Milinko B. Stefanović
(Foto-savez Jugoslavije)

Predlog za dodelu Vukove nagrade u 2001. godini gospodinu prof. Braniboru Debeljkoviću

UPUĆENO:
Kulturno-prosvetnoj zajednici Srbije, Beograd
ULUPUDS-u, Beograd

Dve autorske fotografske izložbe prof. Debeljkovića u leto i jesen ove godine obasjale su novim sjajem ne samo fotografsku, likovnu i kulturnu scenu Srbije, već su prerasle u značajne društvene događaje prvog reda.

U avgustu je Narodni muzej u Beogradu predstavio vaspostavljenu "Prvu amatersku izložbu fotografije, 1901. godine, u Beogradu", gde su bile izloženi radovi foto-amatera Srbije sa kraja XIX veka i početka XX veka. Stare fotografske tehnike i mali formati slika iz tog vremena viđene kroz fotografije Marka Stojanovića, Živana Grbića, Koste Hadži-Lazića, Tome M. Leko, Isaka Levija, Anđe Magdalenić, Branislava Nušića, Marka Nikolića, Vojislava Stevanovića, Franje Šisteka, Dimitrija Tešića, Milete Rajkovića, Vojislava Jovanovića... pokazale su i majstorstvo prof. Debeljkovića, ne samo kao dostojnog nastavljača u primeni plemenitih fotografskih tehnika, već iznad svega kao istraživača i tumača naše bogate, a zagubljene fotografske tradicije, tog vernog svedoka istorijskog pamćenja. Ovom izložbom je pokazao i svoje neraskidivo duhovno prisustvo i staranje o srpskoj fotografiji, iako skoro deceniju i po najvećma boravi u Kanadi. Postavka je za jednu trećinu bila obogaćena novootkrivenim fotografijama u odnosu na stanje od pre deset godina. A, profesoru je rad na izložbi prevashodno bio otvorena učionica kroz koju je mlađim saradnicima preneo svoja stručna i istraživačko-metodološka znanja na ovom polju.

U oktobru je galerija "Nadežda Petrović" u Čačku bila prvi domaćin izložbi "Branibor Debeljković-retrospektiva prvih šezdeset pet godina, 1936-2001". Za ovu postavku odabrano je 240 radova, što predstavlja manje od tri odsto autorskih dela koja su stajala na raspolaganju, ali autoru je bio cilj da ukaže na glavne teme svojeg stvaralaštva. Izložbu prati autorska monografija sa obiljem malo poznatih podataka o autoru, čija je vrednost dragocena za noviju istoriju srpske fotografije, jer je prof. Debeljković bio u svim oblastima fotografije neosporni rodonačelnik, a pre svega uzorni i neumorni pregalac i umetnik. Bez ove izložbe i monografije bilo je teško predočiti bogato i raznovrsno delo Branibora Debeljkovića, kao jedinstvene ličnosti u istoriji srpske i jugoslovenske fotografije i kulture.

Gostovanje izložbe početkom decembra u galeriji "Cvijeta Zuzorić" u Beogradu trebalo bi da bude i podsticaj da se istraži, obradi, tematski uobliči i prevrednuje stvaralački doprinos srpskoj kulturi fotografa Debeljkovića čije su negativi, dijapozitivi i fotografije za sada autorski neimenovana baština svih najznačajnijih muzeja, biblioteka i brojnih ustanova u Beogradu i Srbiji. U autorskoj monografiji nije ni ovlaš navedeno da je za sva monografska izdanja objavljena u našem prostoru u periodu od 1949-1962. godine, Debeljkoviću poveravano da ih ilustruje. Na objavljenim fotografijama iz tog perioda divimo se pre svega neprolaznoj duhovnoj lepoti kulturno-istorijskog blaga koje je on fotografisao. Valja, za sada, bar delimično naznačiti da je Debeljković snimao, a objavljeno je iz manastira:

– Riznica Hilandara (1952-53), Visokih Dečana, Pećke Patrijaršije, Gračanice, Žiče, Studenice, Ljubostinje, Ravanice, ovčarsko-kablarskih, rudničko-šumadijskih, ohridskih, fruškogorskih, Morače, Pive, Ostroga... Riznicu Srpske Patrijaršije, ali sa podjednakom prilježnošću i blago i izgled manjih bogomolja. Ova beleženja je prihvatao kao vrhunske ispite svekolikog zanatskog umeća i duhovne izazove, a da sopstvene rezultate tih odgovora nikada nije pomenuo kao deo lične nadarenosti ili umetničko postignuće sujetne jedinke.

