana na dve stranke kao i ranije. Oba sveštenika i vernici su naizmenično upućivali tužbe na sve strane, prvenstveno mitropolitu Nićiforu i patrijarhu Joakimu, a preko njih su se u spor upleli srpski konzulat u Prištini, Ministarstvo spoljnih poslova u Beogradu i skadarski valija. Mitropolit Nićifor je branio popa Obrada pred Patrijaršijom od koje je "većina" preko carskih vlasti tražila da se on vrati tamo odakle je i došao, tvrdeći da se njemu obratila većina Skadrana koja hoće popa Obrada. Mitropolit je istovremeno izražavao spremnost da se za protivničku stranku rukopoloži sveštenik ako ga ona može izdržavati. Patrijarh je krajem 1904. zahtevao od mitropolita da ode u Skadar, što je tražio i valija, uz mogućnost da se tamo uputi i jedan sposoban izaslanik. Pored spremnosti da se nezadovoljnicima odredi drugi sveštenik ako ga mogu izdržavati, mitropolit Nićifor je u odgovoru valiji optužio ponovo Nauma Beljkovića da po nagovoru Nikole Berovića odnosi svojoj kući novac iz crkve i izrazio spremnost da pošalje izaslanika ako mu nezadovoljna strana plati putne troškove. U međuvremenu je mitropolit stekao utisak da protivničkoj strani nije ni stalo do drugog sveštenika nego do otpora naredbi koju je Mitropolija izdala popu Obradu da crkveni novac ne stoji u privatnim kućama nego u crkvenoj kasi, čemu su se oduprli Nikola Berović i družina.[49] Zbog toga je mitropolit Nićifor početkom januara 1905. tražio od konzulata u Prištini da se Beroviću i još nekim Skadranima zabrani da izazivaju nerede i zavode neke Stružane na štetu nacionalnih stvari. Svađu oko popova, Berović i njegovi su nasledili od svojih starih u kojoj su se udružili čak i sa grčkim konzulom sve na štetu srpskih stvari, o čemu su svedočile depeše grčkog konzula koje su iz Skadra upućene Patrijaršiji.[50] Iako je mitropolit uklonio Nauma Beljkovića iz crkvenog "pangala" i na njegovo mesto postavio Petra, brata Toke Milenkovića, nezadovoljnici su i dalje tajno pregovarali sa valijom koji im je išao na ruku. Na novogodišnjoj liturgiji se pojavilo u crkvi nešto između 15 i 20 nezadovoljnika na čelu sa Pavlom Vučinićem, ali ih je straža sprečila da ne izazovu nerede. Oni su u prisustvu šefa policije i popa Obrada izjavili da neće nijednog drugog sveštenika dok je on u Skadru. Da bi pokazao kakvi su oni patrioti, pop Obrad se pozvao na pismo što ga je Đorđi-paša Berović iz Mletaka uputio Jeremiji Popoviću. U pismu je pohvaljen popov rad, a negodovano je protiv Nikole Berovića za koga je navedeno da se od njega ne može očekivati ništa drugo nego ono što je nasledio od strica Filipa kome su Turci obećali da će mu sagraditi džamiju koja će se zvati "Džamija Berović" ako se sa svojom strankom poturči. Iz ovoga se vidi da se nameravali poturčiti onda kad se pop Jovan zapopio, ali su Đorđi-paši u sprečavanju toga pomogla kod valije dva pravoslavna konzula. Nezadovoljnicima su naruku išli svi Turci, a ponajviše grčki konzul i grkofili.[51] Pop Obrad je maja 1905. obavestio mitropolita Nićifora da crnogorski konzul Savo Ramadanović izlazi u susret nezadovoljnicima na čijem je čelu Pavle Vučinić. Oni su primoravali popa Obrada da se bira nova opština i da dozvoli da pop Petar služi u skadarskoj crkvi na praznik Lazareva subota, a pošto on to nije dozvolio u dogovoru sa opštinom, Ramadanović ga je kaznio sa 100 kruna u dogovoru sa ministrom Vukotićem[52] Mitropolit je podržao popa Obrada i čudio se Ramadanovićevom postupku, pa je zatražio da se o tome izvesti Cetinje.[53] Prištinski konzul Spalajković je objasnio ministru Pašiću da su se Berovići, Vučinići i drugi u toku trajanja neprekidne zavade u Skadru i borbe oko sveštenika ne samo udružili s neprijateljima Srba, skadarskim valijom i grčkim konzulom nego da stvaraju i sve veće zaplete. Patrijarhu su upućivali tužbe na grčkom jeziku i žalili se na popa Obrada, a kad im je nuđeno da im se rukopoloži drugi sveštenik nisu pristali nego su tražili da imaju sveštenika kojeg oni žele. Zato je preporučio da im se u postavljanju sveštenika u duhu ranijih instrukcija i pristanaka mitropolita Nićifora posreduje kod Patrijaršije, na Cetinju, te kod crnogorskog i ruskog konzula u Skadru. Pošto se stanje nije više moglo trpeti i učiniti kraj dugogodišnjem sukobu, mitropolit Nićifor je nezadovoljnicima postavio za sveštenika Mihaila Štirkića, dotadašnjeg đakona u Skadru. Prethodno se u vezi sa tim savetovao s Cetinjem i tamošnjim mitropolitom Mitrofanom. Štirkić je na Cetinju i rukopoložen za sveštenika u aprilu 1905, a pop Obrad je i dalje ostao u Skadru.[54] U oktobru iste godine, mitropolit Nićifor se obratio Mitrofanu da preporuči konzulima u Skadru Gregoviću, Ramadanovićevom zameniku i Lobačevu da oni saopšte sveštenicima Popoviću i Štirkiću da ne smeju ostaviti svoju parohiju bez njegove dozvole. Crnogorski mitropolit se odazvao molbi i izvestio Nićifora da se za ovu godinu nisu mogli odrediti učitelji za Vraku i Vranj.[55]

