|
|
 |
|
 |
Elektronsko izdanje
Zajednički poduhvat TIA Janus i Ars Libri
Ars libri i Kremen
Beograd
2001
Biblioteka Lavirint
Knjiga 10
Sredinom ovog veka učvrstilo se mišljenje, aktuelno još i danas, da su rane neolitske kulture južnog Podunavlja migracionog porekla, tj. da su prvi zemljoradnici i stočari ove bogate i prostrane oblasti došljaci sa juga Balkanskog poluostrva ili iz Anadolije. Od većeg broja "činjenica" na kojima je zasnovano ovo uverenje, danas se ističu kao neoborive uglavnom još samo tri, i to:
- da je južno Podunavlje u vreme ranog postglacijala (preboreal, boreal) bilo uglavnom nenastanjeno, odnosno da se u ovoj oblasti nije razvila nijedna složenija mezolitska kultura i da nedostaju svi "razvojni stupnji" (mezolit, protoneolit, prekeramički neolit) koji povezuju kraj paleolita sa kulturom ranog keramičkog neolita;
- da je južno Podunavlje lišeno prirodnih potencijala neophodnih za ostvarenje autonomne "neolitske revolucije", u prvom redu divljih prethodnika žitarica i nekih vrsta životinja pogodnih za pripitomljavanje i, najzad,
- da su predneolitske (mezolitske, protoneolitske) i najstarije neolitske kulture Bliskog istoka i Grčke hronološki prioritetne u odnosu na najstarije neolitske kulture Podunavlja.
Rezultati do kojih se poslednjih godina došlo istraživanjem većeg broja ranoholocenskih nalazišta u jugoistočnoj Evropi ozbiljno dovode u pitanje sve tri gore navedene činjenice. Prva činjenica počela je da gubi svoju vrednost već posle 1954. godine, posle istraživačkih radova L. Verteša, J. Barte, M. Gabori, V. Milojčića, D. Berčua, M. Brodara i A. Benca, a izgubila je svu svoju uverljivost posle iskopavanja ranoholocenskih nalazišta u Đerdapu, između 1965. i 1971. godine.[1] Danas je u južnom Podunavlju poznato četrdesetak nalazišta iz preboreala, boreala i ranog atlantika, odnosno nekoliko epipaleolitskih, mezolitskih i protoneolitskih kultura sa vlastitim fizionomijama koje dokumentuju živa kretanja stanovništva, a često i njihove veoma visoke stvaralačke sposobnosti. Ova nova činjenica više se ne može previđati. U južnom Podunavlju, koje je prostorno gotovo deset puta manje od oblasti "plodnog polumeseca", broj ranoholocenskih nalazišta je veći nego u "prirodnoj zoni kultivacije biljaka i životinja" (teritorija Anadolije, Irana, Iraka, Sirije i Palestine). Već i ovaj snažan potencijal u ljudstvu svakako nije i relevantan za rešenje problema nastanka neolitskih kultura u južnom Podunavlju. S druge strane, ranoholocenske kulture ove oblasti nisu ni primitivne niti statične, već se u njima, kako ćemo kasnije pokazati, opažaju vrednosti i promene slične onima koje karakterišu mezolitske, protoneolitske i najranije neolitske kulture Bliskog istoka.
