Mr. Aleksandar Stamatović: Kratka istorija Mitropolije Crnogorsko-primorske (1219-1999)

GLAVA IV
Mitropolija Crnogorsko - primorska od 1851. do 1991. godine

• Svešteni mučenikoslov novih sveštenomučenika i mučenika Mitropolije Crnogorsko-primorske

Nikola Petrović Njegoš

Kao što je već naznačeno, smrću mitropolita Petra II Petrovića - Njegoša, otvara se nova stranica crnogorske istorije. Crnogorski glavari, a i sam Njegošev nasljednik - Danilo, uvidjeli su da do osamostaljenja Crne Gore neće doći, ako se produži praksa teokratske vladavine Crnom Gorom. Takvu ideju podržala je i Rusija, jer je Turska pri svim međunarodnim sporovima tvrdila da crnogorski mitropoliti imaju samo crkvenu vlast u Crnoj Gori, a ona svjetovnu. Rusija je pružila potpunu podršku Danilu, i prva ga priznala za crnogorskog svjetovnog vladara, tj. knjaza, posebnim aktom 18. jula 1852. godine, pošto je Danilo boravio u Rusiji.

Danilo je na samom početku imao protivnike, oličene u Njegoševom bratu Peru Tomovu i bliskom rođaku Đorđiju Savovu, upravo onom, koji je trebao mjesto Njegoša da bude mitropolit. Ova dvojica, sa grupicom crnogorskih glavara, predstavljali su malobrojni trgovačko zelenaški sloj stanovništva u Crnoj Gori. Zbog toga su u narodu bili dosta nepopularni, jer su nazivani "izjelice". Pitanje novog crnogorskog gospodara imalo se riješiti odmah poslije Nove godine - 1852. Tada se u Cetinje skupilo mnoštvo naroda. Danilo je imao većinu u narodu, a Pero i Đorđije u Senatu. Prije narodne skupštine, održana je na Novu godinu ujutro služba u manastiru. Tom prilikom pop Joko Špadijer blagoslovio je Danila i pomenuo ga kao novog gospodara. Izbor se dalje imao riješiti u Biljardi. Oko Biljarde bile su raspoređene Danilove pristalice, a unutra Perove i Đorđijine. Pero je sjeo na Njegoševu stolicu. Danilo je jasno prišao i rekao: "Miči mi se, striko sa moje stolice! Ako mi se ne makneš sa nje, zadajem ti čistu božju vjeru, jedan će od nas u krv zaplivati!" Pero se na to digao sa stolice i pokušao da reaguje sa svojim pristalicama, ali su na Danilov mig njegove pristalice ušle u Biljardu, te je svaki Perov pokušaj bio spriječen. Time je riješio pitanje novog crnogorskog knjaza.

Medaljon izašao povodom 50. godišnjice Nikoline vladavine

Kako je Danilo proglašen za knjaza, to je mitropolitsko mjesto ostalo upražnjeno. Za novog mitropolita knjaz Danilo je izabrao Nikanora Ivanovića, sabrata manastira Savina kod Herceg Novog. On je bio rodom iz Drniša, ali su njegovi preci preseljeni iz Njeguša. Vjerovatno je bogoslovsko obrazovanje dobio u Zadru, gdje je i proizveden za arhimandrita. Kada je knjaz Danilo boravio u Parizu 1857. godine, postavio ga je za sekretara i potpredsjednika Senata. Ivanović je hirotonisan za mitropolita crnogorskog 1858. godine. I ovo je pokazatelj koliko je besmislena tvrdnja o "autokefalnosti" Crnogorske Mitropolije u ovo vrijeme. Kako je mogla biti autokefalna, kad je eto sedam godina bila i bez jednog episkopa? U periodu vladavine knjaza Danila, Crna Gora je grabila punim koracima ka međunarodnom priznanju. Ovaj period bio je pun sukoba sa Turcima. Crna Gora izdržala je u prvoj polovini 1853. godine prvi Omer-pašin napad, u kome je imala velikih gubitaka, ali je sve završeno na predratnom stanju. Godine 1858. Crnogorci su na Grahovu potukli tursku vojsku pod komandom knjaževog brata Mirka, koji je za tu pobjedu dobio titulu "veliki vojvoda". Poslije ove bitke, odlukom međunarodne komisije o razgraničenju Crne Gore i Turske tokom 1859. godine Crna Gora se proširila na neka hercegovačka plemena (Grahovo, Rudine, Nikšićku Župu, polovinu Drobnjaka, Tušinu i Uskoke), te djelove brđanskih plemena (Gornje Vasojeviće, dio Kuča i Lipovo kod Kolašina) i Dodoše.

Tokom svoje vladavine, knjaz Danilo je radio na ustanovljenju državnih organa vlasti. Ojačao je Senat svojim pristalicama, a ugušio je i pobune u Bjelopavlićima, Piperima i Kučima. Uveo je plaćanje poreza. Godine 1855. donio je Opšti zemaljski zakonik, koji je imao elemente ustava.

Knjaz Danilo je poginuo 1. avgusta 1860. godine u Kotoru, kao žrtva političko - ličnog atentata. Ubio ga je Todor Kadić iz Bjelopavlića. Kako Nikanor Ivanović nije došao na njegovu sahranu (a sahranjen je u Cetinjskom manastiru), novi knjaz Nikola I Petrović ga je uklonio sa položaja mitropolita. Potom se on odselio na Krim, a onda u Goricu, gdje je umro 1894. godine.

Vlaška Crkva na Cetinju

Novi crnogorski mitropolit postao je Ilarion Roganović, kome je svjetovno ime bilo Ilija. Rođen je 12. jula 1828. godine u Podgorici. Učio je kod popa Aleksija Radičevića i jeromonaha Isaije Bajkovića, koji ga je i zamonašio u manastiru Vranjini. Mitropolit Petar II rukopoložio ga je u čin jerođakona 1843. godine, a 1847. u čin jeromonaha. Potom je bio starješina manastira Ždrebaonika u Bjelopavlićima. Bio je i starješina manastira Ostroga. Dana 5. avgusta 1860. godine, knjaz Nikola, Danilov nasljednik i sinovac, imenovao ga je za Mitropolita. Hirotonisan je 23. maja 1863. godine u Aleksandronevskoj lavri. U toku svoje službe, bio je prvi predsjednik crnogorskog Crkvenog krsta koji je osnovan na Cetinju 1875. Osveštao je 45 hramova i rukopoložio 119 sveštenika. Umro je 15. januara 1882. godine, i sahranjen je u Vlaškoj crkvi u Cetinju.