Međutim, iako se skadarskim nezadovoljnicima izišlo u susret, oni ipak nisu prestali da ispoljavaju protest. Pristalice Berovića su kasnije bili nezadovoljni iako su dobili sveštenika "po volji"; bilo je obaveštenja da su rešili da pozovu Vlahe da im oni daju popa i učitelja i školu. To nije bilo nikakvo iznenađenje s obzirom na to da su ranije u prepisci sa mitropolitom Nićiforom izjavljivali da bi se pre poturčili nego se njemu pokorili.[56] Ipak izgleda da se stanje u Skadru primirilo pošto se sledeće 1907. godine u opštini nalaze kao predsjednik pop Obrad Popović, kao članovi Nikola Đorđević, Petar Kadić, Nikola Berović i Jovan Čerenković, a kao delovođa Haralampije Anđelić. Oni su se obratili mitropolitu Nićiforu da im se odobri da prikupljaju pomoć za ukrašavanje novopodignute kapele na novom groblju, kao što je pre dve godine data preporuka Filipu Protiću da skuplja pomoć kako bi se odužio dug učinjen zbog zemljotresa oko popravka crkve i škole, te kupovine bašte kod crkve Sv. Aleksandra Nevskog. Mitropolit je i sada dozvolio da se ide u prikupljanje priloga, pa su pošli pop Obrad i Petar Kadić.[57] Istovremeno je Crna Gora pokušavala da ojača svoje pozicije u Skadru. Pošto nije uspjela da otvori konzulat u Peći, ona je pokušavala da otvori neko vladičansko mesto u Staroj Srbiji ili Albaniji. U vezi sa tim je crnogorski otpravnik poslova u Carigradu Drecun dobio sredinom 1907. naređenje da prati tok veleško-debarskog pitanja oko postavljanja Srbina za episkopa, pa da u pogodnom trenutku na Porti i Patrijaršiji nabaci ideju o postavljanju vladike u Pljevljima ili Skadru. Vladika bi bio Crnogorac, a zavisio bi od raško-prizrenskog mitropolita. Čim je Drecun čuo da je za Veleško-debarsku eparhiju izdat Parteniju i da je zbog toga u Srbiji zavladalo veliko neraspoloženje protiv Porte, on je odmah otišao velikom veziru i izjavio da bi se raspoloženje među Srbima znatno popravilo kada bi u Skadru ili Pljevljima bio postavljen Srbin za vladiku, ada Grci protiv toga ne bi imali ništa jer je Raško-prizrenska eparhija ionako u srpskim rukama, pa postavljanjem još jednog vladike ne bi ništa izgubili. Vezir mu je odgovorio da je to stvar Patrijaršije i da se ne može u to mešati. Posle toga je Drecun pokušao da se vidi sa patrijarhom, iako je crnogorsko otpravništvo prekinulo odnose sa Patrijaršijom još u vreme dolaska bosanskih delegacija u Carigrad, a kad je patrijarh odbio da ga primi pokušao je preko Zinovjeva da izdejstvuje prijem. Sve je to Drecun krio od srpskog poslanika.[58] Kad se u Beogradu saznalo za to, konzul u Prištini je dobio zadatak da to saopšti mitropolitu Nićiforu i da mu prenese da za crnogorske težnje nema mesta sve dok se u Veleško-debarsku eparhiju ne postavi Srbin za vikarnog episkopa, a ovu akciju ne treba ničim slabiti.[59] Obilazeći Skadar godinu dana kasnije, srpski poslanik na Cetinju Jovan M. Jovanović je pokazao interesovanje i za srpsku opštinu, broj kuća (kojih je bilo oko 200), broj žitelja (oko 1.200) i naveo da je među starosedeocima bilo došljaka iz Crne Gore, Makedonije (Struge, Ostrova, Ohrida), te da su se svi ubrajali u Srbe. Kao i u drugim opštinama pod inovernom vlašću i skadarski Srbi su svoj duhovni i materijalni život usredsredili u jednu društvenu ustanovu pored crkve i škole - u Crkveno-školsku opštinu preko koje su se prelamali svi nesporazumi i manifestovala svaka druga aktivnost.[60] Dok je srpsko stanovništvo u samom Skadru bilo dosta proređeno usled iseljavanja i islamizacije, dotle se u okolini očuvalo nekoliko sela s kompaktnim srpskim stanovništvom sve do najnovijeg doba, kad je bilo izloženo pritiscima za raseljavanje i albanizaciju, što bi trebalo posebno izučiti.

