Pismo patrijarha srbskog Gavrila Dožića maršalu Josipu Brozu
SVEŠTENSTVO JE JEDNODUŠNO
KONSTATOVALO
1) Da je uzročnik svemu današnjem zlu i stradanju Srbskog naroda - rušilački, bezbožnički i krvoločni Komunizam, propagiran od bjelosvjetske skitačke, jevrejske rase, prihvaćen od naših domaćih odroda: propalih i nedoučenih đaka, kompromitovanih službenika, seoskih đilkoša, razbojnika, kriminalnih tipova, skitnica i ostalog društvenog ološa.
2) Da Komunizam u svom programu ide za tim da razori i uništi vjekovno izgrađivane osnove Narodne Crkve, Narodne Države i Narodne Kulture. Da potpuno ubije nacionalnu svijest u narodu.
3) Da ostvarenjem komunističkih ideala narod potpada pod jaram najvećih tirjana. Istorija bi se vratila nekoliko vjekova unazad. Krvavo stečene narodne tekovine: nacionalne, vjerske, moralne i kulturne bile bi uništene. Sve bi bilo izloženo bezdušnom cinizmu. Narod bi se unesrećio.
4) Da je u teoriji i praksi Komunizmu osnovni cilj uništenje: vjere, državne institucije i nacije. Ovo uništenje komunisti postižu ne birajući sredstva. Kao najefikasnija sredstva su: laž i nasilje. Otuda bezbrojna i nečovječna ubistva i umorstva, na prevaru i iz zasjeda, najboljih i najistaknutijih narodnih ljudi, kao nosilaca vjerskih, nacionalnih i državnih ideala. Otuda prepune jame bezdanice, škripovi i bunari, unakaženih leševa narodnih prvaka. Otuda zloglasna jama u Radovču, strašna kasapnica u Kolašinu i jeziva Ostroška tragedija. Otuda na hiljade u crno zavijenih majki i sestara, na desetine hiljada uništenih grobova i hiljadama nevinih žrtava. Otuda žalosna, ali istinita naša međusobna bratoubilačka borba.
5) Da je Komunizam najsuroviji aktivni, idejni i praktični ateizam. Da on jedini vodi totalitarni rat protiv Hrišćanstva, i da Hristos, odnosno naša Narodna, Svetosavska, Srbska Crkva nije imala do sada u istoriji većeg, opasnijeg i ogorčenijeg neprijatelja od Komunizma. Djelo Hristovo i djelo Svetoga Save izlaže se danas više nego ikada poruzi i obesvećenju.
6) Da je Crkva danas više nego ikada pozvana na straženje i borbu, jer je baš danas jevanđelska parabola "O sejaču kukolja" najaktuelnija, jer:
a) Komunistička nauka temelji se na bezboštvu i materijalizmu, te ruši hrišćanski moral pojedinca, društva i države, - dočim Hristova Crkva, kao vojujuća sila, borila se uvijek, a i danas se bori, protivu svih bezbožničkih i materijalističkih nauka, i ona je jedini nosilac najuzvišenijeg božanskog morala, koji nepogrešivo reguliše cjelokupne odnose u ljudskom životu i vodi pravom spasenju.
b) Komunizam propovijeda jednakost. Hristova Crkva uči da svi ljudi prema svojim djelima dobijaju nagradu. Radniku - pošteno zarađeno, a razbojniku i pljačkašu - njegovo.
v) Komunizam se bori za diktaturu Proletarijata. - Hrišćanska Crkva bori se za ličnu slobodu, u kojoj sve urođene vrline mogu doći do punog izražaja.
g) Komunizam na priznaje: nacionalne, državne i rasne osobine i granice pojedinih naroda. - Hristova Crkva kao što se bori za ličnu slobodu, tako isto bori se i za slobodu svih nacija i rasa, s pravom na državnu, političku i nacionalnu nezavisnost i slobodnu otadžbinu, kako velikih tako i malih naroda.
d) Komunizam hoće da putem ognja i mača, sprovede svoj idejni program u čovječanstvo, s jezuitskom parolom: "Cilj opravdava sredstvo". Hristova Crkva hoće da putem moralnog preporoda, na temelju hrišćanske ljubavi, ostvari bratstvo svih nacija na zemlji.
đ) Komunizam hoće haos i anarhizam. Hristova Crkva traži red i pravni poredak, zasnovan na postojećim državnim zakonima, prožetim hrišćanskim vrlinama: pravdom, istinom i ljubavlju.
e) Komunizam ističe materijalizam iznad svih vrednosti. - Hristova Crkva ističe čovjeka i njegovu dušu iznad svih materijalnih činjenica.
ž) Komunizam ruši svetinju braka i porodice. - Dočim Hrišćanska Crkva uči da je samo zdravi hrišćanski porodični život temelj zdravog organizma, društva, nacije i države.
z) Komunizam sprovodi načelo: "Što gore to bolje". - Hristova Crkva nastoji obratno, tj. da se samo neprestanim zidanjem dobra može ukloniti zlo, pojedinačno i uopšte.
i) Komunizam je pretvorio škole u razbojničke pećine, iskorišćavajući ih u svoje razbojničke svrhe. - Hristova Crkva smatra školu hramom, a istinsku nauku kao svoje dogme.
j) Vođstvo komunističke stranke za Jugoslaviju, još 1935. godine, otvoreno je priznalo na sastanku između Moše Pijade i Mila Budaka, u Sremskoj Mitrovici, u drugoj tački ovog sporazuma da "do komuniziranja Balkana ne može doći dok se ne slomi kičma Srbstva i Pravoslavlja". S toga je i sva njihova krvoločna borba usredsređena protivu Srbskoga Naroda i Srbske Pravoslavne Crkve, kojima je nametnuta borba, i to baš pod okupatorom.
7) Da je naša Narodna, Svetosavska, Srbska Crkva tokom vjekova vodila svoj narod kroz sve peripetije njegove mukotrpne, ali slavne prošlosti, rame uz rame sa Srbskom državom, srbskim vladarima i upravljačima. I onda kada bi Srbska država podlegla, Srbska Crkva je na sebe preuzimala ulogu Države, vodeći Srbski narod putem svetosavskim, srbskim, putem časti, putem nacionalne i vjerske svijesti, putem hrišćanske i narodne kulture, boreći se protivu svakakog tuđinskog uticaja. Srbsko sveštenstvo je sa narodom zajedno podnosilo sve patnje i stradanja. U najtežim danima naše istorijske prošlosti Crkva nije dala našem narodu da klone i podlegne, već je stalno ulivala nadu na budućnost, napajala, oduševljavala i hrabrila na borbu protivu neprijatelja Srbstva i Pravoslavlja, i vodila narod iz borbe u borbu, do konačne pobjede i slave Srbinove. U toj istrajnoj borbi Crkva je i uspjela.