Mitropolit Ilarion izvršio je prve reforme sveštenstva u Crnoj Gori. Godine 1866. on je izdao naredbu da sveštenici i dalje mogu nositi narodno odijelo, ali da obavezno moraju imati brade. Ova naredba imala je protivnika, tako da je manji broj sveštenika napustio službu. Neki sveštenici bili su izuzetni junaci, pa i visoki državni velikodostojnici, npr. vojvoda Ilija Plamenac iz Crmnice, koji je bio ministar vojni, braća Jovovići iz Markovine: pop Luka i pop Milo, pop Matijaš Velimirović iz Zagarača itd. Iste godine mitropolit je izdao naredbu parohijalnom sveštenstvu da obavezno mora voditi parohijske knjige (registre): knjige rođenih, umrlih i vjenčanih. Godine 1867. mješovita svešteničko državna komisija obišla je crkve i manastire, procijenila njihovu imovinu, i putem javne licitacije dala dobra zainteresovanima pod arendu. Od te arende finansirane su plate sveštenstva, i popravke hramova. Osnovana je 1869. godine u Crnoj Gori prva redovna sveštenička škola Bogoslovija, koja je kratko radila 1863 godine, potporom i finansiranjem ruskog cara Aleksandra II. Prvi rektor Bogoslovije bio je Milan Kostić, magistar Bogoslovlja, rodom iz Starog Bečeja u Bačkoj. Po njegovom odlasku iz Crne Gore, rektor je postao profesor Bogoslovije - arhimandrit Visarion Ljubiša. Bogoslovija je 1873. godine bila premještena u manastir Ostrog, a iduće godine je opet vraćena na Cetinje. Privremeno je zatvorena od 1876. Bogoslovija nije radila od 1876. do 1887. zbog rata kojeg je Crna Gora vodila sa Turskom. Bogoslovija je do tada trajala tri godine. Ponovo je 1887. godine otvorena, ali kao bogoslovsko - učiteljska škola. Sa određenim prekidima radila je sve do 1916. Škola je osposobljavala svoje učenike za sveštenički i učiteljski poziv. Poslije rata, donešena je odluka, da se u nju mogu upisivati samo đaci sa svršena četiri razreda gimnazije a podignuta je na četiri godine trajanja, jer je u Cetinju otvorena i gimnazija.

Kako je u ratu od 1876. do 1878. godine Crna Gora bila pobjednik, odnosno, iz njega je izašla teritorijalno proširena, sa jednim dijelom starog Zahumlja i stare Raške, to je 1878. godine osnovana Zahumsko-raška eparhija. Za episkopa ove eparhije imenovan je arhimandrit Cetinjskog manastira Visarion Ljubiša, a njeno sjedište bilo je u manastiru Ostrogu. Episkop Visarion posvećen je u Cetinju 8. septembra 1878. godine uz činodejstvo mitropolita Ilariona, i bokokotorskog episkopa Gerasima Petranovića. Godine 1881. Mitropolit Ilarion izvršio je kadrovsku smjenu sveštenstva. Stare sveštenike, koji su uglavnom bili polupismeni i slabo teološki obrazovani poslao je u penziju, a od mlađih kadrova, školovanih u inostranstvu ili u cetinjskoj Bogosloviji, oformio je novo parohijalno sveštenstvo. Ovim su parohijski sveštenici dobijali veći broj domova u svojoj parohiji, te je tako poboljšano njihovo materijalno stanje, jer su od vjernika dobijali uglavnom platu u naturi.

Svečane narodne crnogorske kape kraljevskog para Nikole i Milene Petrović

Kako je mitropolit Ilarion umro, to je za administratora mitropolijske eparhije imenovan cetinjski arhimandrit Mitrofan Ban, koji je tu dužnost obavljao do 26. oktobra 1882. godine. Tada je knjaz Nikola za novog mitropolita imenovao Zahumsko-raškog episkopa Visariona Ljubišu, a za administratora Zahumsko-raške eparhije arhimandrita Mitrofana Bana. Ljubiša je rođen 14. januara 1823. godine u Sv. Stefanu kod Budve. Bio je učitelj u manastiru Praskvici, Reževićima, Savini, a potom učitelj u Perastu. Bio je i mitropolitskog čina poslove zastupnika ministra prosvjete i crkvenih poslova. Izdao je naredbu parohijskom svešteniku da se niko ne smije vjenčati prije nego što se tri puta učine u crkvi oglasi o namjeravanom braku. Ovom naredbom spriječeno je stupanje u brak rođaka i kumova, a i da se mladi parovi vjenčaju bez blagoslova roditelja jer su momci često odvodili djevojke sa skupova i pazara. Visarion Ljubiša umro je 14. aprila 1884. godine, i sahranjen je pred Vlaškom crkvom u Cetinju.

Za vrijeme arhijerejske službe Ilariona Roganovića i Visariona Ljubiše, desili su se u Crnoj Gori krupni događaji. Crna Gora je zajedno sa Srbijom vodila oslobodilački rat od 1876. do 1878. godine. Iz toga rata je izašla kao pobjednik. Oslobodila je i pripojila svojoj teritoriji gradove: Podgoricu, Spuž, Žabljak (Crnojevića), Nikšić, Bar i Ulcinj sa širom okolinom, i mjesta: Kolašin, Goransko i Plužine. Godine 1878. na Berlinskom kongresu je Crna Gora priznata kao nezavisna država. Sljedeće 1879. godine ukinut je Senat, a ustanovljena su ministarstva i Veliki sud. Time je državna uprava u Crnoj Gori osavremenjena.

Poslije smrti Visariona Ljubiše, knjaz Nikola je za novog mitropolita imenovao administratora Zahumsko-raške eparhije, arhimandrita Mitrofana Bana. On je imenovan 12. avgusta 1884. godine, ali je zadržao upravu nad Zahumsko-raškom eparhijom. Mitrofan se u svetovnom životu zvao Marko, i rođen je 15. marta 1841. godine u selu Glavatima u Grblju. Završio je osnovnu školu u Vranovićima i u Kotoru, srpsku i italijansku. Zamonašio se u manastiru Savini 1865. godine. Rukopoložio ga je episkop Stevan Knežević u čin đakona 27. juna 1865, a u čin prezvitera 2. oktobra 1866. godine. Za nastojatelja manastira Podlastva postavljen je 1867, a za nastojatelja manastira Morače 1869. godine, za čijeg je igumana proizveden 7. septembra 1870. godine. Aktivno je učestvovao u ratu sa Turcima od 1876. do 1878. godine, te ga je knjaz Nikola odlikovao Obilića medaljom. Za mitropolita je hirotonisan u Petrogradu 18. aprila 1885. godine. Uskoro po imenovanju Mitrofana Bana, 5. septembra 1884. godine, prenešene su na svečani način iz manastira Ždrebaonika u Bjelopavlićima, u manastir Kosijerevo mošti Sv. Arsenija, drugog srpskog arhiepiskopa i učenika Sv. Save. Inače, hirotonisanje Mitrofana Bana je obavljeno u Isakijevskoj crkvi u Petrogradu, od strane petrogradskog mitropolita Isidora, i drugih članova Svetog Sinoda, a u prisustvu ruskog cara Aleksandra III. Godine 1897. prilikom proslave dvjestogodišnjice dinastije Petrović - Njegoš, prenijeti su ostaci mitropolita Danila Petrovića iz Cetinjskog manastira na Orlov krš iznad Cetinja, gdje mu je uređen i spomenik.

Period arhijerejske službe Mitrofana Bana, poznat je kao najuređeniji period Crkve u Crnoj Gori. Iz godine u godinu, iz Bogoslovije u Cetinju, i iz drugih duhovnih škola, u koje su slati u inostranstvo crnogorski mladići, izlazili su novi sveštenici, stručno osposobljeni za svoj poziv. Godine 1893. mitropolit je izdao raspis parohijalnom sveštenstvu, da je obavezno nošenje mantija. Do 1900. godine sveštenstvo se izdržavalo tzv."birom", tj. parohijalni su sveštenici za svoj rad dobijali platu u naturi. Svaka kuća uglavnom je davala po osamnaest kg. žita. To je anulirano, a uvedeno je davanje prireza u novcu, te je tako poboljšan materijalni položaj sveštenstva. U ovom smislu usvojen je 8. aprila 1901. godine Zakon o izdavanju penzija sveštenicima, a 1. januara 1910. godine, Zakon o parohijalnom sveštenstvu. Ustav Sv. Sinoda donešen je 30. decembra 1903. godine, a Ustav Konsistorija 1. januara 1904. godine. Na osnovu ovih Zakona, otvorena je u Cetinju 2. januara 1904. godine Cetinjska Konsistorija. Prve sjednice Sv. Sinoda održane su u maju 1908. godine. Druga Konsistorija - Nikšićka, otvorena je 2. januara 1910. godine u Nikšiću.

