|
|
 |
|
 |
Elektronsko izdanje
Zajednički poduhvat TIA Janus i Ars Libri
Ars libri i Kremen
Beograd
2001
Biblioteka Lavirint
Knjiga 10
Caričin grad, mesto gde su ostaci jednog od najvećih i najznačajnijih vizantijskih gradova u unutrašnjosti Balkanskog poluostrva, nalazi se 28 km zapadno od Leskovca. Grad, verovatno Justiniana Prima, sagrađen je na prostranom jezičkom platou koji dominira okolinom. Gradski bedemi prate konfiguraciju terena i zatvaraju uže gradsko područje koje se prostire približno 500 m u pravcu sever-jug i oko 200 m u pravcu istok-zapad. Na 15 km zapadno od lokaliteta uzdiže se šumovita Petrova gora gde su nađeni ostaci vodovoda kojim je voda s planine dovođena u grad.
Pored spoljnih utvrđenja otkriveni su i unutarnji bedemi koji gradsku teritoriju dele na tri dela: Gornji, Srednji i Donji grad. Na najuzvišenijem mestu sagrađen je Akropolj – sedište crkvene uprave – okružen takođe snažnim bedemom. U središtu grada ističe se centralni kružni trg oko kojeg se odvijao celokupan javni život. Spomenici u donjem delu grada nisu još detaljno ispitani tako da je još neizvesna njegova uloga. Međutim, celokupan sistem fortifikacija, odnosno osnovna podela gradskog područja na tri dela, jasno pokazuje da je grad sagrađen u vremenu kad se moralo misliti na sukobe s neprijateljem, tj. osnovno urbanističko rešenje je sračunato da omogući dugu odbranu grada u slučaju opsade.
Danas je gradu najlakše prići sa istočne strane. Ovde se nalazi istočna gradska kapija flankirana pravougaonim odbrambenim kulama. Kroz kapiju se ulazi neposredno u istočnu ulicu kojom se stiže na centralni trg, gde se ukrštaju glavne ulice (kardo i dekumanus). Istočna ulica, kao i ostale gradske ulice u Caričinom gradu, uokvirena je pokrivenim tremovima sa stupcima na koje se oslanjaju luci arkada, i kolovoz građen od pravougaonih krečnjačkih ploča. Na severnoj strani istočne ulice vidljivi su ostaci jedne veće građevine s nizom prostorija za smeštaj trgovina i zanatskih radionica.
Kada se s centralnog trga uđe u severnu ulicu, dolazi se do već bazilike s prostranim atrijumom i kriptom. Ova bazilika je uništena u istočnom delu, ali je očuvana ukopana zasvedena trobrodna kripta sa apsidom. Najvećim delom uništene su i građevine koje su po prvobitnom urbanističkom planu pratile zapadnu stranu severne ulice. Na ovom prostoru danas su vidljivi samo ostaci veće pravougaone građevine sa dva stuba i ostaci zidova od lomljenog kamena karakterističnih za poslednju građevinsku fazu na Caričinom gradu.
Ovaj građevinski kompleks produžava se i duž severne strane zapadne ulice koja vodi prema kapiji Akropolja, tj. Gornjem gradu. I u ovom delu vršene su kasnije prepravke i dogradnje. Tako je severni portik zatvaranjem i pregrađivanjem izgubio svoj prvobitni izgled i danas su vidljive samo kasnije dograđene prostorije, a u samom portiku velika okrugla peć za pečenje hleba. Međutim, portik duž jedne strane zapadne ulice sačuvao je svoj prvobitni izgled. Na njega naleže niz prostorija koje su služile za smeštaj rob ili zanatskih radionica.
Ovaj poslovni sektor grada izolovan je posebnim bedemom od Akropolja s reprezentativnim građevinama. Zapadna ulica se kod ulaza u Akropolj lomi i prelazi u glavnu ulicu Akropolja koja ga preseca na dva nejednaka dela. Ovim ceo plan Akropolja odudara od urbanističkog rešenja Srednjeg i Donjeg grada i deluje kao jedan nezavisan arhitektonski ansambl, kao najstarije, prvobitno jezgro celog grada. Možda se na ovom mestu prvobitno nalazilo naselje Taurisium, gde je rođen car Justinijan. Po svedočanstvu Prokopija Justinijan je svoje rodno mesto utvrdio bedemima s četiri odbrambene kule (tetrapirgija), a zatim je "pored samog tog mesta sagradio divnu varoš i nazvao je Justiniana Prima". Ovaj opis u mnogome odgovara urbanističkoj postavci Caričinog grada, a bedemi Akropolj zaista imaju četiri odbrambene kule.
