Dr Nada Đorđević

Udžbenici lužičkosrpskog jezika

U Čehoslovačkoj se oduvek poklanjala velika pažnja, a ujedno i pružala pomoć Lužičkim Srbima, počev od Dobrovskog, Hanke, Hatale i dr. Tako je i danas. Istovremeno, lužičkosrpski kao jezik koji je sačuvao mnoge stare slovenske oblike, neke bliske staro-češkom, veoma je privlačan i lako savladljiv za češke slaviste, pa se studenti slavistike u Pragu obavezno upoznaju s njime. On se proučava kao i svi ostali slovenski jezici. Na žalost, naši budući slavisti za to nemaju prilike, jer se on kod nas, ne predaje.

Nastojanje čeških poznavalaca lužičkosrpskog da se studentima omogući što bolje i sistematsko učenje, potvrđuje udžbenik lužičkosrpskog, izišao prošle godine u Pragu u dve knjige (Jiři Mudra, prof. dr. Jan Petr: Učebnice lužicke srbštiny, I-II. Státni pedagogicke nakladatelstvi, Univerzita Karlova v Praze, Fakulta filologicka, 1982, ofset, str. 144-162). Ovo je ujedno prvi opširan udžbenik ovog jezika izišao na strani (postoji manji poljski, beloruski). On treba da iziđe i u prevodu na ruski jezik, te tako ispuni širi zadatak: da posluži slavistima celog sveta. Po takvoj svojoj nameni on predstavlja i retkost.

Udžbenik su sastavila dva požrtvovana radnika na polju lužičkosrpsko-češke saradnje, prof. lužičkosrpskog jezika na katedri za slavistiku Filozofskog fakulteta u Pragu dr Jan Petr, pisac više knjiga o Lužičkim Srbima a naročito veoma informativnog udžbenika za studente Pregled političke i kulturne istorije Lužičkih Srba (Prag 1972), i gimnazijski profesor Jirži Mudra, obojica članovi Sekcije za proučavanje lužičkosrpske kulture pri Narodnom muzeju u Pragu.

Udžbenik se sastoji iz dve knjige rađene po istom principu i s istim redosledom. Postupno je izložena gramatika i zatim sintaksa. Tekstovi kojima počinju lekcije nisu birani s obzirom na primenu gramatike, već polaze od lakših ka težim, ali istovremeno nastoje da korisnike upute u prošlost i sadašnjost Lužičkih Srba, njihovu istoriju i književnost, bilo direktno primerima iz dela značajnijih lužičkosrpskih pisaca ili posredno preko članaka o njima. Posle ovih primera dolazi rečnik upotrebljenih reči, pa izlaganje gramatičkih jedinica, mnogobrojne gramatičke vežbe raznih vrsta koje se obično koriste u učenju stranih jezika, tekstovi za prevođenje, pravopisne vežbe. Naročita pažnja posvećena je konverzaciji koja je uvek u vezi s jednom određenom temom ili s krugom povezanih pojmova. Posle ovoga dolazi opet rečnik uz konverzaciju i na kraju još jedan tekst.

Tekstovi su usmereni na to da se tokom čitanja upoznaju značajne ličnosti Lužičkih Srba-književnici, muzičari, slikari; govori se o kulturno-političkoj organizaciji "Domovina", o festivalima koji se održavaju svake četvrte godine i sl. Poslednji tekstovi govore o prijateljstvu i saradnji češko-lužičkosrpskoj sa nekoliko priloga o Pragu.

O donjolužičkosrpskom date su glavne informacije.

Naročito treba istaći rečnički deo koji zahvata puno mesta u udžbeniku. To stoga što ne postoji češko-lužičkosrpski rečnik, Jer onaj koji je izašao između dva rata (1920) odavno je nestao sa tržišta, kao i drugi, Mohelskog, dodat gramatici gornjolužičkog (izišao 1948), koji je vrlo skromnog obima a sem toga zastareo i po značenjima i po pravopisu. Zbog svega, ovaj pošteno rađen udžbenik biće dobrodošao u slavističkom svetu.

Druga značajna knjiga koja neće naći put samo do studenata, već do mnogo šireg kruga čitalaca, jeste Sorbisches Lesebuch-Serbska čitanka koja je izašla u izdanju poznatog preduzeća Reclam u Lajpcigu 1981. godine. Čitanku je sastavio, preveo mnoge tekstove na nemački i napisao objašnjenja najbolji lužičkosrpski pesnik i slavista po struci Kito Lorenc. Knjiga ima 200 stranica originalnog teksta i 200 prevoda istih tekstova na nemački. To je izbor iz lužičkosrpske književnosti počev od Budišinske zakletve, prvog pisanog teksta na narodnom jeziku iz 1526, pa preko zapisa prostih ljudi, do savremenih pisaca. Tu ima tekstova pisanih na latinskom jeziku, npr. od Joanes-a Rhagius-a Aesticampianusa (najverovatnije je to Jan Rak), koji je od pape Aleksandra VI dobio titulu "poeta laureatus" i bio jedan od veoma učenih ljudi svoga vremena, profesor univerziteta, jedno vreme dekan u Krakovu; ili drugih učenih ljudi, svesnih svoga porekla, kao što je Mihal Frencel, sveštenik koji je svoja rukopisna dela poklonio 1697. Petru Velikom kad je ovaj prolazio kroz Lužicu, uz govor na svome maternjem jeziku. Tekstove je sem sastavljača prevela grupa prevodilaca.

Cilj ovakve knjige jeste da prikaže istorijski razvoj lužičkosrpske književnosti samim Lužičkim Srbima, onima koji govore oba jezika, i onima koji znaju samo nemački, tj. za svoje sugrađane Nemce, da se upoznaju sa kulturom naroda s kojim žive u jednoj zajednici.

Prikazati na ovako ograničenom prostoru razvoj jedne, iako male, književnosti koja se razvijala pod izuzetno teškim uslovima, nije bilo lako. Sastavljač je morao pregledati materijale razbacane po arhivima, štampi, u rukopisima i iz toga izabrati najbolje ili najkarakterističnije pisce i tekstove, i kao u ogledalu predstaviti na dostojan način kulturu tlačenog i nepriznavanog, sistematski uništavanog naroda. Razume se da je mnogo lakše bilo prikazati savremene pisce. Onima iz prošlosti davan je prostor prema savremenosti i značaju, dok su savremenici prikazani na skoro podjednakom prostoru. U svakom slučaju, prvi put na jednom mestu i u lepoj opremi. Zato verujemo da će Čitanka odigrati korisnu i pozitivnu ulogu u upoznavanju ne samo Nemaca sa kulturom Lužičkih Srba, već i slavista širom sveta.