U periodu od 1860. godine obnovljeni su u Crnoj Gori sljedeći manastiri:

U ovom periodu sagrađeni su manastiri Sv. Nikole na Vranjini 1885. godine i manastir Dajbabe, posvećen Uspeniju Bogorodičinom 1897. godine.

Od 1860. do 1910. godine obnovljeni su sljedeći hramovi:

Kada je 1905. godine donešen na Nikoljdan Ustav Knjaževine Crne Gore, poslije čega su organizovani izbori, i formirana Crnogorska Narodna Skupština, mitropolit Mitrofan Ban je postao virilni poslanik, odnosno poslanik po položaju. U vrijeme njegove arhijerejske službe, desili su se po Crnu Goru i Mitropoliju Crnogorsku veliki događaji. Crna Gora je vodila tri rata, prvi balkanski 1912/13. godine sa Turskom, i drugi 1913. godine sa Bugarskom. Iz prvog balkanskog rata je izašla znatno teritorijalno proširena. U sastav Crne Gore ušle su varoši: Pljevlja, Rožaje, Mojkovac, Bijelo Polje, Berane, Plav, Gusinje i Tuzi sa širom okolinom, kao i Metohija. Tako su se u sastavu crnogorske države našla sveta i značajna mjesta Srpske Crkve i istorije, poput manastira Visokih Dečana i Pećke Patrijaršije. Crna Gora je 1914. godine stupila u prvi svjetski rat, na strani saveza Antante. Početkom 1916. godine Crna Gora je kapitulirala, i bila okupirana od austrougarskih trupa. Prilikom borbenih operacija na lovćenskom frontu, austrougarska vojska je oštetila Njegoševu kapelu na Lovćenu. Kralj Nikola i grupa crnogorskih ministara napustili su Crnu Goru da bi izbjegli zarobljavanje. Mitropolit Mitrofan Ban ostao je u Crnoj Gori, i dijelio sudbinu naroda. U novembru 1918. godine, odlukama Velike Narodne Skupštine u Podgorici, lišeni su crnogorskog prestola kralj Nikola i dinastija Petrovića, i proglašeno je ujedinjenje Crne Gore sa Srbijom, a preko toga i sa ostalim jugoslovenskim pokrajinama, tj. Crna Gora je 1. decembra 1918. godine, ušla u novostvorenu Kraljevinu Srba, Hrvata i Slovenaca na čelu sa dinastijom Karađorđevića. Uskoro je došlo i do ujedinjenja Srpske Crkve i vaspostavljanja Pećke Patrijaršije, te je tako i Mitropolija Crnogorsaka ušla u njen sastav. Mitropolit Mitrofan Ban umro je 30. septembra 1920. godine, i sahranjen je u porti Cetinjskog manastira.

Gavrilo Dožić iz vremena kad je bio mitropolit Crnogorsko-primorski

Poslije smrti mitropolita Mitrofana Bana, izabran je za novog mitropolita 17. novembra 1920. godine Gavrilo Dožić. Rođen je 17. maja 1881. godine u Donjoj Morači u plemenu moračkom. Svjetovno ime mu je bilo Đorđe. Učio je Bogosloviju u Prizrenu i na Halki, a Bogoslovski fakultet završio je u Atini, gdje je i promovisan za doktora teologije. Kao učenik Bogoslovije zamonašio se 26. februara 1900. godine u manastiru Sićevu kod Niša. Sjutradan je rukopoložen u čin jerođakona, a nedjelju dana kasnije u čin jeromonaha od episkopa niškog Nikanora Ružičića.

Bio je učitelj u Dečanima, a po svršetku studija glavni sekretar manastira Hilandara, a potom referent za crkveno-školska pitanja pri Srpskom poslanstvu u Carigradu. Da bi naučio francuski jezik, neko vrijeme je proveo u Švajcarskoj i Francuskoj, a po povratku u Carigrad je proizveden u čin arhimandrita. Prvog decembra 1911. godine je izabran, a tri dana docnije, hirotonisan za mitropolita Raško-prizrenskog. Njegov izbor je naročito podržala Crna Gora, a u Crnogorskoj Narodnoj Skupštini od poslanika su se čule samo riječi pohvale jer su izvjesni krugovi iz Srbije protežirali svog kandidata. Dvije godine kasnije premješten je za mitropolita obnovljene Pećke Eparhije. Za vrijeme prvog svjetskog rata bio je u austrijskom zarobljeništvu. Godine 1918. bio je poslanik Velike Narodne Skupštine u Podgorici. Na svepravoslavnom kongresu u Carigradu 1923. godine, bio je na čelu delegacije Srpske Pravoslavne Crkve. U vrijeme njegove arhijerejske službe obnovljena je 1925. godine Njegoševa kapela na Lovćenu. Dana 21. februara 1938. godine izabran je za srpskog Patrijarha. Njegovim nastojanjem podignuta je zgrada internata za studente Bogoslovskog fakulteta na Karaburmi u Beogradu, a osvetio je i temelje hrama Sv. Save na Vračaru u Beogradu. Uhapšen je od Gestapoa 1941 g. u manastiru Ostrogu, a rat je proveo u zatvoru (Sarajevo, man. Rakovici i man. Vojlovici) i zarobljeništvu u nacističkom Dahau. Oslobođen je iz Dahaua 1945. zajedno sa episkopom žičkim Nikolajem. Vratio se u zemlju porobljenu komunizmom 1946. Umro je 7. maja 1950. u Beogradu. Sahranjen je u beogradskoj Sabornoj Crkvi.

Dana 11. februara 1940. godine za episkopa je od strane srpskog Patrijarha Gavrila, u beogradskoj Sabornoj crkvi hirotonisan Joanikije Lipovac, da bi 10. decembra iste godine na vanrednom zasijedanju Svetog arhijerejskog sabora bio izabran za Mitropolita Crnogorsko-primorskog. Lipovac je rođen 16. februara 1890. godine u Stolivu u Boki Kotorskoj, od oca Špira i majke Marije, rođene Damjanović. Svjetovno ime mu je bilo Jovan. Osnovnu školu je završio u Prčnju, a klasičnu gimnaziju sa maturom u Kotoru. Pravoslavni bogoslovski zavod završio je u Zadru, a Filozofski fakultet u Beogradu, gdje je položio i profesorski ispit za predmete bogoslovlja.

U čin jerođakona rukopoložen je 8. a u čin prezvitera 10. novembra 1912. godine, od episkopa bokokotorskog i dubrovačkog Vladimira Boberića. Od 1912. do 1918. godine bio je protski kapelan u Kotoru, a potom paroh u Lastvi. Od 1919. do 1925. godine bio je suplent gimnazije na Cetinju, u Nižoj ženskoj školi, Ženskoj učiteljskoj školi i Cetinjskoj bogosloviji. Od 1925. do 1940. godine bio je profesor Prve muške gimnazije u Beogradu.

Kako je bio udov protojerej, to je izabran za vikarnog episkopa budimljanskog 1939. godine, te je zamonašen u manastiru Rakovica u Beogradu, od mitropolita skopskog Josifa i proizveden u čin igumana. Mitropolitstvo Joanikija Lipovca Mitropolijom Crnogorsko-primorskom, nastupiće u jedno od najtežih vremena ne samo srpske i uže crnogorske istorije, nego i uopšte istorije Srpske Crkve i Mitropolije Crnogorske, kada će se pojaviti najveći neprijatelji ne samo Srpske Crkve, nego i srpskog naroda, uopšte u njegovoj istoriji, a to su nacifašisti i komunisti.