Danas se kroz severni trem glavne ulice Akropolja prilazi kompleksu episkopske palate. Na južnoj strani ulice nalazi se velika katedralna crkva s krstionicom (baptisteriji), koji spada u red najmonumentalnijih spomenika vizantijske arhitekture na Balkanskom poluostrvu. Ova trobrodna crkva ima na istočnoj strani trodelni oltarski prostor, a na zapadno narteks i prostrani atrijum. Tremovi uokviravaju atrijum sa svih strana, a u njegovom centru nalazi se veliki basen usečen u stene. Južno od crkve nalazi se krstionica sa četiri krstasto raspoređene konhe i piscinom za krštavanje u sredini. U konhama je otkriven podni mozaik sa životinjskim figurama i ornamentalnim poljima. Ceo Akropolj svojim istaknutim položajem, velikom crkvom, baptisterijem i reprezentativnim kompleksom episkopske palate odgovara u potpunosti jednom arhiepiskopskom sedištu, što bi bila još jedna potvrda da su ruševine na Caričinom gradu ostaci Justiniane Prime.
Kada se s Akropolja siđe na centralni trg i uputi južnom ulicom prema kapiji Donjeg grada, najpre se na zapadnoj strani uočavaju dve veće dvorane s pristupom iz portika. Obe ove prostorije povezane su stepeništem sa po jednom uzdignutom odajom u pozadni. U ovom delu građevine još su dobro očuvane lučne arkade, a stepenište, vidljivo u južnoj prostoriji, pokazuje da je nekad postojala i spratna konstrukcija. Pored južnog zida ove građevine prosečena je poprečna ulica. S njene južne strane vidljivi su ostaci manje građevine sa tri odeljenja, a na njenom kraju, ispod bedema akropole, nalaze se temelji slovenske kuće zidani od kamena i cigli povezanih blatom.
Nastavljajući put južnom ulicom, primećuje se duž njenog zapadnog i istočnog portika niz prostorija u kojima su bile smeštene prodavnice i zanatske radnje. Međutim, u donjem delu Srednjeg grada, na istočnoj strani južne ulice, podignuta je jedna krstoobrazna crkva sa atrijumom. Naspram nje, na zapadnoj strani južne ulice vidljivi su ostaci manje trobrodne bazilike, a nešto južnije i zidovi vile urbane.
Donji deo grada nedovoljno je ispitan i najveći deo spomenika leži još pod ruševinama. Na ovom sektoru otkrivena je u potpunosti samo velika trobrodna bazilika s narteksom i atrijumom. Atrijum ove bazilike uokviren je s tri strane tremovima, a u njegovom centru nalazi se bunar. U naosu crkve pronađen je podni mozaik koji svojim kvalitetima nadmaša sve ostale mozaike otkrivene na Caričinom gradu. Osnovna dekoracija ovog mozaika inspirisana je motivima s poznatog mozaika carigradske Velike palate. Pomoću kamenih kockica nežnih pastelnih boja ovde su s podjednakim uspehom prikazane i paganske i hrišćanske teme (idiličan lik dobrog pastira, figure ptica, borbe venatora sa zverima i Amazonki s kentaurima).
Istočno od ove bazilike, ali izvan gradskih bedema, otkrivene su terme sa očuvanim basenima i uređajem za zagrevanje (hipokaust). I ovde je u jednoj odaji otkriven mozaik na kome su u medaljonima prikazane figure životinja. Na prostoru između termi i pomenute bazilike u Donjem gradu nalazi se još jedna kapija na istočnom platnu gradskih bedema.
Najzad, kad se kroz južnu kapiju flankiranu odbrambenim kulama izađe iz grada, dolazi se do poslednjeg danas vidljivog spomenika na Caričinom gradu – do još jedne crkvene građevine s tri konhe i martirijem.
Pobrojani spomenici crkvene i svetovne arhitekture po svojoj urbanističkoj postavci, po skupocenim mozaičkim podovima i raznovrsnom dekorativnom plastikom u potpunosti odgovaraju Prokopijevom opisu Justiniane Prime u kojoj "nije lako pobrojati sve hramove božje, opisati sve zgrade za nadleštva, veličinu tremova, lepotu trgova, česme, ulice, kupatila i prodavnice". "Jer to je grad velik i mnogoljudan… napredan i dostojan da bude metropola čitave oblasti", grad koji je "caru uzvratio slavu", koji se "ponosi što je rodio cara".
// Projekat Rastko /
Arheologija //
[ Promena pisma | Pretraga | Mapa Projekta | Kontakt | Pomoć ]