Teza da je "plodni polumesec" jedina teritorija gde postoje prirodni uslovi za kultivaciju biljaka i životinja, a otuda i jedini mogući centar "neolitske revolucije", zasnovana je na predubeđenju XIX veka da je Bliski istok "kolevka civilizacije", odnosno na naporima Braidwood-a i Howe-a da na osnovu arheoloških istraživanja u Iraku objasne prelaz od "stupnja divljaštva" preko "stupnja prvih efektivnih seosko-zemljoradničkih zajednica" ka urbanoj civilizaciji.[2] Za afirmaciju ove hipoteze založili su se i stručnjaci za botaniku i zoologiju koji su, uvereni u apsolutnu ispravnost arheoloških interpretacija, svoja istraživanja usredsredili isključivo na oblast "plodnog polumeseca". Njihova domišljanja o kultivaciji biljaka i životinja na Bliskom istoku, najčešće zasnovana samo na pretpostavkama, preuzeta su odmah od strane arheologa kao egzaktne činjenice. Tako je od pretpostavke arheologa i od pretpostavki biologa brzo stvoren začaran krug koji danas onemogućava uzimanje u obzir alternativnih hipoteza, odnosno rešenja drugojačija od postojećih. Objektivno ne postoji nijedna ni arheološka ni biološka činjenica koja bi dokazivala da je Bliski istok jedino žarište domestifikacije, odnosno jedino matično područje neolitske kulture. Tako i argument da u južnom Podunavlju ne postoje prirodni uslovi za kultivaciju biljaka i životinja ne obezvređuju samo novi nalazi iz okvira ranoholocenskih kultura ove oblasti već i činjenica biološke nauke da je "govoriti o distribuciji divljih prethodnika žitarica i domaćih životinja u prošlosti gotovo nemoguće, odnosno da je metodološka pogreška za ova razmatranja koristiti savremenu distribuciju divlje flore i faune."[3] U ovom smislu veoma je značajno i upozorenje E. S. Higgs-a i M. R. Jarman-a: "Treba imati na umu da su sa biološkog aspekta do sada adekvatno istraženi samo ograničeni regioni Amerike i Bliskog istoka i da je stoga nužno da se upitamo da li su naša uobičajena mišljenja i tumačenja zasnovana na nekoj vrsti predubeđenja uslovljenog otkrićima u ovim veoma ograničenim oblastima. Da li stoga faktori koje smo uobičajili da smatramo od bitnog značaja imaju išta više od lokalnog značaja i da li su oblasti koje smo tako dugo smatrali za najvažnije centre od kojih je zavisio dalji razvoj, u stvari samo delovi šire pojave u vremenu i prostoru?"[4] Već i kratak osvrt na ranoholocenske kulture južnog Podunavlja pokazuje da se ova oblast ne sme isključivati pri razmatranju problema "neolitske revolucije."
Na osnovu arheoloških nalaza iz vremena preboreala i boreala mogu se već sada utvrditi osnovna kretanja u kulturi većeg dela južnog Podunavlja počev od kraja IX do sredine VI milenija stare ere.[5] Na prvom mestu treba istaći činjenicu da južno Podunavlje u ranom holocenu nije bilo ujednačeno naseljeno, da ritam razvoja kulture u svim područjima ove prostrane oblasti nije bio isti i da su lokalne kulture primale u određenim vremenskim odsecima impulse različitog intenziteta iz tri susedne oblasti, iz srednje Evrope, iz istočne Evrope i sa juga Balkanskog poluostrva.
Tokom preboreala i boreala kontinuirano je bio naseljen samo Đerdap i, možda, oblast mađarskih srednjih planina. Đerdap je istovremeno i jedino područje u južnom Podunavlju na kome je tokom ranog holocena ostvarena jedna originalna kultura - kultura Lepenskog Vira. Sasvim je drugojačija situacija u ravničarskim područjima južnog Podunavlja. Panonska nizija bila je većim delom nenastanjena sve do poznog boreala, a iz Vlaško-pontskog basena nije za sada poznato ni jedno nalazište koje bi se pouzdano datovalo u pre boreal ili boreal. Uz to sva nalazišta u Panoniji iz vremena ranog holocena (na primer Szcdliget, Eger) dokumentuju kratkotrajna prisustva maljih mezolitskih grupacija; ovde se nikada ne obrazuju stalna naselja niti se u lokalnoj kulturi sreću oblici koji bi dokumentovali složenije procese na planu ekonomskog, društvenog ili religioznog života.