Dana 6. aprila 1941. sile Trojnog pakta napale su Kraljevinu Jugoslaviju, a 17. aprila italijanske trupe okupirale su već Crnu Goru, a samim tim i teritoriju Mitropolije Crnogorsko-primorske. Uskoro su u Crnu Goru pokuljale rijeke izbjeglica, koje su živjele i radile uglavnom u Kosovu i Metohiji, Makedoniji, Bosni i Hrvatskoj. Među njima je bilo pored naših kolonista, veliki broj državnih službenika različitih poziva: oficira, profesora, učitelja, službenika raznih vrsta itd. Sa ulaskom italijanskog okupatora u Crnu Goru, sa istim su se odmah povezale pristalice bivše dinastije Petrović - Njegoš i jedan dio pristalica Crnogorske (federalističke stranke) u cilju vaspostave samostalne crnogorske države pod italijanskim protektoratom. Poslije višemjesečnih priprema, taj čin je izvršen 12. jula na Petrovdan u Cetinju. Mitropolit Joanikije Lipovac, i gotovo sve sveštenstvo Mitropolije Crnogorsko-primorske nijesu uzeli nikakvog učešća u sprovođenju ove ideje i čina i potpuno su se distancirali od njih.

Samo dan kasnije, narod Crne Gore je dao svoj odgovor na italijansku okupaciju i na ovu nepostojeću crnogorsku "suverenost", oružanim ustankom. Italijanski okupator je preduzeo opsežne mjere radi ugušenja ustanka, koje su uglavnom završene do kraja jula. Italijani su povratili veći dio izgubljene teritorije, a ustanike su sabili u neprohodna brdskoplaninska područja. Već u jesen 1941. godine, u ustaničkom pokretu došlo je do raskola na srpske monarhiste i komuniste. Komunisti su otpočeli sa tzv. drugom fazom revolucije, koja je podrazumijevala daje glavni neprijatelj ne okupator svoje zemlje, nego po njihovom nahođenju "domaća reakcija", koju je trebalo likvidirati, da bi se preuzela vlast i zaveo komunistički režim i novi ekonomski poredak. Jedan od stubova reakcije, po njima bila je i Srpska Crkva i srpsko sveštenstvo, te je njega trebalo ili fizički likvidirati ili izolovati od naroda da nema uticaj na njega. Time je počela Golgota sveštenstva ne samo na teritoriji Mitropolije Crnogorske-primorske, nego i uopšte u svim srpskim pokrajinama, koja je započeta ustaškim genocidom u junu 1941. godine. U toku rata, velika većina sveštenstva Mitropolije Crnogorsko-primorske bila je protiv komunista ili se bar distancirala od njih. To su komunisti i znali, te su već sa jeseni 1941. godine počeli sa učestalom likvidacijom srpskog pravoslavnog sveštenstva u Crnoj Gori. U nekim likvidacijama korišćene su potpuno varvarske metode, koje nijesu zaostajale za vremenom turske uprave srpskim narodom.

Jedan manji broj sveštenika je postradao u toku rata od Njemaca i Italijana, a većinu njih su pobili komunisti, kako u toku rata, tako naročito pri njegovom kraju, a neke i poslije njegovog završetka. Ono što su uradile ustaše u Hrvatskoj sa Srpskom Crkvom i pravoslavnim sveštenstvom, to i još crnje, učinili su komunisti sa Mitropolijom Crnogorsko-primorskom. Ta istina o nezapamćenom stradanju srpskog pravoslavnog sveštenstva u Crnoj Gori Crnogorske Mitropolije, a poslije rata i crkvenog naroda, tek je u novije vrijeme počela da dopire do javnosti. Evo šta je o tom stradanju u toku rata zapisao sam sveštenomučenik mitropolit Joanikije u svom Izvještaju Svetom Arhijerejskom Sinodu SPC (M. br 138/01.01.1944.): "Komunizam je ovamo nanio velika zla narodu. Ljute rane na našem nacionalnom organizmu jednako krvare... Crkva je žestoko stradala. Sedamnaest braće naše sveštenika ubijeno je. Crkve, molitveni domovi, poharani, mnogi manastiri porušeni i popaljeni. Sveštenici su bili prisiljeni da bježe ispred očigledne opasnosti i da se sklanjaju u gradove, dok se malo provedri i oni vrate svojoj pastvi..."

Sveštenomučenik Joanikije Crnogorsko-primorski

Stradanja sveštenstva, međutim, tek su predstojala. U toku 1944. i 1945. godine gonjenje Crkve i sveštenstva u Mitropoliji Crnogorsko-primorskoj poprimilo je razmjere gonjenja Crkve u prvim vjekovima Hrišćanstva i onoga od boljševika u Rusiji poslije Oktobarske revolucije. Pod pritiskom strahovitog terora mitropolit Joanikije je krajem 1944. g. odstupio sa velikim dijelom biranog sveštenstva i monaštva i oko 12.000 nacionalista iz Crne Gore. Kao i narod, tako su i skoro svi ti sveštenici poubijani na Zidanom Mostu, Kočevskom Rogu, Teharju, Pohorju, Kamniku i okolini Maribora. Krajem maja 1945. g. mitropolit Joanikije je uhvaćen, stražarno sproveden u Aranđelovac (zajedno sa Savom Vuletićem, bivšim narodnim poslanikom Kraljevine Crne Gore i SHS) i tu ubijen bez suda i presude, najvjerovatnije polovinom juna 1945. g. Za grob mu se ni danas ne zna (U starom, u hrastovu šumu zaraslom groblju pod Bukuljom, postoje dva groba, koji bi mogli biti njih dvojice. Po drugoj verziji, poslije strijeljanja, i njih dvojica su bačeni u zajedničke grobnice u potoku ispod Aranđelovca, u kojima su sahranjivani brojni likvidirani mladići iz Šumadije zbog svoje pripadnosti Ravnogorskom pokretu. Te grobnice su danas potpuno uništene).

Na osnovu do sada objavljenih zapisa i svjedočanstava o imenima postradalih sveštenika, sveštenomonaha, katiheta i bogoslova Mitropolije Crnogorsko-primorske (nepotpuni, ponegdje i pogrešni spisak prvo je objavljen u "Glasniku", časopisu Srpskog istorijskog društva "Njegoš, Čikago, sv. 33, 1974. g.; preuzeo ga je B. Karapandžić; dopunjavao Đoko Slijepčević; na osnovu dokumentacije i "Konduit liste" mitropolije preciznije definisao Predrag-Peđa Vukić u rukopisu svog magistarskog rada iz istorije Mitropolije od 1941-1961. g., kao i Velibor Džomić u knjizi "Golgota Mitropolita Crnogorsko-primorskog Joanikija"), objavljujemo ovdje njihov Imenoslov, u nadi da će ubuduće biti još podrobnije i tačnije obrađen, kao i žitije svakog pojedinačno, od ovih novomučenika Crkve Hristove.