Trudoljublje pojedinca nad nacionalnim blagom ostalo mu je nedostojno ličnog isticanja i primerenja, poput rada i reda predaka: mitropolita skopsko-mezijskog Sevastijana (Debeljkovića), popa Dene Debeljkovića - značajnog nacionalnog radnika i etnologa, čukundeda Tome - tutora najstarije kosovske crkve u Lipljanu, ili dede po majci Dragomira, inače vrlo uspešnog fotografa, od kojeg Branibor vuče "ronju"(fotografsku obdarenost).

Vukova nagrada bi, verujem, podstakla i doprinela da se bogata, a najvećma neobrađena fotografsko-hroničarska Debeljkovićeva arhivska zbirka iz Prištine, sa Kosova i iz Metohije, konačno obradi i objavi. Posvedočila bi nepatvorenom istinom o etnosu i etosu kosovsko-metohijskog prostora u periodu od 1936-76. godine.

Daničićevski rečeno, (a za ovo poređenje bilo mi oprošteno na polucitatu) "da kolika je sva fotografska radnja Braniborova", objavljivanje ovih dveju zbirki bile bi za srpsku fotografiju kamen temeljac sa kojeg bi nam vidik bio čistiji.

Branibor je decenijama bio i najpouzdaniji fotografski poslenik pri beogradskim muzejima: Narodnom, Etnografskom, Vojnom, Muzeju primenjenih umetnosti; kao i arhivima: SANU, Beograda, Srbije, gde je pored visoko-stručnih fotografskih poslova postavio i naučno-metodološke kriterijume za čuvanje i zaštitu fotografije i predložio muzeološke kriterijume za trajnu brigu o ovom delu naše kulturne baštine.

OSEĆAJ DUGA PREMA UČITELjU IZNEDRIO JE:

Jednodušan i bezrezervan predlog Fotografske sekcije ULUPUDS-e, kao sopstveni dug i čast, a potom i radost da sve to deli i celo Udruženje, sa nadom da će se dodelom ove izuzetno prestižne društvene nagrade osvetliti delo velikog prosvetitelja i umetnika koji 65. godina neumorno deluje i stvara na mnogim poljima srpske, jugoslovenske i svetske kulturne scene.

Plodovi neštedimice razasute velike životne i intelektualne snage uporno se odupiru svakom profesionalno jednoznačnom sagledavanju, klasifikaciji i tumačenju, jer mnogostruko obdarena i delatno potvrđena stvaralačka ličnost prof. Debeljkovića neprestano nam otkriva nove i neistražene horizonte u kojima se oseća suvereno i radi neumorno. Njegov dosadašnji fotografski i prosvetiteljski radni vek premašuje trećinu ukupne istorije fotografije, a praktična i istoriografsko-teorijska znanja pokrivaju ceo period od prve fotografije do najsavremenijih fotografskih tehnika.

Ta znanja je prevashodno stavio u službu istoriji srpske fotografije, osvetljavajući tamna mesta u našem kolektivnom pamćenju i otkrivajući tragove o nama u brojnim muzejima i ustanovama širom sveta. Za profesora Debeljkovića bile su štedro otvarane sve arhive i depoi najčuvenijih fotografskih muzeja i biblioteka u Evropi i Severnoj Americi, jer je ispred njega išao glas da je jedini od sedamnaest autora zastupljen sa dva poglavlja u Enciklopediji istorije fotografije (London 1969). Kao nezaboravna anegdota sa promocije te knjige ostalo je udostojenje na londonskom aerodromu gde su, pored ostalih, prof. Debeljkovića dočekale i sve ličnosti koje nose titulu Hon EFIAP (Počasna ekselencija međunarodne fotografske federacije).