Ova situacija jasno pokazuje da su ekološki uslovi u ravničarskim područjima bili sve do početka poznog boreala nepovoljni, odnosno da su se primarni centri ranoholocenske kulture u južnom Podunavlju formirali isključivo u ivičnim brdovitim pojasevima Panonskog i Vlaško-pontskog basena. Samo u klisurama, uskim dolinama i maljim kotlinama Bakonjske šume, Matre, erdeljskog rudogorja, južnih ogranaka Karpata i severnih ogranaka Balkana postojali su u vreme ranog holocena svi oni ekološki uslovi koji omogućuju sedelački život i prva ogledanja na planu proizvodnje hrane, a s tim u vezi i raspodelu rada, uspostavljanje određenih društvenih normi i formiranje jasnih religioznih koncepcija, tj. svih onih oblika kulture koji vode u novu epohu - u neolit. Da su svi ovi podvizi ostvareni u brdovitim područjima južnog Podunavlja već u vreme ranog postglacijala potvrđuje arheološki materijal otkriven u naseljima mlađe faze kulture Lepenskog Vira (Lepenski Vir I-II, Vlasac II-III, Icoana, Ostrovul Banului III, Scela Kladovei)[6]. Ustaljen tip arhitekture, raspored kuća i grobova u ovim naseljima, kao i kultni predmeti i kamena i koštana industrija, pokazuju da je ovde formirana složena kultura koja živo podseća na protoneolitske i najranije neolitske kulture Bliskog istoka (Ejnan, Nahal Oren, Jerihon, Čatal Hijik). Najinstruktivnije podatke u ovom smislu pružaju nalazi sa Vlasca.[7] Predmeti koji su stanovnici Vlasca koristili u svakodnevnom životu pokazuju da ekonomika kulture Lepenskog Vira nije onako jedinstvena i nedinamična kako je to zaključeno na osnovu relativno malobrojnih kamenih i koštanih artefakata nađenih na samom Lepenskom Viru. To postaje jasno ako se međusobno uporede alatke iz starijih i mlađih stambenih nivoa Vlasca. Sileksna i koštana industrija Vlasca I tipična je za mezolitsku ekonomiku, a neki njeni oblici (harpuni, pointes de sagaies) vezuju se tradicije poznog paleolita. Međutim, naglo opadanje sileksne industrije počevši od faze Vlasac II i pojave novih tipova oruđa od kamena (batovi, tučkovi, sekire-obluci) i kosti, a posebno od jelenjeg roga (budaci, motike, sekire, raonici), ukazuju na nova interesovanja stanovnika Vlasca II-III, u prvom redu na njihovu zainteresovanost za zemlju i njene plodove. Na osnovu karakterističnog sjaja koji se opaža na bridovima manjeg broja sileksnih nožića može se zaključiti da su stanovnici Vlasca II-III znali i za srpove. Svakako je značajan i podatak da su na Lepenskom Viru u stambenim nivoima Is-e i II nađene sekire-obluci, kao i kameni avani i tučkovi. Ovim indirektnim dokazima o negovanju i korišćenju odraženih biljnih vrsta u mlađim fazama kulture Lepenskog Vira pridružuju se rezultati analiza koprolita iz Ikoane i Vlasca koji pozitivno utvrđuju da u ovo vreme Gramineae evoluiraju u cerealije, odnosno da koproliti sadrže i manju količinu cerealija.[8] S druge strane, preliminarni izveštaji Š. Bekenjija o fauni Vlasca (ispitano oko 30.000 uzorak) pokazuju da su stanovnici ovog naselja sami pripitomili psa, a možda i svinju. Da su svi ovi podvizi u ekonomici kulture Lepenskog Vira ostvareni daleko pre početka keramičkog neolita u Podunavlju potvrđuju, sem stratigrafije Lepenskog Vira i Vlasca, i C-14 datumi za stambene nivoe Vlasac II (Bn-1050: 5985 BC).