Svešteni mučenikoslov novih sveštenomučenika i mučenika Mitropolije Crnogorsko-primorske

1. Joanikije, mitropolit crnogorsko-primorski, mučen i ubijen od komunističkih bezbožnika polovinom juna 1945. G. u Aranđelovcu;
2. Petar L. Uskoković, prota, sekretar crkvenog suda Mitropolije, rođen 1908. g. postradao od komunista u Sloveniji 1945.
3. Dr. Luka Vukmanović, doktor teologije, rođen u Podgoru (Crmnica) 14. H. 1907. profesor Cetinjske gimnazije, ubijen od komunista u Sloveniji (okolina Maribora);
4. jerej Petar Vujović, paroh meteriško-drušićki, rođen 1896. g. u Dobrskoj Župi, bačen od bezbožničkih komunista 1942. u jamu Kunovo Prisoje gdje je poslije šest dana u najvećim mukama izdahnuo;
5. jerej Filip R. Popović, rođen u Vukovcima 1902. g. sudski tužilac eparhijskog crkvenog suda na Cetinju, ubijen od komunista u Sloveniji 1945.
6. jerej Blažo Popović, rođen u Stijeni 1909. g. ekonom Cetinjske bogoslovije, ubijen od komunista u Sloveniji 1945. g.
7. jerej Luka T. Vučinić, rođen u Dupilu (Crmnica) 1912. g. nastavnik vjeronauke u Cetinjskoj gimnaziji, ubijen od komunista u Sloveniji 1945. g.
8. jerej Mihailo I. Bušković, paroh kosjersko-bokovski, ubijen od komunista u Sloveniji 1945. g.
9. jerej Radule Aleksin Šćepanović, rođen u Donjem Zagaraču 1916. g. pisar cetinjskog Crkvenog suda, ubijen od komunista u Sloveniji 1945. g.
10. jerej Đuro N. Radoman, rođen u Pensilvaniji SAD 1913. g. paroh donjoljubotinjski, ubijen od komunista u Sloveniji 1945. g.
11. jerej Pavle Đ. Radoman, rođen 1917. paroh dupiosko-trnovski, ubijen od komunista u Sloveniji 1945. g.
12. jerej Stanko Raduković, rođen u Progonovićima 1908. g. paroh sotonićko-bukovski, adm. parohije brečeoske, ubijen od komunista u Sloveniji 1945. g.
13. jerej Jovan Đ. Lukić, rođen 1903. g. paroh gluhodoljski, ubijen od komunista u Sloveniji 1945. g.
14. Branko Š. Mustur, profesor Cetinjske bogoslovije, ubijen od komunista u Sloveniji 1945. g.
15. Spasoje Begović, rođen 1902. godine suplent Cetinjske bogoslovije, ubijen od komunista u Sloveniji 1945. g.
16. Spasoje Pavićević, rođen 1908. g. suplent Cetinjske bogoslovije, ubijen od komunista u Sloveniji 1945. g.
17. jerej Radoje Đ. Božović, rođen 1894. g. paroh četvrte podgoričke parohije, ubijen od komunista u Sloveniji 1945. g.
18. jerej Aleksa K. Živković, rođen 1909. g. paroh stijenski, ubijen od komunista u Sloveniji 1945. g.
19. jerej Mihailo T. Dragović, rođen 1910. g. paroh rogamsko-đurkovićki, ubijen od komunista u Sloveniji 1945. g.
20. jerej Boško A. Dragović, rođen 1989. g. paroh vukovački, ubijen od komunista u Sloveniji 1945. g.
21. jerej Andrija P. Laković, rođen 1906. g. paroh lješkopoljski, ubijen od komunista u Sloveniji 1945. g.
22. jerej Ljubomir J. Jovović, rođen 1905. g. paroh kosovoluški, ubijen od komunista u Sloveniji 1945. g.
23. jerej Krsto F. Pavićević, rođen 1904. g. paroh spuški, ubijen od komunista u Sloveniji 1945. g.
24. jerej Niko V. Pavićević, rođen 1907. g. paroh martinićki, ubijen od komunista u Sloveniji 1945. g.
25. jerej Savić. J. Popović, rođen 1908. g. paroh jelenački, ubijen od komunista u Sloveniji 1945. g.
26. protojerej Vuko N. Popović, rođen 1896. g. paroh kolašinske parohije, arhijerejski namjesnik u Kolašinu, ubijen od komunista u Sloveniji 1945. g.
27. protojerej Milorad V. Kljajić, rođen 1902. g. paroh druge nikšićke parohije, bivši arhijerejski namjesnik u Nikšiću, ubijen od komunista u Sloveniji 1945. g.
28. jerej Nikica Jovović, rođen 1907. g. vjeroučitelj u Nikšiću, ubijen od komunista u Sloveniji 1945. g.
29. jerej Milosav N. Vulanović, rođen 1901. g. paroh ozrinićki, ubijen od komunista u Sloveniji 1945. g.
30. jerej Miloš N. Vasiljević, rođen 1907. g. paroh praški kod Nikšića, ubijen od komunista u Sloveniji 1945. g.
31. jerej Stojan V. Kostić, rođen 1906. g. paroh doljožupski, ubijen od komunista u Sloveniji 1945. g.
32. jerej Savo F. Kustudić, rođen 1907. g. paroh gornjopoljski, ubijen od komunista u Sloveniji 1945. g.
33. jerej Tomaš P. Nikolić, rođen 1901. G. paroh riđanski, ubijen od komunista u Sloveniji 1945. g.
34. jerej Dragomir I. Mijušković, rođen 1902. g. paroh bogetićki, ubijen od komunista u Sloveniji 1945. g.
35. jerej Simo J. Lalatović, rođen 1904. paroh trepačko-borački, ubijen od komunista u Sloveniji 1945. g.
36. jerej Ilija Dedić, rođen 1902. g. paroh lipovski, ubijen od komunista u Sloveniji 1945. g.
37. jerej Nikola V. Milošević, rođen 1905. g. u Lijevoj Rijeci; ubijen od komunista u Sloveniji 1945. g.
38. jerej Savo R. Vuksanović, rođen 1906. g. paroh rečinski, ubijen od komunista u Sloveniji 1945. g.
39. jerej Savo M. Rakočević, rođen 1905. g. ubijen od komunista u Sloveniji 1945. g.
40. jerej Radonja D. Jukić, rođen 1904. g. paroh druge andrijevačke parohije i arhijerejski namjesnik andrijevički, ubijen od komunista u Sloveniji 1945. g.
41. jerej Marijan M. Marsenić, rođen 1908. g. paroh drugi andrijevički, ubijen od komunista u Sloveniji 1945. g.
42. Jerej Aleksandar A. Labović, rođen 1908. g. paroh kraljski, ubijen od komunista u Sloveniji 1945. g.
43. jerej Dmitar R. Dubak, rođen 1914 g. paroh šekularski, ubijen od komunista u Sloveniji 1945. g.
44. jerej Tomica 3. Pantović, rođen 1913. g. paroh polički kod Berana, ubijen od komunista u Sloveniji 1945. g.
45. jerej Danilo N. Nišavić, rođen 1911. g. paroh zaostro-štitarski, ubijen od komunista u Sloveniji 1945. g.
46. jerej Jovan G. Todorović, rođen 1908. g. paroh pošćenski, ubijen od komunista u Sloveniji 1945. g.
47. protojerej Đorđije Ivanović, rođen 1902. g. paroh i arhijerejski namjesnik šavnički, ubijen od komunista u Sloveniji 1945. g.
48. jeromonah Borivoje R. Tomović, nastojatelj Man. Ćelije Piperske, ubijen od komunista u Sloveniji 1945. g.
49. jeromonah Visarion B. Vulićević, rođen 1906. g. sabrat, man. Vranjine, ubijen od komunista u Sloveniji 1945. g.
50. jeromonah Pavle J. Pavićević, rođen 1906. g. nastojatelj man. Ždrebaonika, ubijen od komunista u Sloveniji 1945. g.
51. jeromonah Nikodim M. Popović, rođen u Podgorici 1901. g. sabrat man. Ostroga, ubijen od komunista u Sloveniji 1945. g.
52. protosinđel Irinej Krstić, vjeroučitelj Nikšićke gimnazije, ubijen od komunista u Sloveniji 1945. g.
53. iguman Damjan Tomić, starješina man. Kosijereva, ubijen od komunista u Sloveniji 1945. g.