Napomene

1. Arhiv Srbije Beograd, Ministarstvo inostranih dela, Prosvetno-propagandno odeljenje (dalje: AS MID, PPO), 1894, red. 711, Skadar 15. jula 1894 (svi datumi su po starom kalendaru).

2. F. M. Protić, "Srpska škola u Skadru", Cetinje 1914, 5; D. Živković, "Crnogorska osnovna škola u Skadru (1828-1914)", Zbornik radova 140 godina osnovne škole "Njegoš" Cetinje, Cetinje 1976, 211.

3. Zapisi, maj 1939, 304-305, Još nekoliko dokumenata iz privatnih arhiva; T. Trpić, "Nikola Musulin", "Bratstvo", XIV.

4. F. M. Protić, nav. rad 5; I. S. Jastrebov, "Podaci za istoriju srpske crkve", Beograd 1879, 180-181, 304-308.

5. J. M. Tomić, "Geografski položaj Skadra i njegov strategijski značaj", predgovor u knjizi Ž. G. Pavlović; "Opsada Skadra 1912-1913" (Prilog istoriji prvog balkanskog rata), Beograd 1926, 18-19; AS, MID, PPO, 1909, red 1627, Skoplje 22. decembra 1909, br. 6843; F. M. Protić, nav. rad, 20.

6. "Velika Srbija" 6. septembra 1892, br. 37.

7. Narodna biblioteka Srbije, Zbornik Jovana Hadži-Vasiljevića, B/413/II-34, Prizren 12. aprila 1911, Petar Kostić Hadži-Vasiljeviću.

8. Đ. Mikić, "Skadarski Srbi u XIX veku", Istorijski zbornik br. 7, Banjaluka 1986, 131-140.