Posle otkrića Vlasca i ranoholocenskih nalazišta na levoj obali Dunava u Đerdapu postalo je jasno da u karpatskom području moraju postojati brojna nalazišta kulture Lepenskog Vira, ali isto tako da je malo verovatno da će se u budućnosti na bilo kom mestu otkriti primer takve koncentracije kreativnih snaga ove kulture kakav je posvedočen na samom Lepenskom Viru. Vlasac i rumunska nalazišta na levoj obali Dunava imaju sve ono što znači svakodnevnicu kulture Lepenskog Vira; Lepenski Vir vezuje za sebe prvenstveno interesovanja tvoraca ove kulture za vrednosti koje su daleko od praktičnih. Samo ovim diferenciranjem snaga, diferenciranjem koje se zapaža i u ranim kulturama Bliskog istoka (na primer položaj Jerihona u prekeramičkom neolitu Palestine ili Čatal Hijika i Hadžilara u ranom, odnosno poznom neolitu Anadolije) omogućen je snažan uspon kulture Lepenskog Vira, njeno vekovno trajanje i, što je najznačajnije, niz tehnoloških i ekonomskih inovacija. Lepenski Vir je teorija, a Vlasac praksa kulture Lepenskog Vira. Arhitektura Vlasca je stambena, a arhitektura Lepenskog Vira je, počevši od faze Ib, i stambena. Oblutak je u sva četiri stambena nivoa Vlasca fetiš, magijski kamen, a oblutak u svetilištima Lepenskog Vira je najveća svetinja, omfalos, pupak sveta. Važno je, međutim, naglasiti da je ovo diferenciranje snaga evidentno tek u mlađim fazama kulture Lepenskog Vira, tj. u vreme kad se na Vlascu javljaju značajne inovacije u ekonomici, a na Lepenskom Viru u religiji i umetnosti. Korelacija između ovih pojava je očigledna, ali se postavlja pitanje kako je treba objasniti. Već je na drugom mestu napomenuto da su arhitektura i skulptura Lepenskog Vira, počevši od faze Ib, prvenstveno ikonografske ilustracije mita čiji je cilj klasifikacija svih pojava, predmeta i bića.[9] Samo ova klasifikacija, koja je nastala iz upornog i metodičkog posmatranja svojstava realnog sveta, mogla je dati niz sjajnih i praktičnih rezultata, svakako i onih koji su manifestovani u ekonomici mlađih faza kulture Lepenskog Vira. Da bi se jedna životinja pripitomila ili jedna biljka kultivisala nužno je pretpostaviti prethodnu duboku i trajnu zainteresovanost za određene vrste flore i faune, napeto posmatranje njihovih odlika i najveće staranje o njima. Sve je to opet mogućno samo pod uslovom da su te vrste smatrane za svete i da im je dato važno mesto u ritualima i u pretpostavljenom poretku prirode. Verovatno to isto vredi i za određene materijale i predmete, odnosno za većinu ekonomskih i tehnoloških inovacija koje karakterišu narednu neolitsku epohu. Svetilišta Lepenskog Vira stoga ne treba posmatrati samo kao mesta gde je ostvarena jedna od najoriginalnijih religija praistorije, već i kao neku vrstu naučnih laboratorija u kojima su anticipirana znanja i veštine bitne za kretanje kulture u budućnosti. Danas još nije moguće tačno oceniti koliko neolitska kultura južnog Podunavlja duguje kulturi Lepenskog Vira, ali je izvesno da je neposredno pred formiranje kulture Starčevo-Kereš-Kriš, Đerdap naličio na veliku košnicu u kojoj sve vri od raznovrsnih aktivnosti i dinamičnih kretanja. Bez obzira kako će u budućnosti biti rešen problem nastanka neolitske kulture u Podunavlju, pomenuti nalazi pokazuju da su brdovitim područjima ove oblasti već od početka boreala otpočeli procesi koji vode u "neolitsku revoluciju", odnosno da bi ova revolucija bila u južnom Podunavlju ostvarena i da nije došlo do podstreka sa jugoistoka.
Ranija shvatanja da su prvi bliži kontakti Podunavlja sa oblastima Egeje i istočnog Mediterana ostvareni tek početkom neolita nisu više održiva. Arheološki nalazi iz južnog Podunavlja pokazuju da se već krajem virma 3 (XIV-XIII milenij stare ere) područje Đerdapa nalazi pod uticajem kulture mediteranskog gravetijena (pećina Klimente I), da u vreme poznog drijasa ovi uticaji postaju izuzetno snažni (Quina Turkului I) i da se proširuju ka severu do Bakonjske šume i Matre (kultura tipa Szekszàrd-Palànk).[10] Pošto kulture ranog holocena najvećeg dela južnog Podunavlja genetski proizilaze ili iz kulture tipa Quina Turkului I ili iz kulture tipa Szekszàrd-Palànk, to znači da Đerdap i Panonska nizija ostaju i u preborealu uključeni u sferu mediteranske kulture. Tokom boreala situacija se donekle menja. Zapadni i severoistočni delovi Panonske nizije i najistočnije oblasti Vlaško-pontskog basena zahvaćeni su srednjoevropskim, odnosno istočnoevropskim facijesom tardenoazijenske kulture.[11] Đerdap i južni ogranci Karpata, središni delovi Panonske nizije, a, verovatno, i zapadni delovi Vlaško-pontskog basena ostaju, međutim, i dalje vezani isključivo za kulturu južnih oblasti, tj. Balkanskog i Apeninskog poluostrva. To postaje evidentno ako se ranoholocenski nalazi iz južnog Podunavlja uporede s mezolitskim nalazima iz jugozapadnih i jugoistočnih delova Balkanskog poluostrva.