8) Da mi, vjerne sluge Hrista Spasitelja, odani sinovi Svetosavske Srbske crkve, čuvari amaneta naših slavnih predaka, koji su krv svoju lili "za Krst Časni i slobodu zlatnu", "za Kralja i Otadžbinu", pozvani smo, danas više nego ikada, u danima kada je Srbski narod doveden na Golgotu muka i stradanja, kada je u pitanje doveden njegov opstanak nacionalne i vjerske časti i ponosa, i to od nepozvanih tuđinskih agenata i plaćenika i naših domaćih izroda, i kada zajednički davamo dragocjene žrtve sa našim narodom, poput svojih slavnih prethodnika, - nameće nam se dužnost, pored borbe, podići svoj glas, javno svoj narod obavijestiti i pozvati ga na odlučnu borbu istrebljenja one "kuge iz torine", i sačuvati preostalu u krvi ogrezlu pastvu od davanja besciljnih žrtava, i sačuvati krvavo stečene narodne tekovine.
ODLUČUJEMO:
1) Osuđujemo Komunizam, kao najvećeg neprijatelja Crkve i naroda.
2) Ne priznajemo borbu, koju vode komunisti pod lažnom parolom: "Narodno-oslobodilačka borba", za narodnu, već je smatramo izdajničkom, narodno-rušilačkom, koja služi jedino interesima i ciljevima Komunizma, za preuzimanje vlasti i uspostavu diktature Proletarijata.
3) Osuđujemo izdajnike Hristove vjere i Svetosavske ideje: raspopove i raskaluđere Jova Radovića, Jagoša Simonovića, Blaža Markovića, Rufima Žižića i druge koji aktivno pomažu i sarađuju sa narodnim ubicama i rušiocima vjere i morala - komunistima. Jer sama njihova saradnja dokaz je odobravanja svih nedjela, koja su komunisti počinili u našem narodu.
Njihove prljave odluke i neke vajne poslanice smatramo protivcrkvenim, protivhrišćanskim, nenarodnim, nesrbskim, čiji će vinovnici pred licem Naroda i Crkve na dan suda dobiti zasluženu nagradu. Takvima nema mjesta sa nama. Takvi ne smiju biti pomilovani. Ne manje činimo odgovornim i one sveštenike i intelektualce, koji su iz ma kojih razloga ostali kod svojih kuća, na teritoriji koju partizani privremeno posjeduju, i svojom aktivnošću pomažu ovu razbojničku komunističku bandu, te ih, smatramo podleglim u borbi sa krvoločnicima i bezbožnicima. Naročito osuđujemo one sveštenike koji su potpisali prljavu Kolašinsku rezoluciju i Župsku poslanicu, te držali molepstvije za pobjedu oružja grobara Srbskoga naroda i Srbske Crkve, moleći se za zdravlje pripadnika druge vjere, njihovog vođe, poznatog obijača radnji - Josipa Broza. Intelektualce i sve pripadnike naše Crkve, koji su učestvovali i potpisali ovakve sramne i izdajničke odluke, tako isto osuđujemo.
4) Narodnu Upravu na Cetinju, na čelu sa poznatim nacionalnim borcem, herojem sa Solunskog fronta, i četnikom Vojvode Vuka, G. Ljubom Vuksanovićem, velikim Srbinom i Pravoslavcem, smatramo jedinim predstavnikom Srbskog naroda u Crnoj Gori i Boki, i rad ove - nacionalnim, spasonosnim i hrišćanskim.
5) Organizujemo se u čvrstu, nacionalnu jedinicu i otvoreno, s krstom, perom i mačem, ustajemo u beskompromisnu borbu protivu komunista za odbranu i spas hrišćanskih i srbskih ideala. U ovu borbu pozivamo i svu braću sveštenike iz drugih Arhijerejskih namjesništava Mitropolije Crnogorsko-Primorske, da se najenergičnije suprotstave bezbožničkom i rušilačkom Komunizmu, i svim silama rade na moralnom preporodu našega naroda.
6) Pozivamo sve vjerne sinove i kćeri Svetosavske Crkve, kako one organizovane u nacionalnim redovima, tako i one koji se nalaze pod komunističkom vlašću, na zajedničku borbu protiv Komunizma, da bi se već jednom učinio kraj razbojnicima i jamarima, i zaveo željeni red, rad i mir.
7) Tražimo čišćenje u svim društvenim redovima i postavljanje svakoga na odgovarajuće mjesto. Jer ako ovo ne bi bilo, narod bi ponovo doživio istu tragediju koju danas preživljava.
8) U današnjim teškim prilikama, kada se radi o životu i opstanku Srbskog roda, pozivamo Narod, da ostavi po strani sve političke partije partijsku mržnju i lične zađevice, jer im danas nema mjesta.
Tako isto pozivamo Narod, da ne podliježe uticaju strane propagande, koja služi jedino stranim interesima.
Poslije teških iskustava, opametimo se već jednom, te pođimo samo putem naših ličnih interesa i narodnog spasa.
NARODE SRBSKI !
Nad tvojim nacionalnim nebom i Crkvom nadnijeli su se, već dvije i po godine, crni i gradobitni oblaci, kakvih do sada u tvojoj istoriji nije bilo. Svakodnevno se ruši tvoja snaga, tvoj život, i sistematski se radi da ga nestane. Ti to osjećaš, vidiš, znaš i čuješ. Ti si uvijek u momentima narodnih nesreća imao ispolinske snage, da svojim rodoljubljem, viteštvom i samopregalaštvom uništiš protivnika. Najveći neprijatelj, koga si do sada imao, tu je. On je u tvojoj kući, porodici, crkvi, gradu, selu, na tvom imanju, i svuda je uvukao svoje krvave kandže. Hoće da ti ubije i dušu i tijelo. Hoće da ti uništi: Vjeru, Naciju i Otadžbinu. Hoće da ti uništi tvoju slavnu istoriju, tvoje svetinje, tradicije i običaje. Da uništi sve tvoje vjekovne, krvavo stečene tekovine. Hoće da Sveto Hristovo Jevanđelje zamijeni "Kapitalom" Karla Marksa, a tvoga najvećeg duhovnog prosvetitelja i učitelja Svetoga Savu sa čifutom, Mošom Pijadom. Ako to dopustimo zagrmljeće na nas kletva velikog Njegoša: "Bog vas kleo, pogani izrodi, šta će tuđa vjera među nama.... Su čim ćete izać' pred Miloša i pred druge srbske vitezove, koji žive dokle sunce grije?"
