 |
 |
|
 |
 |
|
 |
 |
|
|
|
|||||||
 |
 |
  |
 |
     |
 Manastir Đurđevi Stupovi |
Period od sticanja autokefalnosti Srpske Crkve 1219. godine, do perioda Petrovića, predstavlja buran period ne samo srpske državno-političke, nego i crkvene istorije. U sklopu nje, to isto važi i za Zetsku episkopiju, odnosno potonju Crnogorsku Mitropoliju. Srpska nemanjićka država doživjeće vrhunac za vrijeme cara Dušana Silnog, kad je 1346. godine Srpska Crkva uzdignuta na rang Patrijaršije sa ranga Arhiepiskopije, a prvi srpski Patrijarh postao je pećki arhiepiskop Joanikije. Iste te 1346.g. car Dušan i Patrijarh Joanikije uzdigli su zetsku episkopiju na stepen Mitropolije i ona je kao takva ostala do dana današnjega. U drugoj polovini XIV vijeka, poslije smrti cara Dušana, doći će do postepene dezintegracije srpske države i pada srpskih zemalja pod tursku vlast (počev od maričke i kosovske bitke). Ovaj proces nastaviće se i kroz čitav XV vijek. Poslednja srpska država - Zeta Crnojevića pala je konačno pod tursku vlast 1499. Kako su turske teritorije padale pod tursku vlast, tako je i jedinstvo Srpske Crkve narušavano, da bi ona dospjela u neredovno stanje. Pećka Patrijaršija, odnosno jedinstvena Srpska Crkva, bila je obnovljena 1557. godine, a prvi Patrijarh postao je Makarije Sokolović, rođeni brat velikog vezira Mehmed-paše Sokolovića, turskog vojskovođe koji je putem danka u krvi preveden u Islam, a bio je rodom iz Bosne.
Prvi zetski episkop koga je postavio Sava Nemanjić, bio je po svoj prilici Ilarion. Podataka o njemu i samom njegovom postavljenju ima vrlo malo. Među naučnicima kao što rekosmo ima spora gdje je bilo episkopsko sjedište: u manastiru Sv. Mihaila na Prevlaci kod Tivta ili u manastiru Sv. Nikole na ostrvu Vranjini u Skadarskom jezeru ili u Zlatici. Ako je kraće vrijeme i bilo u Zlatici, sigurno je da se episkopsko sjedište veoma brzo našlo na Prevlaci Sv. Arhangela. Tu se ono zadržalo preko 200 godina, sve do sredine XV vijeka, kada je silom prilika preko Budve (man. Sv. Marka), Prečiste Krajinske, Man. Vranjine, manastira Sv. Nikole na Obodu, prenijeto na Cetinje. Mitropolit Vasilije Petrović, u svojoj "Istoriji o Černoj Gori", pisanoj u Rusiji, koja je ujedno i prva istorija Crne Gore, bilježi istorijski potvrđeno predanje da su Mlečići, poslije odlaska mitropolita potrovali prevlačke kaluđere. Tom prilikom potrovano je 72 kaluđera, a manastir srušen. Mlečanima je ovaj manastir smetao kao pravoslavno uporište na južnom Jadranu. Ovo je ujedno i bio period, kada su Mlečani preoteli Balšićima, odnosno njihovim nasljednicima Lazarevićima i Brankovićima, njihove primorske posjede, pa su u njima nastojali da potisnu Pravoslavlje. Za manastir Sv. Nikole na poluostrvu Vranjini se smatra da ga je osnovao prvi zetski episkop Ilarion. Donja Zeta, u kojoj se nalazio i ovaj manastir, u vrijeme preseljavanja Mitropolije je potpala pod vlast gospodara Gornje Zete Stefana Crnojevića.