U pećinama Crne Gore (Crvena stijena, Odmutnjača) i Grčke (Seidi, Franchthi) ispitani su slojevi iz vremena ranog holocena sa sileksnom i koštanom industrijom koja je tipološki veoma srodna ovim vrstama nalaza iz Quina Turkului, Seksarda i Lepenskog Vira.[12] U ovom smislu posebno su značajni nalazi iz stratuma IX-IV Crvene stijene. Nalazi iz stratuma Crvena stijena IX-VIII bliski su, s jedne strane, nalazima iz pećine Seidi, a, s druge, nalazimo iz stratuma Quina Turkului I i iz Seksarda. Naredni stratumi od VII do IV sadrže oblike sileksnih oruđa koji su karakteristični i za stariji mezolitski sloj pećine Franchthi i za naselja starije faze kulture Lepenskog Vira (Quina Turkului II, Proto- Lepenski vir, Vlasac I). Najzad, sileksna i koštana industrija iz stratuma Crvena stijena IV odgovara u potpunosti istim vrstama nalaza iz mlađeg mezolitskog sloja pećine Franchthi, iz Sidarija (sloj D) i sa naselja mlađe faze kulture Lepenskog Vira (Icoana, Skela Kladovei, Lepenski Vir I-II, Vlasac II-III). Sve ovo pokazuje da se počev od poznog glacijala na Balkanskom poluostrvu mora računati sa jednom svojevrsnom kulturom koja proizilazi iz mediteranskog gravetijena. Tokom ranog holocena u jugozapadnim delovima Balkanskog poluostrva obrazuje se pod uticajem pojačanih kulturnih strujanja sa Apeninskog poluostrva jedan poseban kulturni facijes (jadransko-jonski facijes) koji se početkom atlantika potpuno odvaja od egejskog facijesa. Istovremeno na severu Balkanskog poluostrva otpočinje zbog izuzetno povoljnih ekoloških uslova nagli uspon lokalne kulture (kultura Lepenskog Vira), dok na jugoistoku, u nepovoljnijim životnim uslovima, srodni egejski facijes znatno usporenije evoluira.
Bez obzira na naznačene razlike u ritmu razvoja lokalnih kultura južnog Podunavlja i južnih delova Balkanskog poluostrva, ove dve oblasti ostaju u kulturnom jedinstvu tokom celog ranog holocena. Ovo jedinstvo ozbiljnije ne ugrožavaju ni prodori tardenoazijenske kulture pri kraju boreala, jer se oni uglavnom ograničavaju na Transdanubiju, Moldaviju i krajnje severozapadne odnosno severoistočne delove Balkanskog poluostrva. Međutim, značajno je da se u mlađem odseku boreala u Podunavlju i na Balkanskom poluostrvu ipak mogu uočiti pet jasno izdiferenciranih kulturnih zona, i to:
1. Transdanubija sa većim delom Slovačke, Moravske, Austrije, Hrvatske i Slovenije;
2. južni ogranci Karpata sa većim delom Banata, Oltenije i severoistočne Srbije;
3. Moldavija i Dobrudža;
4. jadransko-jonska zona i
5. egejska zona.