9. Isto, 142-146.

10. Isto, 146-152.

11. "Carigradski glasnik" 15. marta 1901, br 12

12. AS, MID, PPO, 1902, red 130 I, Skadar 19. januar 1902, br. 223.

13. Isto, Skadar 19. januara 1902, br. 224.

14. Isto, Priština 17. februara 1902, br. 164 (602).

15. Isto, Prizren 10. marta 1902, br. 931.

16. Isto, Carigrad 12. februara 1902, br. 151.

17. Isto, Carigrad 28. februara 1902, br. 204 (735).

18. Isto, Priština 18. juna 1902, br. 510

19. Isto.

20. Isto, Skadar 5. juna 1902, bb.

21. Isto, Priština 14. juna 1902, br. 500.

22. Isto, Skadar 5. juna 1902, br.

23. F. M. Protić, nav. rad, 23.

24. "Carigradski glasnik" 14. novembra 1902, be. 45.

25. Isto, 25. juna 1902, br. 30.

26. AS, MID PPO, 1902, red 130 I, Priština 18. juna 1902, 6p. 510.

27. Isto, Skadar 5. juna 1902, bb; Isto, Carigrad 24. juna 1902, br. 760.

28. Isto, 1902, red 154, Prizren 30. juna 1902, br. 1002.

29. Isto, 1902, br. 130 I, Carigrad 20. septembra 1902, br. 1025.

30. .Carigradski glasnik" 5. decembra 1903, br. 49.

31. Isto, 19. decembra 1903, br. 51.

32. AS MID, Arhiv konzulata u Prištini, Beograd 15/28. januara 1904, br. 904 (30); Isto, Priština 16/29. januara 1904, br. 30.

33. Isto, Carigrad 5. marta 1904, 6p. 152; Isto, Priština 8. marta 1904, br. 223.

34. Isto, Beograd 17. marta 1904, 6p. 1068.

35. Isto, Priština 23. marta 1904, br. 31.

36. Isto, PPO, 1904, red 770, Priština 9. juna 1904, br. 468 (2344).

37. Isto, Priština 7. juna 1904, br. 981, Skadar 26. maja 1904, br. 15.

38. Isto, Carigrad 4. avgusta 1904, br. 5290.

39. Isto, Prijepolje 22. avgusta 1904, službeno (20).

40. Isto, Carigrad 15. septembra 1904, br. 6102.

41. Isto, Priština 23. septembra 1904.

42. Isto, Skadar 2. septembra 1904.

43. Isto, Carigrad 20. avgusta 1904, br. 427.

44. Isto, Carigrad 19. avgusta 1904, br. 461 (3733).

45. Isto, Beograd, oktobra 1904, br. 3733.

46. Isto, Priština 8. oktobra 1904, br. 807 (4037).

47. Isto, Beograd 19. oktobra 1904, br. 4587.

48. Isto, Priština 24. novembra 1904, br. 865 (5314).

49. B. Peruničić, Polis srpskih domova u Skadru 1904. godine, "Arhivski pregled", 1-2, Beograd 1984, 103-114.

50. AS MID, PPO, 1905, red 54, Priština 3. januara 1905, 6p. 5(17).

51. Isto, Priůtina 12. januara 1905, službeno.

52. Isto, Skadar 25. januara 1905.

53. Isto, Priština 23. maja 1905, 6p. 980.

54. B. Peruničić, nav. rad, 113-114.

55. AS MID, PPO, 1906, red 8, Cetinje 10. decembra 1905, br. 1807.

56. Isto, Solun 16. septembra 1906.

57. Isto, 1907, 6p. 1626, Skadar 8. juna 1907, br. 36(453).

58. Isto, 1907, br. 507, Carigrad 2. juna 1907, br. 570 (2726).

59. Isto, Beograd 16. juna 1907.

60. Đ, Mikić, nav. rad 123.

Autori | Jezik | Folklor | Istorija | Umetnost | Prevodi | O Albaniji | Bibliografija | Linkovi
Naslovna | Promena pisma | Novosti | Mapa | Kontakt