Bezbrojna zgarišta tvojih domova, pljačka tvoje krvavo stečene imovine i nasilje nad tvojom vlastitom porodicom, pozivaju te, bez predomišljaja, u borbu protiv skitnica i neradnika.
Tvoje velike i dragocjene žrtve, koje leže po jamama i jarugama, u krvi okupana tvoja najveća svetinja Ostrog - vapiju za osvetom i amanetom, da se spasi ono što je nacionalno, što nije izgorelo da ne izgori i što nije danas bačeno u jame da ne bi bilo bačeno sjutra.
Zato naprijed u svetu borbu za spas tvoje vjerske i nacionalne časti, za spas časti svoje otadžbine, svoje porodice, svojih milih i dragih. Sa tobom je tvoje sveštenstvo! S tobom je Bog i Pravda. S tobom su svi svetitelji, kraljevi, carevi i mučenici srbski, od prvih župana do danas. Na čelu tvome je duh tvog najvećeg nacionalnog vođe Svetoga Save, a protiv tebe i pred tvojim izrodima i odrodima - Moša Pijade, jevrejin iz zatvora u Sremskoj Mitrovici, i obijač radnji Josip Broz - zvani "Tito", - te ti se lako opredijeliti: "Kome ćeš se privoljeti carstvu".
u Nikšiću 29. decembra 1943. godine
POTPISNICI:
1) Arhijerejski Namjesnik Nikšićki, Milan Ćuković, protojerej-stavrofor, paroh I nikšićki; 2) Arhijerejski Namjesnik Šavnički, sveštenik Đorđije Ivanović; 3) za Arhijerejsko Namjesništvo Kolašinsko, sveštenik Savo Rakočević; 4) protosinđel Irinej Krstić, profesor-katiheta u Nikšiću; 5) sveštenik Milosav Vulanović, paroh Ozrinićki; 6) sveštenik Milorad Kljajić, paroh III nikšićki; 7) sveštenik Simo Lalatović, paroh Trepačko-Borački; 8) sveštenik Vuko Vasiljević, paroh Gornjo-Župski; 9) sveštenik Miloš Vasiljević, paroh Rogamski (Arh. Nam. Podgoričko); 10) sveštenik Stojan Kostić, paroh Donjo-Župski; 11) sveštenik Bogdan Radulović, paroh Praški; 12) sveštenik Savo Kustudić, paroh Gornjo-Poljski; 13) sveštenik Komnen Radusinović, paroh Trubjelsko-Rudinski; 14) sveštenik Jovan Todorović, paroh Pošćenski; 15) sveštenik Luka Pejović, paroh Rudinički; 16) sveštenik Mileta Varajić, paroh Straševsko-Stubički; 17) sveštenik Vlado Zlopaša, pomoćnik Arh. Nam. Nikšićkog; 18) sveštenik Tomaš Nikolić, paroh Riđanski; 19) sveštenik Tomaš Pejović, paroh Kočanski; 20) sveštenik Mirko Đapić, paroh Velimski; 21) sveštenik Stanko Šaulić, paroh Tepački; 22) sveštenik Mitar Lopušina, paroh uskočki, i 23) sveštenik Vidak Vujović, pomoćnik Arh. Nam. Šavničkog.
PRAVOSLAVNI MITROPOLIT
EPARHIJE CRNOGORSKO-PRIMORSKE
M. Br. 1
26/13. februara 1946. g.
u Beogradu
GOSPODINE PRETSEDNIČE!
Koristeći se dobronamernim razgovorima sa jednim od Vaših najbližih saradnika i oslanjajući se na njegovu iskrenost i pravilno gledanje na razvoj naših crkvenih prilika u Crnoj Gori, a želeći da po svojoj Arhipastirskoj dužnosti učinimo sve što možemo za dobro naše mnogonapaćene svete Pravoslavne Crkve Mi se, Gospodine Pretsedniče, kao administrator eparhije Crnogorsko-Primorske obraćamo i na Vas sa iskrenom i toplom molbom za Vašu pomoć i saradnju oko sređivanja naših crkvenih prilika u eparhiji Crnogorsko-Primorskoj, jer one nisu onakve kakove treba da su. Svakako Vam je, Gospodine Pretsedniče poznato, da su Srbska Pravoslavna Crkva, njezino sveštenstvo, njezine ustanove u pojedinim krajevima naše otadžbine bili glavni cilj sviju neprijateljskih zločinstava, koja su išla za tim da potpuno istrebe srbski narod, Srbsku Pravoslavnu Crkvu i njezine ustanove. Zahvaljujući Gospodu i neiskazanoj otpornosti i svesti našega naroda neprijatelj, iako nam je naneo teške i preteške žrtve, nije uspeo da nas sasvim uništi. Naš crkveni i narodni život ponovo se kreće i u onim krajevima gde nas je ostala jedna polovina, jedna trećina, pa čak u nekim mestima i jedna desetina. Teško pritisnuti ovim brigama, još teže nam padaju oni krajevi naše Srbske Pravoslavne Crkve u kojima je posle teških krvavih gubitaka zavladala nesloga i političke trzavice, koje nam nameću nove brige za opšte jedinstvo Srbske Pravoslavne Crkve i preti otvorenim raskolom i rušenjem našeg crkvenog poretka, a sve na štetu općeg našeg ugleda narodnog i crkvenog.
Kada je Sveti Arhijerejski Sinod poverio nam pored naše teške i odgovorne dužnosti zamenika Njegove Svetosti Patrijarha Srbskog Gospodina Gavrila, i dužnost administratora eparhije Crnogorsko-Primorske, Mi smo se, Gospodine Pretsedniče, sa puno ljubavi i preko svojih ljudskih snaga primili, da i ovaj teret naše Arhijerejske službe preuzmemo, nadajući se da ćemo u rodoljubivom srbskom narodu i sveštenstvu Crne Gore naići na iskrene satrudnike i pomoćnike.
Nažalost, već na prvom koraku naših duhovnih nastojanja naišli smo na neka negodovanja i protiv Nas lično, što nas je pokolebalo i skoro sklonilo da skinemo sa sebe ove brige, jer Nam se prebacivalo, da za vreme okupacije nismo dovoljno posvećivali pažnje Crkvi i narodu Crne Gore. Svako je gledao u stvari svojim očima i tako sudio.