54. jerej Radojica Perišić, četnički komandant, rođen u Kazancima 1906. g. paroh stabanski i golijski, ubijen od ustaša na Lijevče Polju 4 aprila 1945. G. (tamo je i sahranjen).
55. jerej Božidar J. Danilović, izbjegli paroh šumski-Trebinje, ubijen od komunista u Sloveniji 1945. g.
56. protojerej Savo S. Danilović, rođen 1890. G. izbjegli paroh zubački-Trebinje, ubijen od komunista u Sloveniji 1945. g.
57. Obrad S. Danilović, student Bogoslovskog fakulteta, ubijen od komunista zajedno sa svojim ocem Savom 1945. g.
58. Vlajko S. Danilović, bogoslov ubijen sa ocem Savom i bratom Obradom u Sloveniji od komunista 1945. G.
59. jerej Aleksa Živković, rođen u Matagužima 1909. g. paroh berislavačko-bjelopoljski, ubijen od komunista u Sloveniji 1945. g.
60. jerej Božina Jakše Minić, rođen 1885. g. ubijen od komunista u Sloveniji 1945. g.
61. jerej Vuko Božine Dedić, rođen 1910. g. ubijen od komunista u Sloveniji 1945. g.
62. Spasoje P. Ilinčić, bogoslov, rođen 1925. g. u Međuriječju, ubijen od komunista u Sloveniji 1945. g.
63. Petko M. Jovanović, rođen 1903. g. u Međuriječju; teolog, ubijen od komunista u Sloveniji 1945. g.
64. Janko V. Šćepanović, rođen 1904. g. u Međuriječju; bogoslov, poginuo od komunista 1944. g.
65. Sekule V. Sekulović, iz sela Padež, profesor Bogoslovije, ubijen od komunista u Sloveniji 1945. g.
66. Petar M. Grdinić, bogoslov, rođen 1921. u Poljima Kolašinskim; ubijen od komunista 1942. g.
67. Mato Jakova Šćepanović, bogoslov, rođen 1904. g. u Donjem Lipovu, ubijen 1941. G.
68. Batrić Đura Grujić, rođen 1909. g. u selu Ulica (Prekobrđe); pratilac mitropolita Joanikija, ubijen od komunista u Sloveniji 1945. g.
69. jerej Velimir Božović, rođen 1895. u Zagradu Beranskom; paroh lubnički, ubijen između Zidanog mosta i Trbovlja od komunista, maja 1945. g.
70. jerej Golub M. Čukić, rođen 1919. g. paroh bučičko-vinicki, zarobljen 1944. g. u planini Gradina kod Kraljeva, strijeljan od komunista.
71. Boško R. Guberinić, rođen 1915. na Polici (Goražde); bogoslov, poginuo na Lijevče Polju, aprila 1945. g. od ustaša.
72. jerej Gavrilo Kecojević, rođen u Boričju (Šavnik) 1904. g. paroh crkvički, ubijen od ustaša na Lijevče Polju, aprila 1945. g.
73. arhimandrit Nikodim Janjušević, rođen u Ozrinićima 1875. g. nastojatelj manastira Župe, ubijen 1941. g.
74. arhimandrit Serafim Džarić, nastojatelj man. Svete Trojice kod Pljevalja, ubijen od komunista 1941. g. (u toku rata manastir je bio pod nadzorom Mitropolita Joanikija).
75. jeromonah Teofan Beatović, sabrat man. Kosijereva; ubijen od komunista 1942. g.
76. protosinđel Varnava Bućan, profesor Cetinjske bogoslovije, u man. Praskvica ubijen od komunista 1942.
77. iguman Gavrilo Dabić, rođen 1904. u Putincima (Srem); sabrat manastira Župe nikšićke, bačen u jamu i ubijen od komunista 1942. g. sahranjen u man. Župi.
78. đakon Manojlo M. Šoškić, rođen 1914. nastavnik vjeronauke u Danilovgradu, ubijen od komunista u Sloveniji 1945. g.
79. protojerej Lazar Radonjić, rođen 1877. g. paroh kolašinsko-rečinski, ubijen 1942. g. u Peći od Šiptara.
80. jerej Risto Jaramaz, paroh kosijerevski, ubijen od komunista 1942. g.
81. jerej Novo Delić, paroh planinopivski, ubijen od komunista u Šavniku 1942. g. (iskopali su mu oči i bacili ga u Petrov bunar sa još 17 Šavničana, izbjegao u aprilu 1941. g. iz Bosne da spasi glavu od ustaša);
82. jerej Pavić Jovanov Keković, rođen 1897. g. u Gornjem Zagaraču; paroh pavkovićki, ubijen od komunista juna 1942. g. u Banjanima kao četnički komandant.
83. protojerej Rade Š. Popović, rođen 1885. G. u Veliki; učitelj pa sveštenik, nosilac Obilića medalje, penzionisani paroh velički, ubijen 1942. g.
84. jerej Bogdan Cerović, paroh žabljačko-jezerski, ubijen od komunista sa jedincem sinom Draganom, 5. decembra 1941. u Žabljaku (direktni potomak vojvode Novice Cerovića);
85. jerej Vaso Popović, paroh vučedolski, ubijen od komunista 1942. g.
86. jerej Vasilije Božarić, paroh rogamsko-đaurkovački, ubijen od komunista-partizana 15/2 novembra 1941. Leš mu pronađen u januaru 1942. g. u Vukovcima u Zeti pored rijeke Morače, jer je po svoj prilici poslije ubijanja bačen u rijeku.
87. jerej Stanko Šaulić, rođen 1895. g. paroh tepački, strijeljan u Nikšiću od komunista 30. decembra 1944. g. ne zna mu se groba ni mramora.
88. protojerej Mihailo V. Barbić, rođen 1899. g. u Port Saidu, Egipat; paroh krtolski, vojne vlasti ga uhapsile u novembru 1944. g. krajem novembra iste godine izdahnuo u kotorskom zatvoru.
89. protojerej Tihomir Balšić, rođen 1906. g. biv. parohdrugi bjelopoljske parohije, osuđen na smrt i strijeljan februara 1945. g. u Novom Pazaru.
90. jerej Gojko S. Krivokapić, rođen 1908. g. u Trešnjevu; paroh trešnjevski, ubili su ga komunisti iz zasjede 7. maja 1945. g.
91. jerej Vladimir M. Sekulović, rođen 1910. g. paroh brskutski, strijeljali ga komunisti 17. septembra 1945, u Podgorici.
92. jerej Milisav V. Drakulović, rođen 1901. g. paroh orahovski, gonjen od komunista, da mu ne bi pobili porodicu izvršio samoubistvo u jami na Koritima-Kuči 12. jula 1946.
93. jerej Miloš Markov Turčinović, rođen 1907. g. u Velestovu čevskom; paroh čevski, bio je vojni sveštenik zelenaške katunske brigade Krsta Zrnova Popovća od početka 1944. g.; ubijen od OZN-e kao odmetnik 7. marta 1947. g. sa grupom odmetnika u pećini na planini Pustom Liscu.
94. jerej Miloš N. Joksimović, rođen 1907. g. paroh pavinopoljski (kod Bijelog Polja), uhapšen i ubijen u Bjelopoljskom zatvoru 17. decembra 1949. g. po naređenju islednika UDB-e.
95. jerej Savo Pejović, paroh poborsko-lastvanski, ubijen 26. avgusta 1943. g. iz zasjede.
96. jerej Krsto S. Marković, rođen 1901. g. u Buronjima, paroh oraško-štitarski, ubijen od komunista 1944.g.
97. jerej Đuro I. Tomović, rođen 1903. u Kolašinskim Poljima; paroh prošćenski, ubijen od komunista 17. aprila iz zasjede 1944. g. sahranjen 1996.g.
98. protojerej-stavrosror Miloš Popović, rođen 1893. g. u Azani; paroh bjelopoljski, arhijerejski namjesnik, odlikovan ordenom Sv. Save IV stepena, ubijen od komunista 1945. g.
99. iguman Ilarion Mijatović, nastojatelj manastira Pive, živ spaljen od Njemaca iz odmazde, juna 1943. g.
100. prota Joko Sočica, penzionisani paroh pivski, živ spaljen u Stabni sa porodicom od Njemaca iz odmazde juna 1943.g.
101. jeromonah Vasilije Dragović, sabrat man. Ostroga, postradao od savezničkog bobmardovanja 1944. g.