 Oktoih I-IV glasa, štampan u Crnojevića štampariji na Obodu 1493. godine |
Kako su u vrijeme njegovog sina i nasljednika Ivana, manastir i sama prestonica Crnojevića - Žabljak, bili ugroženi od Turaka, to je Ivan prestonicu prenio u Obod kod današnje Rijeke Crnojevića, a potom u Cetinjsko polje ispod Lovćena, gdje je i sagradio manastir Rođenja Bogorodice, u koji je 1485. godine prešlo sjedište Zetske episkopije. U to vrijeme je zetski episkop bio Visarion. U Obod je jedan od Ivanovih sinova - Đurađ 1493-g donio iz Venecije štampariju, koju je uskoro prenio u Cetinje, i u njoj su do 1495.g. štampane: Oktoih prvoglasnik, Oktoih petoglasnik, Molitvoslov, Psaltir, Četvorojevanđelje s posljedovanjem. Štampanjem je rukovodio shi-jeromonah Makarije. To je bila prva štamparija ne samo kod Srba, nego i kod Južnih Slovena, te je manastir u Cetinju, značajan ne samo kao crkveno sjedište, nego i kao kulturno žarište. Ostaci slova iz ove štamparije očuvali su se do vremena knjaza Danila Petrovića, da bi bili pretopljeni u puščana zrna za vrijeme Omer-pašinog napada na Crnu Goru 1852. Na Obodu i danas tvrde da su poslednja slova ove štamparije uništena od Italijana, za vrijeme drugog svjetskog rata. Po Ivanovoj smrti, njega je naslijedio Đurađ, koji je vladao Zetom do 1496. godine, kada je pred Turcima izbjegao u Veneciju. Zamijenio gaje brat Stefan, koji je formalno pod Turcima vladao do 1499. godine, kada je uklonjen sa vlasti. Treći Ivanov sin - Staniša (Stanko), primio je islam, te je stolovao u Žabljaku kao sandžak-beg, pod imenom Skender-beg Crnojević. Smatra se da je on rodonačelnik kasnije porodice islamskih feudalaca iz Sjeverne Albanije - Bušatlija, koji su napadali na Crnu Goru. Prema podacima koje je 1638. godine dao trogirski, a potom i barski nadbiskup Francisko, koji je putovao kroz Crnu Goru i Srbiju, crnogorski mitropoliti imali su jurisdikciju nad Crnom Gorom, Primorjem, Zetom sa obje strane Morače, Podgoricom, Žabljakom i Spužem, te dijelom Albanije koji se graniči sa Crnom Gorom. Po njegovom mišljenju, broj pravoslavnih žitelja u svim ovim provincijama kretao se oko 130000.
Od vremena pada Zete pod tursku vlast, pa do petrovićkog perioda, zetski, odnosno crnogorski mitropoliti, postepeno su se uključivali u borbu susjednih hrišćanskih država, u prvom redu Austrije i Mletačke Republike protiv Turske. Ta praksa počinje od tzv. Dugog rata, koji je trajao od 1593. do 1606. godine, a koji je Austrija vodila protiv Turske, kada je vladika Ruvim počeo da organizuje Crnogorce za borbu protiv Turaka. Ovo je naročito važilo za drugu polovinu XVII vijeka, kada su Crnogorci sa svojom mitropolitima održavali tijesne veze sa Mletačkom Republikom, i pomagali je u borbi protiv Turaka.
Već je ranije rečeno, da među naučnicima postoje sporenja ko je bio prvi zetski episkop. Po svoj prilici to je bio Ilarion, što se može vidjeti po povelji arhiepiskopa Save iz 1233. godine. Poslije Ilariona, pominje se German I. Oba episkopa stolovala su u Boki, u manastiru Sv. Mihaila na Prevlaci. U Ilovačkoj krčmiji, koju je napisao neki Bogdan za crkvu Sv. Mihaila u Ilovici (Prevlaka) pominje se krajem avgusta 1261. godine treći zetski episkop Neofit. Episkop Neofit je sazidao i crkvu Sv. Petra u Bogdašićima u Boki 1269. godine, o čemu svjedoči i natpis. Isti episkop je zamonašio Jevstatija I, kasnijeg arhiepiskopa srpskog. Kao zetski episkop pominje se u periodu od 1286. do 1292. godine German II u Pljevaljskom sinodiku Pravoslavlja. Drugih podataka o njemu nema.
Godine 1279. episkop zetski Jevstatije postao je srpski arhiepiskop, te nije poznato ko ga je naslijedio na zetskoj episkopskoj stolici. Sljedeći episkop bio je Mihailo I, koji se pominje u popisu srpskih arhijereja u falsifikatima za hrusijski pirg. On je bio episkop poslije 1279. a do 1304. godine. Krajem XIII i početkom XIV vijeka episkop je bio Andrija, a pominje se u Pljevaljskom sinodiku Pravoslavlja. Mitropolit zetski David I, pominje su u nekolike parnice sa Kotoranima, a kao vrijeme njegovog stolovanja uzima se od 1391. do poslije 1396. godine. Iz ovog proizilazi da za veći period XIV vijeka nije uvijek lako utvrditi ko je upravljao Zetskom episkopijom, odnosno Mitropolijom. Mitropolit Arsenije pominje se u povelji Balšinoj od 16. juna 1417. godine u vezi poklona crkvi na Moračniku na Skadarskom jezeru, te se vjerovatno uzima da je stolovao od 1396. godine. Nasljednik Arsenijev bio je David II, koji se pominje u nekoliko sporova do 1435. godine.