Naša Arhijerejska savest nije Nam dozvolila da pokleknemo pred takvim prigovorima, jer Bog Nam je svedok i naši najbliži satrudnici, da smo o svima krajevima naše Crkve podjednako, i o svakom pojedincu brinuli, pružali pomoći, davali savete kadgod Nam se za to prilika pružila. No kad i kako, to mi znamo, jer samo legalnim putem nismo ništa činili, niti mogli činiti. Okupator je bio krut i oprezan na svaki naš korak, ne samo Naš nego i sviju Arhijereja. Mi nismo imali mesecima veze ni sa najbližom našom braćom Arhijerejima ni sa najbližim sveštenicima iz naših sela kraj Beograda. Mi smo nekad svojim putem primali vesti iz Crne Gore i slali naše poruke, ali one tamo izgleda nikad nisu stigle. Da su stizale, verujemo, da danas ne bi brinuli ovih briga koje nam baš crkvene prilike u Crnoj Gori zadaju, niti bi se ovo stanje koje je tamo nastalo, delom i sada postoji, moglo kada tamo pojaviti.
Mi ne verujemo, ne daj Bože, u kakav crkvenopolitički separatizam Crne Gore, niti verujemo da i ma sa čije strane postoje tendencije za stvaranje takvog stanja, ali ove pojave koje danas tamo postoje, štetne su za opšti crkvenopravni život Srbske Pravoslavne Crkve, za red i disciplinu koja u njoj kao Božanskoj i pravnoj ustanovi treba da postoji, štetne su za njezinu životnu snagu koju je ona svagda u istoriji našega naroda samo za dobro naroda i naše narodne državne zajednice voljno i iskreno zalagala.
Mi imamo krajeva u našoj zemlji gde smo naročito posle ovoga strašnog uništavajućeg rata ostali slabi, gde je životna snaga naše Crkve potpuno podkopana, gde se ona i danas svesno podkopava, no tome su po sredi drugi politički uzroci o kojima će uostalom i naša državna politika htela ne htela morati kad tad povesti računa.
Nama je stalo da se naš crkveni život u Crnoj Gori normalizuje, pa da možemo posvetiti što više pažnje i onim našim krajevima gde su prilike u političkom pogledu teže i komplikovanije. Mi smo hteli u svoje vreme i lično doći na Cetinje, no morali smo i ovaj naš plan izmeniti. Postavili smo međutim tamo redovne naše crkvene vlasti i organe, koji su počeli redovno da funkcionišu, ali opet uz izvesne smetnje, koje su stvorile ranije prilike. Mislimo da Vam je poznata, Gospodine Pretsedniče, akcija svešteničkog udruženja Crnogorsko-Primorske eparhije i rad verske komisije pri Pretsedništvu narodne vlade republike Crne Gore. Verska komisija je u svoje vreme bila u opšte preuzela svu crkvenu vlast u ovoj eparhiji a i danas zajedno sa svešteničkim udruženjem ne prestaje da se upliće u čisto unutrašnji rad naših crkvenih vlasti i organa u Crnoj Gori i da remeti pravilan crkvenoupravni život u ovoj eparhiji za koju jedino Mi kao nadležni Administrator Crnogorsko-Primorske eparhije imamo da snosimo svu odgovornost i pred Bogom i narodom i njegovim državnim vlastima.
I ako je, na koncu konca, svešteničko udruženje ustanova, koja po svojoj organizaciji i po svojim drugim zadaćama spada u naš unutarnji crkveni delokrug, Mi ne želimo da, u ovoj prilici koristimo svoju Arhijerejsku vlast i primenjujemo mere crkvene discipline, ali u interesu opšteg reda i zdravih odnosa apelujemo na Vas, Gospodine Pretsedniče, da svojim avtoritetom delujete na versku komisiju da prestane sa podržavanjem stanja koje je ona do sada njezinim radom i prelaženjem njezinog delokruga u čisto Naš i Naših crkvenih organa u ovoj eparhiji izazvala, da prestane sa podržavanjem svešteničkog udruženja koje je opet u istom pravcu na štetu crkvenih vlasti sebi neku vlast prisvojilo i stvorilo oko sebe grupu sveštenika, koji neće da se pokoravaju našim redovnim crkvenim vlastima.
Mi se nadamo, Gospodine Pretsedniče, da će ovaj Naš apel naići na potpuno razumevanje i da će u interesu pravilnih odnosa crkvenih i državnih vlasti Vaša predusretljivost onemogućiti sve ono što bi bilo na putu pravilnoj saradnji tih vlasti.
Očekujući povoljan odgovor, molimo Vas, Gospodine Pretsedniče, da i ovom prilikom izvolite primiti uverenje našeg poštovanja.
Mitropolit skopski JOSIF
Administrator eparhije Crnogorsko-Primorske
SVETI ARHIJEREJSKI SINOD
SRPSKE PRAVOSLAVNE CRKVE
Br. 1052/ Zap. 213
29/16. marta 1949. godine u Beogradu
GOSPODINE PRETSEDNIČE!
Zabrinuti zbog pravca kojim se razvijaju odnosi između naše Srbske Pravoslavne Crkve i naše Države, a pošto smo u mnogobrojnim pretstavkama tim povodom iscrpli sve nadležne instancije u državnoj organizaciji, nalazimo za nužno da učinimo još jedan pokušaj, obraćajući se ovom pretstavkom lično Vama, Gospodine Pretsedniče, ne bi li ti odnosi dobili pravilan tok.
Srbska Pravoslavna Crkva nije od juče ponikla u ovoj zemlji. Sa prvim počecima stvaranja Srbske istorije javlja se i Srbska Crkva. Vekovi su prošli, a da Srbska Crkva nikada ne izneveri svoj narod. Vekovima je Srbski narod čamio u ropstvu zavojevača i tlačitelja, bez svoje državne samostalnosti - od koje ni senka nije ostala - ali ga je Crkva održala. Carski dvorovi i druge tvorevine bile su pretvorene u prah i pepeo, ali sve ono što pred licem celog kulturnog čovečanstva daje dokumentaciju naše negdašnje slave i veličine, zapravo sve kulturne tekovine koje naš narod ima - sačuvala nam je Crkva. Ne samo da je sačuvala našu narodnu individualnost nego je Srbska Crkva proširivala, baš onda kada je izgledalo da je sve propalo, naše narodne međe. Patrijarh Arsenije Čarnojević osvojio je za današnje pokolenje plodne panonske ravnice u Vojvodini, a naše crkve i naši slavni manastiri danas su najbolje tapije prema svima onim koji pružaju grabežljive ruke prema živom telu naše otadžbine.