Debeljković je prispeo kao dvestoti, ali je udostojen kao prvi.

Već je imao objavljenu odrednicu o srpskoj fotografiji u Istoriji svetske fotografije, a FIAP (Međunarodna organizacija umetnosti fotografije) ga je poštovala kao jednog od inicijatora njenog osnivanja i tvoraca načela i statuta te najbrojnije fotografske organizacije u svetu. On je od 1962. godine do danas ostao stalni saradnik tih publikacija dopunjujući ih novootkrivenim prilozima iz srpske i svetske fotografije.

Najnovije takvo otkriće je iz avgusta meseca ove godine kada je, ovde u Beogradu, naučno obradio pet za sada nepoznatih talbotipija iz perioda 1843-1845. godine, među kojima je i izuzetan primerak talbotipije iz 1843. godine koji je opremljen i zaštićen kao originalna dagerotipija. Takav nalaz nije do sada poznat u istoriji svetske fotografije.

Poslat je na objavljivanje u najrelevantnijim svetskim časopisima za istoriju fotografija, ali već je sigurno da predstavlja svetski vredan dragulj. On će biti objavljen i ovde u jednoj od dve obimne monografije o starim srpskim fotografima, koje prof. Debeljković priprema za 2002. godinu. Letos je završio istraživanja bogate i vredne zbirke Marka Stojanovića, kojom bi se ponosili i mnogo veće kulture. Fotografska delatnost Marka Stojanovića svedoči o Srbiji sa kraja XIX veka i prve dve decenije XX veka, a njegovi autorski dometi su u ravni najpoznatijih svetskih fotografa iz tog perioda.

U toku je i Debeljkovićev rad na Maloj fotografskoj biblioteci čiju osnovu čine njegova profesorska predavanja i praktične vežbe sa Fakulteta dramskih umetnosti.

Sabrani su brojni objavljeni tekstovi na teme fotografske i likovne kritike, društvenog i naučnog značaja fotografije i zapisi sa javnih predavanja o ovdašnjim i svetskim iskustvima sveobuhvatnog tumačenja i razumevanja univerzalnih poruka umetničke fotografije. Izložbene fotografije u njegovom sistemu vrednosti, na prvi pogled uzdizane su iznad drugih oblasti fotografskog ispoljavanja, ali umetnik Debeljković je smatrao da je to najbrži i najprohodniji put za iznošenje u svet, kako sopstvenih tako i specifičnih vrednosti ovih prostora.

Ispred i iznad svih nagrada i stručnih priznanja koja je osvojio, uvek je isticao kao svoju najbitniju i najobuhvatniju odrednicu: " Ja sam bio i ostao fotograf-amater", poručio je (4. 10. 2001. godine) posetiocima na otvaranju svoje retrospektivne izložbe u galeriji "Nadežda Petrović". Iz ljubavi prema fotografiji, bio je ostao neumorni učitelj mladih generacija, kojem je najveća nagrada za beskrajno strpljivo i besplatno potrošeno vreme, bila i ostala neskrivena radost kada bi video da su fotografska znanja i veštine pali na plodno duhovno tlo mlađih sledbenika.

Taj neumorni trud čvrsto je ugrađen u dosadašnja zvanja i znanja svih nas koji ga predlažemo za najprestižniju nagradu u srpskoj kulturi, duboko verujući da bi to isto učinile hiljade i hiljade Braniborovih učenika i duhovnih sledbenika iz Srbije i sveta.

10. novembra 2001. godine, po odluci kolega ovaj predlog, učenički poslušno obrazložio je:

Milinko B. Stefanović, ULUPUDS,
MF FSJ, predsednik Foto saveza Jugoslavije

// Projekat Rastko / Fotografija //
[ Promena pisma | Pretraživanje | Mapa Projekta | Kontakt | Pomoć ]