U povelji Ivana Crnojevića od 4. januara 1485. godine, pominje se mitropolit Visarion, a uz njega i njegov vikarni episkop, a potom i nasljednik Vavila. Mitropolitska stolica je u tom vremenu bila već prenešena u Cetinje, te se u to doba pominje "prestol Mitropolije cetinjske". Stolovanje ovog mitropolita označilo je nov period u razvitku Mitropolije. Kao godina do kada je stolovao Visarion uzima se 1494. Vavila se kao mitropolit pominje u Oktoihu prvoglasniku 1494. godine, a umro je 1520. U zapisu rukopisne knjige Berlinske biblioteke, sačuvan je pomen o mitropolitu crnogorskom i primorskom Romanu iz 1504. godine. Bez obzira što u ovom slučaju vlada konfuzija, do kada je bio mitropolit Vavila, a od kada Roman, važni su podaci o ovim mitropolitima. Arhiepiskop cetinjski Vasilije pominje se 1532. godine povodom prepisivanja Tetraevanđelja, a učestvovao je i u suđenju mitropolitu smederevskom Pavlu na Ohridskom saboru. Od 1550. do 1558. godine kao nasljednik Vasilijev pominje se Makarije. Od 1568. do 1573. godine, bio je mitropolit Pahomije, koji je čak išao u Carigrad radi zaštite ribolova Komskog i Cetinjskog manastira. O mitropolitu Gerasimu ima samo jedan podatak iz 1573. godine, u mineju pri hramu Presvete Bogorodice u Šudikovi na Limu. Slično je i sa mitropolitom Dionisijem, koji se pominje u rukopisnom jevanđelju Cetinjskog manastira, čiji je autor iguman Maksim, a koji je isto napisao prije 1577. godine.
O postojanju mitropolita Romila II svjedoči Minej za april sa prologom iz 1559. godine, u kome se on potpisao sa "Romil Episkop". Mitropolit Vanijamin pominje se oko 1582. godine. Mitropolit Ruvim I stolovao je od 1593. do 1639. godine. U njegovo vrijeme sagrađeno je nekoliko crkava, od kojih je najznačajnija Sv. Nikole u manastiru Gradištu. Jedan od mitropolita, o kojem iz predpetrovićkog perioda ima najviše podataka je Mardarije I, rodom iz sela Korneta u Lješanskoj nahiji. Prije izbora za mitropolita bio je od 1625. godine iguman Cetinjskog manastira. Kao mitropolit prvi put se pominje 1637. godine. Za vrijeme njegove arhijerejske službe, vezuju se pokušaji Rima za unijaćenje Crne Gore, a Mardarije je u tome imao da odigra odlučujuću ulogu. Ipak do unije nije došlo, zbog otpora stanovništva. Mardarije I umro je za vrijeme Patrijarha Pajsija 1647. godine. Nasljednik Mardarija I bio je Visarion, koji je ranije bio arhiđakon cetinjski. I on je u početku bio za uniju sa Rimom, te je zbog toga poveo misionara rimske Kongregacije, Trogiranina Frana Leonardija u Peć, kod Patrijarha Pajsija. Do sastanka je došlo u oktobru 1642. godine, ali patrijarh nije pristao na ideju unijaćenja. Kasnije je Visarion u dogovoru sa patrijarhom, pokušavao da pokrene crnogorska plemena u borbu sa Turcima za račun Mletačke Republike, te je zbog toga morao da napusti Cetinje, i pobjegne na mletačku teritoriju, u manastir Maine kod Budve 1654. godine. Poslije Visariona mitropolit je bio Mardarije II od 1651. do 1661. godine. Mitropolit Ruvim II Boljević stolovao je od 1662. do 1685. godine. Pominje ga i opat Andrija Zmajević, koji u svom izvještaju iz Perasta govori da je Ruvim II došao u Boku da nadgleda rad episkopa, kaluđera i sveštenika, i da ubere dažbine od naroda. Ruvim II Boljević stolovao je od 1682. do 1692. godine, i izgleda da je prije hirotonije bio ktitor jedne cistijerne za vodu u manastiru Hilandaru. Poslednji mitropolit iz predpetrovićkog perioda bio je Sava Očinić, koji je stolovao od 1694. do 1697. godine. Za episkopa je posvećen 27. novembra 1694. godine u Herceg Novom, od strane beogradskog mitropolita Hadži Simeona, zahumskog Savatija i hercegovačkog Gerasima.
GLAVA III: Mitropolija crnogorska za vrijeme mitropolita Petrovića >>
[ Projekat Rastko Cetinje | Promjena pisma | Pretraživanje | Mapa projekta | Kontakt | Pomoć ]
/ Projekat Rastko Beograd /