|
| Projekat Rastko Gračanica - Peć: Istorija: |
Dok se na granici Kosova i središnje Srbije odigrava do juče nezamisliva scena u kojoj se rukuju Crveni sokolovi američke 82. padobranske divizije i njihove kolege iz 63. padobranske brigade Vojske Jugoslavije, italijanski i španski vojnici koji razvlače još jedan krug bodljikave žice oko prestonice Srpske pravoslavne Crkve, manastira Pećke Patrijaršije, ovih dana su saznali da na posebnom delu pećkog srpskog groblja počivaju Italijani koje su 1943. poubijali Albanci nakon što je Italija, prešavši na stranu saveznika, izneverila njihovu nadu o stvaranju Velike Albanije.
S druge strane, teško da od Pećke Patrijaršije postoji bolji primer za ono što je Stiven Erlanger (Steven Erlanger) u Njujork Tajmsu (New York Times) od ponedeljka (NATO Adrift in the Balkans, 12. mart 2001) opisao kao "povlačenje posledica odbijanja da se ozbiljno pozabavi problemima, i aspiracijama Albanaca zbog čije zaštite je ušao u rat".
Naime, kada je pre dvadesetak dana u dvorištu manastira pronađen papir potpisan sa UČK (UCK) u kome se sestrinstvu pretilo da će biti poklano, retko se ko od NATO oficira setio da je najzloslutnija od vesti sa prostora bivše Jugoslavije došla u rano jutro 16. marta 1981. i glasila da u Peći gori drevno sedište srpskih arhiepiskopa i jedan od najčuvenijih spomenika srpsko-vizantijske arhitekture i umetnosti. Vest koja je tada pre došla do američkih medija nego što su prva vatrogasna kola sa vodom stigla do dva kilometra udaljenog manastira, dvadeset godina i 105 porušenih crkava kasnije, podriva i najozbiljnije analize koje se usude da je previde.
"Događaji od 1981. bili su prekretnica, ne samo u istoriji Kosova, nego cele Jugoslavije," ispravno zaključuje Tim Džuda (Tim Judah) u knjizi koja bi htela da "da detaljnu analizu porekla srpsko-albanskog sukoba" (Kosovo – War and Revenge, Yale University Press, New Haven-London 2000). Koji događaji? Oni u kojima su "demonstranti marširali ulicama zahtevajući republiku i ujedinjenje sa Albanijom" i "broj mrtvih možda se može računati stotinama". Ali, u tome očigledno nečega nema: jedini odgovor koji će pisac dobiti na sliku u kojoj "deca tumaraju kroz kuću srpskog sveštenika sa čekićima, razbijajući ikone" a "devojka sa manijačkim izrazom lica lupa prozore na crkvi" biće onaj francuskog komandanta Vučitrna: "Naređeno je da im dopustimo da pljačkaju".
Cinizam, naravno, ali i nerazumevanje: šta se to, dakle, pre dvadeset godina – samo za dan – desilo što je studentski protest "zbog bednih uslova života" nakon govora "znamenitog osnivača marksističko-lenjinističke grupe" Hidajeta Hisenija (Hydajet Hyseni) pretvorilo ne samo u pokret koji će sam on 1999. nazvati "nacionalističkim" nego i u požar u srcu Evrope koji je u neočekivanom obratu ovih dana doveo do neobičnog susreta sa početka teksta?
"Vatra je krenula sa dva žarišta na krovu," kazuje jedna od sestara manastira Pećke Patrijaršije, Haritina, "koja su bila međusobno udaljena bar petnaest metara, i nisu bila međusobno povezana plamenom." Kada je vatra, pet sati kasnije, bila lokalizovana, veliki manastirski konak i zimska crkva u njemu više nisu postojali: u poslednji čas iz vatre su iznešeni stari monasi i monahinje, dragoceni srednjevekovni rukopisi i manastirska riznica.
Kompleksa od četiri crkve, podignutih od XII. do XIV. veka, poznatog kao Majka svih srpskih Crkava ili Velika srpska Crkva, vatra se nije dotakla, ali odnos Srba i Albanaca od paljevine simvola srpske istorije neće biti isti. Albanske vojvode koje su vekovima čuvale prestonicu Srpske Crkve, više neće biti viđane u njoj: "E, sad sam ja komunista," priča igumanija manastira da je rekao vojvoda Ramo, "Sada ne verujem ni u svoju veru, a kamo li u tuđu" i porekao u štampi da je viđen kako plače za spaljenim manastirom.
