Projekat Rastko Cetinje - Jovan Stefanov Balevic: Kratak istorijsko-geografski opis Crne Gore

Elektronska biblioteka kulture i tradicije Crne Gore

JOVAN STEFANOV BALEVIĆ

KRATAK ISTORIJSKO-GEOGRAFSKI OPIS CRNE GORE

Predgovor: Jovan Stefanov Balević iz Bratonožića, rođen je u Pelevom Brijegu između 1725-1728. godine. Školovao se u Sremskim Karlovcima, a zatim na Univerzitetu u Haleu gdje je 1752. odbranio filosofsku disertaciju iz oblasti kanoničkog prava i istorije hrišćanske religije. To je bila prva filosofska disertacija u Srba, a glavna tema bila je posvećena istoriji krstaških ratova. Po povratku u Sremske Karlovce radio je kao magistarski sindikus, da bi docnije postao šef gradske policije. Međutim, Balević je nedugo zatim pobjegao od austrijskih vlasti i otputovao u Rusiju, gdje se posvetio vojnoj službi, postavši prvo kapetan, a zatim i ruski major. Svoje djelo "Kratak i objektivan opis sadašnjeg stanja Crne Gore" napisao je u Sankt-Peterburgu 1757. godine, koje je, međutim, objavljeno tek 1884, na Cetinju. Balevićevo djelo je preveo sa ruskog i prof. Rastislav V. Petrović, te priredio kao dopunu svojoj knjizi, "Vladika Danilo i vladika Sava (1697-1781)", objavljenoj u Beogradu 1997. godine. Ovo elektronsko izdanje, prevod je prof. Rastislava V. Petrovića.

KRATAK I OBJEKTIVAN OPIS SADAŠNjEG STANjA CRNE GORE

1. Crna Gora je deo Zetskog vojvodstva u donjoj Albaniji, blizu Jadranskog mora. Nalazi se među velikim planinama. Podeljena je na nekoliko plemena u kojima ima po trideset i više sela.

2. Crna Gora se graniči: sa istoka Podgoričkim sandžakatom, sa zapada venecijanskom Dalmacijom, sa juga Skenderijom, a sa severa Hercegovinom.

3. Dužina Crne Gore je: od Kotorske venecijanske tvrđave do nikšićke oblasti, pravom linijom, dvanaest nemačkih milja, a široka je: od predela Budve i Boke kotorske do Podgoričkog sandžakata osam milja.

4. Stanovnici Crne Gore su svi slaveno-srpskoga naroda i pravoslavno-istočnog blagočastljivog ispovedanija. I koliko su neumešni u raznim veštinama, a to je zbog toga što nemaju škola, po prirodi su sposobni, naročito sa oružjem.

5. Mnogi Crnogorci žive od oružja napadajući nekad turske a nekad venecijanske podanike. Baveći se pljačkom da bi se prehranili, oni to ne smatraju za greh nego je to za njih velika čast. Zbog toga ih pogranični susedi mrze i sa njima su u neprestanoj zavadi.

6. Turci su u više navrata hteli Crnogorce da potčine svojoj vlasti, ali to Bog nije dopustio, iako su oni (Turci) veliki deo Crne Gore, Podgorice i nikšićke oblasti stavili pod vlast svoga sultana.

7. Broj Crnogorskih vojnih lica, koji po samim vrhovima Crne Gore žive u svojoj slobodi, a Turci ih nazivaju nepokornim, ne prelazi više od pet hiljada.

8. U Crnoj Gori nema nikakve tvrđave, ali je ona ipak silna, jer je kamenita i bezvodna, okružena mnogim neprohodnim planinama. Tako ona postoji 387 (368) godina od propasti Srpskog carstva. Turci je nisu pokorili.

9. Crna Gora je veoma opustošena usled stalnih turskih napada i zbog toga nije dobro naseljena. Zemlja je plodorodna i mogla bi biti naseljenija.

10. U Crnoj Gori nema nikakvih zanatlija ni škola osim u Cetinjskom manastiru, pri arhiepiskopskoj rezidenciji, gde čitanje i pisanje na slavenosrpskom jeziku uče sveštenici i to o trošku arhiepiskopa.

11. Crnogorci sebe smatraju slobodnim ljudima. Turci ih nazivaju buntovnicima i kada nekog Crnogorca zarobe odseku mu glavu ili ga živog nabijaju na kolac.

12. Crnogorci - razne provincije i pogranične slavenosrpske narode - k sebi ubrajaju: Kuče, Bratonožiće, Donje i Gornje Vasojeviće, Pipere, Rovčane, Moračane, Bjelopavliće, pravoslavce srpskoga naroda a u stvari turske podanike. Na isti način oni k sebi ubrajaju i katolike: Hote, Klimente, Grude, Tuze, Škrivale, Huze, Malteze, Kastrate i ostale, koji po svom broju nadmašuju Crnogorce.

13. Pomenuti narodi većim delom se nalaze u Eparhiji preosvećenih mitropolita Crnogorskih i potčinjeni su upravi njihove Praoslavne istočne crkve.

14. U Crnoj Gori nema nikakve svetovne uprave i poretka iako se sadašnji arhiepiskop Vasilije stara da ih uvede. Najveći njihov junak, opštepoznat, prvi je i postaje predvodnik protiv neprijatelja iako u Crnoj Gori ima dovoljno starih slavenosrpskih plemenitih porodica, koje zajedno sa ostalim Crnogorcima hrabro vrše vojnu službu.

15. U Crnoj Gori vlada arhiepiskop koji na Cetinju ima svoju rezidenciju i koji uživa veliko poštovanje.

16. U starim vremenima srpskih careva Crnom Gorom su vladale zetske vojvode od kojih je Ivan vojvoda Crnojević ovde postavio svoju rezidenciju i podigao divan manastir koji je razorio turski vezir Ćuprilić.

17. Na istom mestu su crnogorski hrišćani, podstaknuti svojim arhiepiskopom podigli novi, sveslavni i uvek spominjani manastir, posvećen Presvetoj Bogorodici. Car Petar Prvi je odredio manastiru godišnju platu koju arhiepiskopi i sada primaju.

18. Crnogorskog mitropolita posvećuje srpski patrijarh pećki kome je i duhovno podređen.

U Sankt-Peterburgu,
29. jula 1757.

Ovaj Kratak istorijsko-geografski opis napisao je Jovan Stefanov Balević, Albano-Crnogorac iz Bratonožića.