Upadljivo je da Trakija i najveći deo donjeg Podunavlja nisu zahvaćeni ni jednom od pomenutih zona, odnosno da su to u kulturnom smislu prazna područja. S druge strane, naznačene zone podudaraju se sa zonama formiranja neolitskih kultura u Podunavlju i na Balkanskom poluostrvu. Tako se u prvoj zoni nalaze primarni centri kulture trakaste keramike, u drugoj zoni centri starčevačke kulture, u trećoj zoni centri Bug-Dnjestar kulture, u četvrtoj zoni kulture tipa, Smiljčić-Crvena stijena III, a u petoj zoni centri prekeramičkog i ranokeramičkog neolita Grčke. Još više iznenađuje činjenica da sve ove neolitske kulture pokazuju u odnosu jedne na drugu one iste afinitete koji su opaženi i kod odgovarajućih mezolitskih grupa. Kultura trakaste keramike i Bug-Dnjestar kultura hermetične su u odnosu na starčevačku kulturu i neolit jadransko-jonske i egejske zone. S druge strane, između starčevačke kulture, kulture tipa Smiljčić-Crvena stijena III i Protoseskla postoji isto onoliko sličnosti i razlika koliko i između mlađeg faze kulture Lepenskog Vira, stratuma Crvena stijena IV i mezolitske kulture Franchthi pećine. Jedino kultura Karanovo I-II, koja se pojavljuje na teritoriji bez mezolitskih nalaza, deluje kao strana, sekundarno formirana kultura. Sve ostale neolitske kulture vezane su teritorijalno, a, verovatno, i genetski za kulture ranog holocena. Ovo je značajna činjenica. Ona pokazuje da će se daljim ispitivanjem kultura ranog postglacijala u južnom Podunavlju i na Balkanskom poluostrvu sigurno pozitivno rešiti jedan od najkrupnijih problema praistorije - problem neolitiziranja jugoistočne Evrope.
Progres posvedočen u ekonomici mlađe faze kulture Lepenskog Vira (polen cerealia, sileksna sečiva sa sjajem srpa, kameni avani i tučkovi, sekire-obluci) ne zaostaje mnogo za poletom koji se opaža u ekonomici onih postpaleolitskih naselja na Bliskom istoku (na primer Ejnan, Nahal Oren, Mugaret El-Vad, Beida, Karim Šahir, Ali Koš, Džarmo, Hadžilar) za koje se vezuju počeci "neolitske revolucije". S druge strane, ostaci faune na postpaleolitskim nalazištima u donjem Podunavlju (pećina La Adam), u Moldaviji (grupa naselja oko Soroki) i na Krimu (Zamil Koba, Taš Air) pokazuju da su u Evrope, osim psa samostalno pripitomljeni svinja i goveče, a možda i ovca/koza.[13] Ovi nalazi u najmanju ruku zahtevaju preispitivanje teze da je zemljoradnja i za nju vezano stočarstvo u Evropi potpuno zavisna od one u prednjoj Aziji.
Zbog znatnih razlika u C-14 datumima, a još više zbog nedovoljne neistraženosti severozapadnih delova Anadolije i oblasti oko Crnog mora i Kaspijskog jezera, u ovom trenutku nije moguće uspostaviti nikakvu hronološku i geografsku vezu između ranoholocenskih nalazišta jugoistočne Evrope i pomenutih postpaleolitskih naselja prednje Azije. Mada u stilu kulture postoji najveća bliskost između naselja kulture Lepenskog Vira i grupe natufijenskih nalazišta u Palestini, ipak, zbog geografske odeljenosti i razlike u hronologiji, ova nalazišta ne mogu da objasne jedna druge. Međutim, hronološki prioritet prednjoazijskih protoneolitskih i najstarijih neolitskih nalazišta nije odlučujući za rešenje problema neolitiziranja Evrope, i to iz dva razloga: prvo, što su C-14 datumi krajnje neujednačeni kako za holocenska naselja Bliskog istoka tako i onih u Evropi i, drugo, što se u ranoholocenskim kulturama jugoistočne Evrope za koje se vezuju procesi koji vode u "neolitsku revoluciju" ne zapažaju nikakvi prednjoazijski uticaji. Prednjoazijska nalazišta na kojima su posvedočeni prvi uspesi u pripitomljavanju životinja ili kultivisanju biljaka razdvaja, sudeći po C-14 datumima, vreme od hiljadu ili dve hiljade i više godina (na primer početak prekeramičkog neolita u Jerihonu oko 8.000. godina stare ere, u Hadžilaru oko 7.000. godina stare ere, u