     Sveštenici Mitropolije Crnogorske strijeljani od Njemaca i Italijana kao simpatizeri komunista i partizani:

102. jerej Marko Borozan, paroh konagdžijski, strijeljan od Njemaca kao simpatizer partizana 1944. G. na Cetinju.
103. protojerej Mirčeta Golović, penzionisani sveštenik iz Nikšića, poginuo u šumi kao partizan Juna 1943. g.
104. jerej Bogić Jovićević, rođen 1901. G. na Riječkom Gradu; paroh riječko-obodski, strijeljan od Italijana kao simpatizer komunista 19. jula 1941. G.
105. jerej Novak Koljenšić, rođen 1901. G. u Sretnji (Danilovgrad); paroh jelenački, poginuo od italijanske granate u martu 1942. G.
106. jerej Boško Popović, rođen 1900. u Dragovoljićima; paroh gornjopoljski, strijeljan od Italijana 27. Jula 1942. G. pod Trebjesom kod Nikšića zbog učešća u partizanskom pokretu.
107. jerej Simo Popović, paroh kosorski, strijeljan od Italijana 25. juna 1943. G. kao saradnik partizana.
108. jerej Cvjetko Stanišić, crkveno-sudski tužilac u penziji, strijeljan od Italijana kao simpatizer partizanskog pokreta 25. juna 1943. na Cetinju.
109. jerej Ratomir Janković, paroh strečanjski, strijeljan od Italijana 3. decembra 1941. G. zbog pomaganja partizana u napadu na Pljevlja.
110. jerej Andrija Šiljak, paroh bobovski, strijeljan od Italijana 3. jula 1941. kao saradnik partizana.
111. Milo Radulović, diplomirani teolog iz Rovaca, ubijen od četnika kao partizanski komandant.

Među poginulima u toku rata se pominju i sljedeći sveštenici (što treba još provjeriti):

1. jerej Obren Vuković iz Konjuha, srez andrijevački, ubijen od Šiptara 1941.g.
2. Dušan Marović, teolog iz Crmnice, strijeljan kao taoc za odmazdu.
3. M. Vesković, sveštenik iz sreza Nikšićkog.
4. jerej Simo Franeta, sveštenik iz Majina kod Budve.
5. jerej Mihailo Milošević, rođen 1906. G. u Lijevoj Rijeci; ubijen mučki od komunista 1944.g.
6. jerej Krsto Bećković, rodom od Pljevalja, strijeljan 1942.g.

U toku drugog svjetskog rata, Golgotu je pretrpio i Patrijarh srpski Gavrilo Dožić. On je prilikom bombardovanja Beograda otišao u manastir Rakovicu, da bi zatim krenuo ka Crnoj Gori preko Bijelog Polja, u nadi da će negdje sresti obrazovanje fronta od strane jugoslovenske vojske. Kako do toga nije došlo, 10. aprila 1941. godine obreo se u manastiru Ostrogu. Tu se ubrzo sreo sa kraljem Petrom II Karađorđevićem i predsjednikom Vlade armijskim đeneralom Dušanom Simovićem, koji su 15. aprila sa nikšićkog aerodroma napustili zemlju da bi izbjegli zarobljavanje. Patrijarhu je nuđeno da ode sa njima, ali je on to odbio. U manastiru Ostrogu ostao je do 23. aprila, kada je u isti došla specijalna jedinica Gestapoa, koja ga je uhapsila zajedno sa njegovim sekretarom Dušanom Dožićem. Patrijarh je potom odveden uz grub postupak u Sarajevo, gdje je nekoliko dana saslušavan u pravim zatvorskim uslovima, da bi početkom maja bio prebačen u Beograd, takođe u zatvor. Kako je teško obolio, Patrijarh je prebačen u manastir Rakovicu početkom juna. Dana 7. jula, njega su posjetili episkopi Srpske Pravoslavne Crkve, koji su ga informisali o stanju na terenu, a između ostalog, i o genocidu nad srpskim narodom i srpskim sveštenstvom u NDH. Godine 1943. Patrijarh je iz manastira Rakovica prebačen u manastir Vojlovicu, gdje je doveden i episkop dr Nikolaj Velimirović. U septembru 1944. godine prebačeni su u Veliki Bečkerek, a odatle u Budimpeštu. Iz Budimpešte su vagonom prebačeni u konc-logor Dahau, gdje su ostali do aprila 1945. godine, kada su ovaj logor oslobodile anglo-američke trupe.

Kao što se da vidjeti, većina sveštenstva Mitropolije Crnogorsko-primorske bila je u antikomunističkom taboru. U Mitropoliji Crnogorsko-primorskoj samo je petnaestak sveštenika bilo naklonjeno komunistima jer su im članovi porodica bili uz komuniste, a svega ih je oko sedam uzelo direktnog učešća u partizanskim oružanim formacijama ili komunističkim organima vlasti.

Kada su komunisti pobijedili u revoluciji, a samim tim i na tlu Crne Gore, stanje je u Mitropoliji Crnogorsko-primorskoj bilo izuzetno teško. Tokom rata veliki dio sveštenstva komunisti su poubijali ili se ono krajem rata povuklo zajedno sa četnicima Pavla Đurišića ka Sloveniji, gdje je takođe likvidirano od komunista. Preostali sveštenici koji su ostali u Crnoj Gori, a nijesu htjeli sarađivati sa komunističkom vlašću, našli su se pod udarom njenog terora. Malobrojni komunistima naklonjeni sveštenici, održali su svoju "skupštinu" 14. i 15. juna 1945. godine, baš u dane kada je ubijen njihov mitropolit Joanikije Lipovac u Aranđelovcu. Njih njegova sudbina po svoj prilici nije interesovala. Sa skupštine je izdata Rezolucija u pet tačaka. Prva tačka odnosila se na traženje ove grupe sveštenika, da sveštenstvo "Pravoslavne Crkve u Jugoslaviji" bude nacionalno ravnopravno. Već po ovoj tački se vidi, da je ova grupa sveštenika djelovala sa pozicija komunističkih odluka sa Drugog zasijedanja AVNOJ-a u Jajcu 1943. godine, po kojima je srpski narod razbijen na nekoliko republika, a u kontekstu sa opštom komunističkom nacionalnom politikom, i na nekoliko nacija.

