Mitra i mitraizam

Odrednica iz Leksikona religija i mitova drevne Evrope, sastavili Aleksandrina Cermanović-Kuzmanović i Dragoslav Srejović, Savremena administracija, Beograd, 1992.

(Mithras), persijsko božanstvo svetlosti, poštovano u celoj Rimskoj Imperiji. Mitraistička religija se zasniva na dualističkom učenju mazdaizma o stalnoj borbi između principa dobra (Ahura Mazda) i zla (Ariman).

Kao što nebeska svetlost izvire iz ogromnog kamenog svoda koji natkriljuje Zemlju, tako se i Mitra rađa iz stene. Već pri rođenju pastiri mu ukazuju poštovanje, a uz njega se nalaze bakljonoše (dadofori), i to jedan s podignutom (Kautes) i jedan sa spuštenom bakljom (Kautopates). Neki pričaju da je Ahura Mazda obljubio rođenu majku i da je tako začet Mitra. Odmah po rođenju, Mitra se hranio plodovima (smokvama) i stavio je na glavu frigijsku kapu, a u ruke je uzeo nož, luk i strele. Prvi njegov podvig bila je borba sa bogom Sunca. Mitra je odneo pobedu, ali se izmirio sa svojim protivnikom. Zatim se borio sa divljim bikom. Mitra je savladao životinju i odneo je na leđima u svoju pećinu. Kad je bik uspeo da pobegne, bog Sunca je poslao Mitri gavrana, s porukom da bika ponovo uhvati i da ga ubije. Uz pomoć svog psa, Mitra je našao bika i savladao ga. Iz tela ubijene životinje nikle su biljke, iz njene koštane srži ili repa izraslo je žito, a iz krvi – vinova loza. Zao duh je poslao nečiste sile da spreče to nastajanje života: zmija je pokušala da popije krv, a škorpion je napao genitalije bika i nastojao da otruje božansko seme. Svi ti pokušaji su osujećeni i iz prečišćenog semena nastale su razne životinje. Istovremeno su postali i prvi ljudi. Tada je Ariman, gospodar zlih demona, poslao na Zemlju sušu, ali je Mitra uspeo da udarcem strele o stenu otvori izvor. Kad je nastupio veliki potop, čovek koga su odabrali bogovi, izgradio je lađu i spasao se od te nesreće. Ariman je tada pokušao da uništi ljude pomoću velike vatre, ali u tome nije uspeo, jer je Mitra štitio ceo ljudski rod i posredovao između najvišeg boga i ljudi. Tim događajima završen je Mitrin zemaljski život. Pošto se na gozbi oprostio od svojih vernika, Mitra je ušao u Sunčeve kočije i, preko Okeana, koji je uzalud težio da ga proguta, otišao je bogovima.

U Mitrinom kultu povezani su osnovni elementi sveta – voda, vatra, zemlja i vazduh. Pod haldejskim uticajem, u kult Mitre su uvedeni znaci Zodijaka, sedam planeta, kao i Sol i Luna. Svojim vernicima Mitra postavlja zakone visoke moralnosti i od njih zahteva najveću čistoću, askezu i čednost, a zauzvrat im obećava lepši život posle smrti, ponovno rađanje i vaskrsenje. Kao što duša pri rađanju silazi na Zemlju preko sedam sfera, tako se ona posle smrti istim putem vraća na nebo. Sam Mitra odvodi duše na drugi svet, sudi im i daje piće besmrtnosti, napitak spravljen od vina i krvi prabika.

Mitrina kultna mesta nalaze se uglavnom u prirodnim ili veštačkim pećinama, kraj izvora ili bunara. Mitrini vernici su krštavani. Uvođenje u misterije sastojalo se iz više stupnjeva posvećenja: Gavran (Corax), Mlada (Nymphus), Vojnik (Miles), Lav (Leo), Persijanac (Perses), Sunčev glasnik (Heliodromus) i Otac (Pater). Žene su bile isključene iz Mitrinog kulta.

Zbog odbojnosti prema svemu što je persijsko, Mitrina religija nije bila prihvaćena u Grčkoj. Tek u vreme Rimskog Carstva, od vremena Vespazijana, Mitrin kult zahvatio je ceo antički svet. Kult persijskog boga širili su po gradovima trgovci sa Istoka, a u graničnim područjima – Orijentalci u rimskim legijama. Pristalice Mitrine religije bili su i robovi, kao i oslobođenici. Njegov kult dostigao je vrhunac sredinom III veka. Već u drugoj polovini II veka prihvatili su ga i najviši slojevi rimskog društva. Imperator Komod bio je posvećen u Mitrine misterije. U Karnuntumu je nađen natpis iz koga se vidi da su Dioklecijan, Galerije i Licinije obnovili Mitrino svetilište.

U svim delovima Rimskog Carstva otkriveni su spomenici na kojima su prikazane razne scene iz mita o Mitri: kosmogonija, prvi Mitrini podvizi, borba i izmirenje sa Solom i scena ubijanja bika (tauroktonijum).

// Projekat Rastko / Antropologija i etnologija //
[ Promena pisma | Pretraga | Mapa Projekta | Kontakt | Pomoć ]