Tel Ramadu i Džarmu oko 6.000. godina stare ere, a na nalazištima oko Kaspijskog jezera oko 5.500. godina stare ere). mada su C-14 datumi za mezolitska i protoneolitska nalazišta u južnom Podunavlju i na jugu evropskog dela SSSR-a ujednačeniji od prednjoazijskih, ipak se i ovde u nekim slučajevima oni ne podudaraju sa hronologijom izvedenom na osnovu arheoloških kriterijuma. Ovo se pre svega odnosi na C-14 datume za nalazišta kulture Lepenskog Vira. mada se na osnovu arheoloških nalaza može sa sigurnošću utvrditi istovremenost Lepenskog Vira I-II sa Vlascem II-III, ipak se datumi za naznačene stambene horizonte međusobno razlikuju za oko 700 godina.[14] Međutim, značajno je da C-14 datumi za sva nalazišta u južnom Podunavlju, Moldaviji i na Krimu na kojima su učinjeni prvi podvizi bilo u kultivisanju biljaka bilo u pripitomljavanju životinja, čine jednu homogenu grupu i da ukazuju na vreme oko 6.000. godina stare ere. To znači da početak mlađe etape kulture Lepenskog Vira približno koincidira sa osnivanjem naselja u Tel Ramadu ili Džarmu, odnosno da se protoneolitska nalazišta iz južnog Podunavlja, Moldavije i oblasti severno od Crnog mora hronološki i geografski približavaju "prirodnoj zoni" kultivacije biljaka i životinja. Uz to, ako se konvencionalne C-14 godine po metodi H. E. Suess-a preračunaju u "istorijske datume", onda se može zaključiti da je pristup "neolitskoj revoluciji" u južnom Podunavlju učinjen već početkom VII milenija, najkasnije između 6.800. i 6.500. godina stare ere. Verovatno nije slučajnost da ovi datumi istovremeno obeležavaju početak boreala i prelomni momenat u pedogenezi i istoriji vegetacije južnog Podunavlja, Moldavije i Ukrajine. U ovo vreme otpočinje i velika migracija termofilnih biljnih zajednica iz južnih oblasti Balkanskog poluostrva prema srednjoj Evropi, nivo voda naglo opada, reke ustaljuju svoje tokove i, što je od najvećeg značaja, na velikim prostranstvima od Panonije do Ukrajine, formira se plodno zemljište - černozem. To znači da se u borealu ova prostrana oblast ekološki približava prednjoazijskoj "primarnoj zoni" kultivaciji biljaka i životinja. Buduća istraživanja će svakako pokazati ili da se luk prednjoazijskog "plodnog polumeseca" širi preko oblasti oko Kaspijskog jezera i Crnog mora i povija sve do južnog Podunavlja ili, što je verovatnije, da evropska ranoholocenska nalazišta, o kojima je ovde bilo reči, formiraju blistav srp novog, nešto mlađeg evropskog "plodnog polumeseca".
1 Vidi: D. Srejović, Kulturen des frühen Postglazials im südlichen Donauraum, Balcanica III, 1972, str. 11-14
2 R. J. Braidwood and B. Howe, Prehistoric Investigations in Iraqi Kurdistan, Studies in Ancient Oriental Civilization 31, 1960.
3 M. R. Jerman and P. F Wilkinson, Criteria of Animal Domestication, Papers in Economic Prehistory (Edit. by E. S. Higgs), Cambridge 1972, str. 91
4 E. S. Higgs and M. R. Jerman, The Origins of Animal and Plant Husbandry, Papers in Economic Prehistory (Edit. by E. S. Higgs), Cambridge 1972, str. 3
5 D. Srejović, op. cit., str. 17-35.
6 Ibid., str. 35
7 Z. Letica, Vlasac - nouvel habitat de la culture de Lepenski Vir, Archaeologia Jugoslavica X, 1969, str. 7-11
8 M. Carciumaru, Analyse pollinique des coprolites livrés par quelques stations archéologiques des deux bords du Danube dans la zone des „Portes de Fer" (u štampi)
9 D. Srejović, Lepenski vir, Beograd 1969, str. 139-143
10 D. Srejović, Kulturen des frühen Postglazials …, Balcanica III, str. 38
11 Ibid.
12 Ibid., str. 38-40.
13 R. Tringham, Hunters, Fishers and Farmers of Eastern Europe 6000-3000 BC, London 1971, str. 32, 46
14 Uporedi: H. Ouitta in D. Srejović, Lepenski Vir, Bergisch-Gladbach 1973, str. 283-284
// Projekat Rastko /
Arheologija //
[ Promena pisma | Pretraga | Mapa Projekta | Kontakt | Pomoć ]