Sve ovo nalazi se u dubokom saznanju našega naroda i zato u celokupnoj istoriji našoj, nema primera bilo kakvog otpora protiv Srbske Crkve. Naprotiv, narodne pokrete i ustanke vodila je Crkva i oni su uvek dizani oko crkava i manastira. Polazeći samo od naše novije istorije: od prvog ustanka pa do narodnooslobodilačke borbe, neće se naći nijedno patriotsko delo, nijedno narodno pregnuće, bez znatnog udela Srbske Crkve u njemu. Dok se naš narod nikad nije okretao protiv svoje Crkve, svi tuđinski zavojevači, videći u njoj najbolju narodnu snagu, besomučno su se uvek obarali na Srbsku Crkvu. U prvom i drugom svetskom ratu užasno je stradao naš narod. Ali ni na kome nije proveo svoj bes krvožedni neprijatelj kao na Srbskoj Crkvi i njenom sveštenstvu. Stradanje Srbske Pravoslavne Crkve, baš u minulom ratu, besprimereno je u istorijama svih naroda. Oko 250 porušenih crkava i manastira i 550 pobijenih sveštenika, šest postradalih Arhijereja, istorijski su svedoci toga stradanja.
Neprijatelj je satrven. Iz pepela je nikla nova Jugoslavija. Svaki razuman čovek morao je očekivati da će novo doba doneti i nove odnose između Crkve i Države. Srbska Pravoslavna Crkva je to sasvim pravilno shvatila. Bez reči protesta ona je primila rastavu Crkve od Države, sa svima posledicama te rastave, agrarnu reformu, sve druge reforme koje je novi duh vremena nalagao. Pokazujući do krajnosti dobru volju za saradnjom, ona je ušla i u diskusiju povodom uvođenja novoga Ustava, davajući svoje primedbe i izražavajući svoje želje. I ako te primedbe i želje nisu uvažavane, Crkva je lojalno prihvatila državni Ustav i, nastojeći da svoje delovanje prilagodi novom stanju stvari, očekivala da će se taj Ustav od svakoga poštovati kao svetinja, isto onako kako je ona pokazala svoju spremnost da ga poštuje. Nažalost, desilo se nešto neočekivano. Mesto priznanja za te zasluge, mesto pomoći da zaleči teške rane koje joj je naneo neprijatelj našega naroda, prvi put u njenoj istoriji, Srbska Crkva se od sopstvene narodne vlasti smatra kao da je narodni neprijatelj. Na području gde je neprijatelj srušio 250 crkava dižu se danas dinamitom u vazduh preostale bogomolje. Na području oslobođene otadžbine nesmetano i nekažnjeno se oskrnavljuju Srbske crkvene svetinje; bez suda ubijaju srbski sveštenici, premlaćuju srbske vladike i onemogućava im se opštenje sa pastvom, bespravno oduzima i ona zemlja koju je agrarna reforma ostavila Crkvi, brane se bogosluženja i liturgije, starodrevni narodni običaji; guši se crkvena štampa, čak i u najskromnijem obimu; osporavaju se Crkvi sva prava koja joj je državni ustav dao i zagarantovao.
Sa mnogo strpljenja Crkva se do sada odnosila prema svim ovim pojavama. U vremenu dok ustavom garantovana prava o slobodi verskog učenja, slobodi vršenja verskih obreda i slobodi svih verskih poslova još nisu zakonima razrađena, mogla su se očekivati raznolika shvatanja i tumačenja po pitanju obima tih sloboda. Ali se nisu mogli očekivati teški istupi prema Crkvi i njenim služiteljima, i to ne od strane neodgovornih elemenata, nego u većini slučajeva od strane mesnih državnih vlasti. Nije se mogao očekivati onaj zatrovani duh mržnje i prezira, prema Crkvi i svemu onome što je njeno, koji se ispoljava u svakoj danoj prilici od strane onih koji su pozvani da budu čuvari reda i sloboda.
U oslobođenu otadžbinu došli smo iz dugogodišnjeg ropstva s najboljom namerom i najiskrenijom željom da poslužimo dobru svoje Crkve, Svoje zemlje i Svoga Naroda. Prvim Svojim izjavama i aktima nastojali smo da ulijemo poverenje u buduće međusobne odnose rukovodećih faktora sa Vama na čelu; da stišamo strasti, umirimo duhove uznemirene dotadašnjim nepovoljnim tokom međusobnih odnosa, i da učinimo sve što je do Nas da se stvori atmosfera poverenja i saradnje između crkvenih i državnih vlasti. Verujući, da je ovoj napaćenoj zemlji danas mir potrebniji od ičega, Mi smo večito propovedali mir i ljubav, ne iznoseći ni pred svoju pastvu, a kamo li pred svetsku javnost ono što je našu dušu teško potresalo, povodom svakodnevnih izveštaja koje smo primali iz svih krajeva naše zemlje, o nekažnjenom gonjenju i uništavanju crkvenih prava i sloboda i najsvetijih tradicija naše prošlosti. Mi smo više puta odbili da stranim novinarima i stranim predstavnicima dajemo bilo kakve izjave, da ne bi ničim oštetili ugled naše zemlje u inostranstvu, nego smo, i kad nam je najteže bilo, njen ugled čuvali i veličali. Mada bez ikakvih instrukcija od strane naše Vlade, Mi smo prilikom naše posete Ruskoj Crkvi, koja je pala u možda najkritičnijem momentu odnosa između naše i te zemlje, umeli da dostojanstveno reprezentujemo i Svoju Crkvu i Svoju zemlju i da s puno časti izvršimo dužnu misiju.
Mi nismo začuđeni nepažnjom i ispadima od strane organa naših vlasti prema Srbskoj Pravoslavnoj Crkvi samo zato, što to ona ničim sa svoje strane nije zaslužila, nego još više zato što ne vidimo primera takvog postupanja ni u zemljama narodne demokratije, ni u kapitalističkim zemljama.
Mi se pitamo šta se hoće sa taktikom sistematskog ugušivanja Srbske Pravoslavne Crkve? Tim više što Srbska Crkva nikad nije bila destruktivna nego stvaralačka i narodna. Nju ne treba gušiti nego pomoći da zaleči svoje rane i nastavi svoj istorijski put koji je uvek bio prav i slavan.