Kada je u petak, 16. marta 2001, Mitropolit Crnogorsko-primorski, koga je rimska "La Repubblica" zapamtila kako je juna 1999. "ubeđivao preostale Srbe da ne odlaze", došao u Pećki manastir da bi obeležio dvadesetogodišnjicu tragedije, imao je najmanje dvostruki razlog za to: pre dve godine njegovo prisustvo bilo je glavni razlog koji je obratio pažnju generala Del Vekija (Del Veccio), koga smo nedavno videli kako grli svog vojnika obolelog od leukemije, na značaj Pećke Patrijaršije ali i na njenu "kritičnu" harizmu: sa puta koji prolazi iznad manastira i pored talijanskog KFOR-a i danas svakodnevno stižu pretnje da "ćemo ponovo zapaliti manastir"; konačno, mnogi danas sudbinu Kosova povezuju sa ishodom nastupajućih izbora u Crnoj Gori.
Naime, u rezoluciji Saveta bezbednosti UN br. 1244 kojom se određuje mandat UNMIK-u i KFOR-u na Kosovu, ono se pominje samo kao deo Jugoslavije; kao deo Srbije ono se niti imenuje, niti poriče. Izlazak Crne Gore iz federalne države ostavio bi Kosovo, u najmanju ruku, u vakuumu: međutim, dok je još u decembru "The Economist" mogao da vidi Rugovu kako "vodi Kosovo nezavisno po svemu osim po imenu", nakon eskalacije nasilja u Preševskoj dolini i Makedoniji, više ništa nije izvesno.
No, dok se na Kosovu i Metohiji komunističko nasleđe iscrpljivalo u povremenoj ma koliko gruboj represiji i prećutkivanju (prva informacija o spaljivanju Patrijaršije data je tek maja 1981; istraga nikada nije saopštila šta je bio uzrok, niti je ko optužen) koja se uklapala u ideologiju jugoslovenstva i titoizma, Crna Gora sa oko 600 000 stanovnika je bila jedina oaza komunizma sovjetskog tipa u bivšoj Jugoslaviji: većina "žitelja" koncentracionog logora Goli Otok, nastalog u obračunu Tita sa Staljinom 1948. bili su Crnogorci – bilo kao zatočnici, bilo kao dželati; tokom rata, crnogorski komunisti ubili su oko 120 pravoslavnih sveštenika pa čak i Mitropolita.
Da stvar bude čudnija, veliki dio zagovornika suverene Crne Gore regrutuje se iz grupe ljudi koja je bila okosnica represivne mašine prethodnog sistema ili iz njihovih porodica. Đukanović se (pogledati kako ga opisuje Stefan Izrael (Stephen Israel) u "Frankfurter Rundschau"), uostalom, od te mašine nikada nije ogradio: sadašnji predsednik vlade Filip Vujanović se kao Đukanovićev svojevremeni ministar policije grčevito borio protiv sahranjivanja hiljada žrtava komunističkog terora prema čijim zverstvima pokolj poljskih oficira 1941. u Katinskoj šumi katkad izgleda benigan.
Pri tome, sadašnji ministar informisanja preti zatvaranjem crkvenog radija, od koga je većina svetskih medija preuzimala informacije sa zapadnog Kosova leta 1999, a podržavaoci suverene Crne Gore "klanjem monaha": koliko je stvar ozbiljna govori i činjenica da 1998. nakon što su dva australijska studenta prebijena na Cetinju (staroj prestonici Crne Gore, sada univerzitetski grad), ambasador Australije nije otišao na novogodišnji prijem kod predsednika Đukanovića.
Dovoljan razlog da se na Balkanu i sa Balkanom još uvek niko ne oseća sigurno. Miris paljevine još uvek je u nozdrvama.
//Kosovo.com / Projekat Rastko / Projekat Rastko Gračanica - Peć //
[ Promena pisma | Pretraživanje | Mapa projekta | Kontakt | Pomoć ]