Druga tačka je naznačila da ova grupa sveštenika ne može primiti za administratora Mitropolije mitropolita Josifa zbog njegovog navodnog protivnarodnog rada i jer je tobože nametnut, nego je za administratora tražen episkop timočki Emilijan. U trećoj tački je konstatovano, da kako ne postoji arhijerejski zamjenik, a ni Crkveni sud, da će se formirati Svešteničko udruženje, koje će predložiti arhijerejskog zamjenika, koji će u dogovoru sa administratorom oživjeti crkveni život u Crnoj Gori. U četvrtoj tački je naznačeno, da će se preduzeti inicijativa za saziv svešteničke skupštine pravoslavnog sveštenstva Jugoslavije radi osnivanja Centralnog svešteničkog udruženja, koje će regulisati odnose između Federativne Jugoslavije i Pravoslavne Crkve, pošto navodno to Sveti Sinod nije uradio, a Sveti Sinod je optužen da sprovodi "velikosrpske šovinističke ideje". U petoj tački je predloženo da se izmijeni Zakon i Ustav Srpske Pravoslavne Crkve koji bi imao demokratsko uređenje, kako bi se dalo pravo narodu i sveštenstvu da direktno učestvuje u izboru svih crkvenih predstavnika. Iz svega ovoga da se zaključiti, da je ova grupa sveštenika radila po nalogu komunističkih vlasti, a sve u cilju denacionalizacije i slabljenja snage i jedinstva Srpske Crkve.

Sveti Arhijerejski Sinod je dao odgovor na ovu Rezoluciju ovoj grupi sveštenika, u kome je naznačio da je 24. aprila 1945. godine odredio administratora Mitropolije Crnogorsko-primorske, te da je ova grupa sveštenika samovlasno uzela sebi pravo da reguliše položaj i život Srpske Crkve. Administrator Mitropolije-mitropolit Josif je 1946. godine uputio sveštenstvu u Crnoj Gori poslanicu, u kojoj se osvrnuo i na rad ove grupe sveštenika, On im je pored ostalog napisao: "Onima koji se u roku od dva mjeseca ne odazovu ovom našem arhijerejskom pozivu ostavljamo da prečiste sa svojom svešteničkom savješću i povuku posljedice svoga neposluha koji će ih u interesu reda i discipline i samoga ugleda Crkve i njenog pravilnog života morati snaći". Tih poslijeratnih godina je faktičku vlast u Mitropoliji preuzela bezbožna Vjerska komisija na čelu sa raspopom Đorđijem Kalezićem. Ona je čak i sveštenike postavljala. Ovakve anticrkvene i separatističke težnje ove grupice sveštenika, spriječene su povratkom Patrijarha Gavrila u zemlju, a na zasijedanju Svetog Arhijerejskog Sabora 20. maja 1947. godine, za Mitropolita Crnogorsko-primorskog izabran je tadašnji vikarni episkop moravički Arsenije Bradvarević. Mitropolit Arsenije, pravnik i teolog po obrazovanju (bio je glavni kandidat Crkve za Patrijarha poslije upokojenja Patrijarha Gavrila) trudio se da obnovi razorene organe Mitropolije. Pored terora nad Crkvom i vjernim narodom, vlasti su joj oduzele crkvenu zemlju i zgrade. Sveštenstvo koje je od početka vijeka primalo platu od države Kraljevine Crne Gore i Kraljevine SHS i Jugoslavije, ostalo je bez ikakvih prihoda. Zato su neki sveštenici bili primorani da prime državnu službu, drugi su pobjegli u druge krajeve zemlje da bi spasili goli život! Godine 1954. krajem jula održano je na Cetinju sramno suđenje mitropolitu Arseniju i ovaj je osuđen na jedanaest godina zatvora. Iz zatvora je izašao 1956. g. ali mu je zabranjeno da se vrati u Crnu Goru. Umro je i sahranjen u manastiru Sv. Vavedenja u Beogradu 1963. g. sa titulom mitropolita budimskog.

Dana 7 maja 1950. godine, u 6,30 časova, umro je Patrijarh srpski Gavrilo Dožić. Opelo je počelo 11. maja u 13 časova, u Sabornoj Crkvi u Beogradu, a držao ga je mitropolit Crnogorsko-primorski Arsenije Bradvarević. Poslije smrti Patrijarha Dožića, za novog Patrijarha izabran je Vikentije Prodanov, koji je umro 5. jula 1958. godine. Za vrijeme Arsenijevog tamnovanja nad mitropolijom je vodio nadzor Patrijarh Vikentije.

Patrijarh Vikentije je u manastiru Ostrogu 15. jula 1957. godine održao konferenciju sa 33 sveštenika iz arhijerejskih namjesništava: titogradskog, nikšićkog, ivangradskog, adrijevičkog, bjelopoljskog i kolašinskog. Potom je 16. jula održana na Cetinju sjednica Eparhijskog savjeta, i izvršen je izbor Eparhijskog Upravnog Odbora. Patrijarh Vikentije je obišao i Boku, ali je prilikom boravka u manastiru Savini dobio zapaljenje slijepog crijeva, te je operisan u vojnoj bolnici u Meljinama. Poslije njegove smrti 1958 godine, za Cetinjsku mitropoliju je kraće vrijeme kao administrator bio zadužen episkop raško-prizrenski Pavle, sadašnji Patrijarh srpski, a od maja 1959. vikarni episkop Andrej Frušić.

Danilo Dajković, Mitropolit Crnogorsko-primorskiod 1961-1990

Dana 24. juna 1961. godine hirotonisan je za novog mitropolita Crnogorsko-primorskog u beogradskoj Sabornoj crkvi Danilo Dajković. Hirotoniju je obavio Patrijarh srpski German, sa mitropolitom zagrebačkim Damaskinom i episkopom banatskim Visarionom. Mitropolit Danilo Dajković je rođen 19. oktobra 1895. godine u Drušićima u Riječkoj nahiji kod Cetinja, u Staroj Crnoj Gori, a svjetovno ime mu je bilo Tomo. Osnovnu školu završio je u rodnom selu, Nižu gimnaziju u Podgorici, a Bogoslovsko-učiteljsku školu u Cetinju, te Bogoslovski fakultet u Beogradu. Rukopoložen je u čin đakona i prezvitera jula 1920. Bio je parohijski sveštenik do 1930. godine. Do izbora za Mitropolita obavljao je poslove sekretara duhovnog suda u Štipu, crkveno-sudskog tužioca u Skoplju, arhijerejskog zamjenika i upravnika patrijaršijskog dvora u Beogradu. Učestvovao je u balkanskom i prvom svjetskom ratu kao vojnik crnogorske vojske. On je, koliko su mu to uslovi, prilike i komunistički režim dozvolili, sredio stanje u Mitropoliji Crnogorsko-primorskoj, i obnovio određeni broj hramova, branio je kapelu Sv. Petra Cetinjskog na Lovćenu od tirjanske komunističke sile, ali nije uspio da je odbrani. Kapela je srušena, 12. jula 1972. (upravo na Petrovdan!) a Vladika Rade utamničen u zidine faraonskog neznabožačkog mauzoleja, u kome se i danas nalazi. Penzionisan je na svoju molbu 1990. godine. Umro je u Cetinju 14. septembra 1993. godine, i sahranjen je u manastiru Ostrogu.

Čuvao je jedinstvo Srpske Crkve kao zjenicu oka.

GLAVA V: Katalog zetskih episkopa i crnogorskih mitropolita >>

[ Projekat Rastko Cetinje | Promjena pisma | Pretraživanje | Mapa projekta | Kontakt | Pomoć ]
/ Projekat Rastko Beograd /