Mi smo uvek bili skloni verovanju da svi ekscesi koji se prema Srbskoj Crkvi čine, evo već neprekidno četiri godine, nisu proizvod nekog plana, niti direktiva datih od rukovodećih organa naše zemlje, nego su posledice samovolje, nerazumevanja i neupućenosti mesnih vlasti. U tom smislu smo redovno i upućivali naše pretstavke i žalbe višim državnim forumima, a naročito Državnoj i Zemaljskim Komisijama, moleći za intervenisanje i otklanjanje grešaka. Nažalost, retki su slučajevi da je nekad postignut pozitivan uspeh po svim tim našim intervencijama, a još ređi da je primljen bilo kakav odgovor ili obaveštenje po predmetu o kome se radilo. Može se reći čak i to da je svaka naša molba i pritužba izazvala još veći pritisak baš onde gde nas je bolelo, tako da se dobija utisak da je Srbska Pravoslavna Crkva u našoj zemlji bez ikakve zakonske zaštite!
Ove činjenice, kao i činjenice da se gušenje crkvenih prava i sloboda javlja u raznim krajevima naše zemlje, a po istim postupcima i metodama, stvaraju uverenje da se sistematski nastojava, da se onemogući život i rad Srbske Pravoslavne Crkve.
Svesni dalekosežnosti i štetnosti posledica koje bi mogle nastati iz daljeg zaoštravanja sadašnjih odnosa, i to koliko po Crkvu toliko i po Državu, Mi smatramo da je danas mudro i patriotski sve učiniti da se stanje popravi. Po svim pitanjima za koja se smatra da su sa strane Crkve otvorena i nerešena, Srbska Crkva je spremna da, bilo u ličnom kontaktu, bilo u pismenoj formi, dade pismena objašnjenja. Ali zato smatra da bi od strane državne vlasti trebalo Crkvi dati najnužniju zaštitu u njenom delovanju od ma čije samovolje. Smatrajući da je neophodno potrebno da nastupi preokret u poremećenim odnosima između Srbske Crkve i Države, Mi ovo pitanje smatramo hitnim i molimo da mu se pokloni potrebna pažnja. U protivnom slučaju Srbskoj Crkvi će ostati bar to da je sa svoje strane sve uočila što joj je bila dužnost i da na njoj ne leži nekakva odgovornost za dalji razvoj međusobnih odnosa.
To su pobude koje su nagnale Nas sa Svetim Arhijerejskim Sinodom, da se obratimo neposredno Vama kao Šefu Države, u nadi da ćemo kod Vas naići na shvatanje i mirno rasuđivanje po celom ovom problemu, s molbom da uzmete u razmatranje ovo sudbonosno pitanje i date potsticaj za njegovo što skorije rešavanje.
Pošto su u pretstavkama upućenim 17. septembra 1946, 3. februara 1947, 21. maja 1947. godine i 13. decembra 1948. godine Pretsedništvu Savezne Vlade FNRJ, bilo neposredno, bilo preko Državne Komisije za verske poslove, kao i u mnogobrojnim posebnim pretstavkama iznesene dokumentovane i obrazložene žalbe sa detaljnim podacima, Mi se u ovoj pretstavci nećemo upuštati u nabrajanje i detaljno izlaganje nezakonitih postupaka prema Srbskoj Pravoslavnoj Crkvi. Smatramo ipak za svoju dužnost da prednja svoja izlaganja potkrepimo najmarkantnijim činjenicama iz kojih će se videti kakve je sve nezgode morala da proživljuje Srbska Pravoslavna Crkva od oslobođenja do danas.
1) Jedinstvo Srbske Pravoslavne Crkve, razbijeno od okupatora naše zemlje, nije uspostavljeno do danas, posle pune četiri godine od oslobođenja. Još i danas nije dopušteno pretstavnicima Srbske Pravoslavne Crkve da se vrate u svoja mesta službovanja, u Makedoniju, niti da tamo vrše svoje funkcije, tako da su danas tri eparhije, koje su sastavni deo Srbske Pravoslavne Crkve, ostale bez svojih kanonskih Episkopa, od ove potpuno otsečene i skoro bez ikakve kanonske veze i jedinstva sa njom.
2) Preko 60 sveštenika nalazi se danas na robiji, a među njima i jedan Arhijerej.
3) U najnovije vreme dešavaju se neverovatni slučajevi proterivanja sveštenika sa svojih parohija u mesto rođenja i to sveštenika koji su na svojoj parohiji kao stalni, proveli decenijama.
4) U cilju zaplašivanja sveštenika i demoralisanja njihove pastve izvršen je niz grubih fizičkih napadaja na Arhijereje i sveštenike. Vladika bački gažen je i premlaćen u Odžacima na dan 16. 8. 1946. godine gde je došao radi kanonske posete, a tom prilikom je sveštenik Milenko Cvejanov izboden nožem od organizovane rulje. Mitropolit zagrebački je fizički napadnut i nemilosrdno zlostavljan u Pakracu na dan 14. 7. 1947. godine gde je bio došao da preuzme dužnost administratora eparhije, a do današnjeg dana otežava mu se da preuzme svoju mitropolitsku dužnost u Zagrebu. Mitropolit skopski je nasilno isteran iz Vranja na dan 10. 9. 1947. godine a iz njega je proteran i Crkveni sud eparhije skopske iz Vranja gde mu je bilo sedište. Vladika gornjokarlovački je u Kistanju na dan 17. 10. 1947. godine, kad je pošao da obiđe dalmatinsku eparhiju, koju administrira, pošto je zlostavljan, prisiljen da se vrati natrag. Vladika budimljansko-polimski je inzultiran u crkvi manastira Svete Trojice kod Pljevalja na drugi dan Duhova 1948. godine i dok je od strane rulje predvođene od Nedeljka Golubovića, činovnika državne prodavnice u Pljevljima, unutrašnjost hrama rušena i demolirana, on je nekoliko sati držan u oltaru u smrtnoj opasnosti. Tom prilikom je vršena nužda pred crkvom i izmetom mazana ikona pred crkvenim vratima. Hram je ličio na pustoš kao da su vandali tuda prošli, što je narod potsećalo na teške dane našeg robovanja pod Turcima. U tim krajevima prema muslimanskim bogomoljama i sveštenstvu ovako se ne postupa, niti je u vreme petka ili muslimanskih praznika ovakav napad igde izvršen. Na sve naše pretstavke povodom ovih teških slučajeva nismo dobili nikakvih odgovora od nadležnih državnih vlasti, niti znamo da li je ko po ovim slučajevima pozivan na odgovornost i kažnjen.
Kada je ovako postupano sa crkvenim dostojanstvenicima, nije teško stvoriti sliku svakodnevnih izgreda prema sveštenstvu, koji su mučeni, zlostavljani i na svaki način zastrašivani samo da se odreknu svoje službe. Spominjemo samo poslednji slučaj napada na sveštenika. To je slučaj sveštenika Manojla Krge iz Vrela kod Titove Korenice, koji je na dan 21. 1. 1949. godine u Titovoj Korenici, u prisustvu žene i sestre, kocima isprebijan na očigled vlasti a pri izlazu iz Vojnog otseka gde je bio službeno pozvat.
Istovremeno sa ovim organi državne vlasti pozivaju pretsednike, blagajnike i sekretare crkvenih opština nagovarajući ih da napuste svoju dužnost kod Crkve, podvlačeći da vlasti nepovoljno gledaju na lica koja su funkcioneri crkvenih opština, jer sarađuju sa sveštenikom.
5) Nebrojeni su slučajevi sprečavanja tradicionalnih verskih litija o Bogojavljenju i hramovskim slavama, badnjačarskih povorki i drugih lepih narodnih i verskih običaja. Isto tako, veoma česti su slučajevi ometanja službe Božje u hramovima, bilo igrankom za vreme bogosluženja pred crkvom, bilo upadanjem u crkvu za vreme bogosluženja i pravljenja nereda. Sami organi milicije u Bukoviku, sreza pljevaljskog, upali su na samo Bogojavljenje za vreme bogosluženja u crkvu, dobacivali svešteniku razne teške i nepristojne izraze i pretili da će mu počupati bradu. Organi vlasti u Nadinićima, srez gatački, naredili su svešteniku da s mesta prekine crkveni obred i uputi se u Nevesinje gde se ima javiti Mesnom odboru. Kad je tamo stigao (daleko 43 kilometra) rečeno mu je da ga niko zvao nije. U Leskovcu je, na primer, veliki broj lica kažnjen znatnim novčanim kaznama samo zato što je sudelovao u litiji.
6) Obesvećenje hramova, pretvaranjem istih u magacine za žito ili suncokret (Orahovac, Uroševac i Sjenica), dozvoljavanje da pitomci dečjih domova, pod nadzorom vaspitača, po crkvama uništavaju sve što im do ruke dođe (slučaj u Blacu i slučaj u Borču), nezainteresovano posmatranje kako pojedinci ili grupe upadaju u hramove gde vrše najgrublje ekscese, izazivačko ponašanje državnih funkcionera, koji u crkve ulaze s kapom na glavi i cigaretom u ustima, česte su pojave u svima krajevima zemlje.
Koliko se daleko ide u ovom pogledu karakterističan je slučaj u Šuljmu (Srem). Crkva je obijena, u crkvi izvršeno demoliranje i uništavanje i svršena nužda u samom hramu, pa i u Svetom Putiru, iz koga se narod pričešćuje. Ovo se desilo u vremenu kad je ključ od crkve držao Mesni Narodni Odbor, koji ga je oduzeo od crkvene uprave, da bi na crkvenoj kuli postavio osmatračnicu za nadzor nad žetvom i vršidbom žita. Obavešten o svemu ovome, sekretar M. N. O. odgovorio je pretsedniku crkvene opštine: "A valjda ti žao što se vrši nužda u crkvi?" Vlasti su izvršile uviđaj i obećale da će krivci biti kažnjeni, ali nije poznato da je do sada išta učinjeno.
7) U isto vreme ruše se bogomolje, crkvene zgrade i ovaj se materijal otima i odnosi za svrhe koje nemaju veze sa crkvenom službom. U Eparhiji gornjokarlovačkoj, gde su ustaše uništile 145 crkava i 44 kapele, srušene su sada odlukom mesnih vlasti, mesto da budu opravljene, oštećene crkve u Ploči, Komiću, Mutiliću i Srednjoj Gori. Crkve u Jasenku i Počitelju, koje su slučajno bile ostale neoštećene, takođe su srušene. Istih slučajeva ima i u Srbiji (G. Toplici, Đurđevo), Bosni (Skugrić, sr. Modrić i dr.) u Sremu (Brestač). U Rožaju je na traženje narodnog poslanika dinamitom dignuta u vazduh postojeća crkva da bi se materijal upotrebio u druge svrhe.
Pored rušenja, česti su primeri i oduzimanja crkvenih imanja, bespravnih seča crkvenih šuma od strane organa državnih vlasti, zauzimanja episkopskih domova, parohiskih domova, pa i čitavih manastira, kao što je slučaj manastira Gornjaka u eparhiji braničevskoj i Gornjeg Matejevca u eparhiji niškoj, a da pri tom crkvene vlasti nisu ni obaveštene.
Za sve ovo napred navedeno Mi smo naveli samo pojedine slučajeve, a njih je inače bezbroj, i sa čuđenjem se mora konstatovati da se ovako postupa samo prema Srbskoj Pravoslavnoj Crkvi.
8) Po ustavnim propisima verska nastava je slobodna, ali pod nadzorom države. Državne vlasti su našle da će se nadzor najbolje ostvariti ako se ona bude vršila u školama i nisu dozvolile predavanje veronauke izvan škola. Crkva je primila bez pogovora ovakvo rešenje. Veroučiteljima je otkazana državna služba, Crkva je primila i veroučitelje. Svaki veroučitelj je morao dobiti odobrenje za rad. I po tom je postupljeno. Kad je sve učinjeno, onako kako su državne vlasti tražile, i kad se videlo da ogroman broj dece hoće da uči veronauku, prešlo se je na razne prikrivene i nedolične metode onemogućavanja verske nastave. Mesto da se istupi otvoreno pa zakonom uopšte zabrani verska nastava, ako i mora da tako bude, čine se sve moguće šikane i prema veroučiteljima, i prema deci, pa čak i prema roditeljima dece. Slobodu verske nastave ometaju i školske vlasti, i nastavnici, i razne organizacije, a metode ometanja sigurno nisu pozitivne. Ima slučajeva otvorenog i grubog isterivanja veroučitelja iz školske zgrade, kao što je postupio direktor II muške gimnazije u Beogradu, ili pak Okružni Odbor u Svetozarevu koji veroučitelju svojim rešenjem otvoreno i nedvosmisleno "zabranjuje rad u školi i svaki dodir sa decom van škole".
9) Od celokupne pravoslavne verske štampe u FNRJ ostao je bio još jedino "Glasnik" Srbske Patrijaršije, koji se štampao u svega 2500 primeraka, i izdanja godišnjih kalendara.
Međutim, i ovoj minimalnoj delatnosti pravoslavne štampe čine se velike smetnje. U toku 1948. godine, mesto 12, svega su mogla da izađu 4 broja "Glasnika", i to svaki sa zakašnjenjem od nekoliko meseci. Malih džepnih kalendara štampano je jedva oko 100.000 komada, a velikih kalendara trebalo je da se štampa oko 40.000 i već je bilo izvršeno slaganje, ali u zadnjem času je slog rasturen i štampanje sasvim onemogućeno. Ovo je teško pogodilo kako vrhovnu crkvenu upravu, tako i sve verne koji su taj kalendar godinama kupovali i čitali i koji je stalno i nesmetano do sada izlazio, a danas ga ne mogu dobiti. Naša Crkva prima crkvenu štampu iz raznih zemalja i vidi kako se svuda nesmetano ona širi. Iz Sovjetskog Saveza, Rumunije i Bugarske redovno stižu crkveni časopisi. Kakav će utisak dobiti i kakav će materijal imati neprijatelji naše zemlje u inostranstvu, o slobodi crkvene štampe u našoj zemlji, po načinu izlaženja našeg "Glasnika".
10) Zakonom o državnim matičnim knjigama od 1. aprila 1946. godine propisane su državne matične knjige, a matičnim knjigama koje je vodila Crkva, data je i dalje snaga javnih isprava o činjenicama upisanim u njih pre stupanja na snagu ovog zakona. Sveštenici su dužni, na zahtev zainteresovanog lica ili državnih organa, davati izvode iz knjiga o upisima izvršenim pre stupanja na snagu ovoga zakona, a dužni su i državnom matičaru staviti na raspoloženje knjige radi uvida ili prepisivanja.
Sveti Arhijerejski Sinod izdao je uputstva sveštenstvu da se strogo pridržava propisa ovog zakona i dao im potrebna objašnjenja o načnu daljeg rada. Pošto bi stvaranje novih knjiga radi ubeležavanja Crkvi potrebnih podataka o izvršenim obredima, stajalo Crkvu milionske sume, a teško bi ih bilo i izraditi, sveštenici su upućeni da u iste knjige, pošto zaključe upise do stupanja na snagu zakona, nastave upisivati podatke o obavljenim krštenjima, venčanjima i opelima. Naravno da dalji upis ne bi imao karakter javne knjige, a sam zakon ovakav postupak nije ničim zabranio.
Međutim, 5. januara 1949. godine izašao je Zakon o izmenama i dopunama ovog zakona. Ovaj zakon predviđa novčanu kaznu od 10.000 dinara ili popravni rad do tri meseca, pored oduzimanja i matičnih knjiga, za one verske pretstavnike koji izvrše nove ili naknadne upise u matične knjige koje su zaključene.
Mesto da se ova uredba primeni od dana stupanja na snagu ovog propisa o izmenama, državni organi su stali da oduzimaju matične knjige i kažnjavaju one sveštenike koji su posle stupanja samog zakona iz 1946. godine upisivali bilo kakve upise. Pošto su to Srbski pravoslavni sveštenici po uputstvu Sinoda činili skoro svi, nastalo je masovno oduzimanje knjiga i kažnjavanje sveštenstva, pa čak i oduzimanje arhiva i pečata crkvenih. Oduzimane su čak i nove, prazne neupotrebljene matične knjige, registri, domovnici i druge knjige, koje služe samo verskim potrebama, kao da se sprovodi likvidacija Crkve.
Bilo je, dakle, potrebno jedan zakon rđavo protumačiti, i dati mu snagu i za vreme pre nego je donesen, samo da se i ova prilika iskoristi da se Srbskoj Crkvi oduzmu matične knjige koje je ona ustrojila i vodila stotinama godina i da se sveštenstvo dovede u težak položaj.
11) Zakonom o agrarnoj reformi oduzeta je Crkvi sva zemlja u površini od 20.000 hektara, a ostavljen joj je samo minimum od 10 hektara po jednoj crkvenoj ustanovi, sa izuzetkom ustanova većeg značaja. Taj minimum nije Crkvi ostavljen kao zemljoradniku, nego kao ustanovi posebnog značaja, da posluži njenim posebnim potrebama. Te minimalne količine zemljišta ostavljenog Crkvi nemaju nikakvog značaja po opšte privredne prilike, a za Crkvu i sveštenika ipak nešto znače. Specijalno znače za manastire koji mogu da imaju veći broj monaha i monahinja i koji imaju i drugih posebnih potreba.
Crkva nije mogla ni slutiti da će i ovaj minimum, koji joj je po njenom shvatanju, na osnovu ocene zakonodavca, ostavljen na potpuno slobodno raspolaganje, biti podvrgnut takvim nametima, teretima i odgovornostima da bi bolje bilo da joj nije ni dat.
Mesne vlasti stale su, pre svega, na stanovište da i na Crkvu primenjuju, kao na zemljoradnike, Zakone o otkupu viška žitarica i mesa i da ne priznaju zakupne odnose, a kasnije su počele da, mimo sve zakonske propise, prisiljavaju Crkve i manastire da ulaze u radne zadruge kao da je crkvena opština ili manastir fizičko telo.
Sve ove mere mesnih vlasti propraćene su sa neprilikama za crkvene ustanove. Nisu bili retki slučajevi kažnjavanja i hapšenja sveštenika ili crkvenoopštinskih odbornika rad neispunjavanja obaveza koje oni nisu mogli ispuniti, ali sav dosadašnji pritisak je sitan prema pritisku koji se vrši sad, povodom apsurdnog zahteva koji se postavlja da crkve i manastiri stupaju u radne zadruge. Manastiru Vojlovici je, na primer, razrezana ogromna količina mesa, ili da stupi u radnu zadrugu. Isti je slučaj sa manastirom Privina Glava i drugim manastirima, a na crkvene opštine u Sremu izreda se čini pritisak da svoja imanja unesu u radne zadruge.
Srbski manastiri koji su u našoj prošlosti odigrali ogromnu pozitivnu ulogu i nadživeli mnoga zla vremena, stupanjem u radne zadruge bili bi konačno likvidirani, jer se monaška duhovna služba ne bi mogla dovesti u sklad sa njihovim obavezama prema zadruzi, te bi manastirima svaki dalji opstanak bio onemogućen.
Na taj način je jedina zakonska pogodnost da je Crkvi ostavljen minimum zemljišta izvrnuta u veliku stvarnu nepogodnost i nepriliku za Crkvu, ma da ne postoji ni jedan zakonski propis koji bi pravdao ovakvo postupanje.
12) Uporedo sa ovakvim tretiranjem crkvenog zemljišta i sa preostalom crkvenom imovinom, ma u kakvoj se formi ona nalazila, postupa se slično.
Parohiski domovi se bezpravno oduzimaju i iz njih izbacuju sveštenici i crkvene kancelarije, da bi se uselila bilo privatna lica bilo nadleštva. Mnogi parohiski domovi bez milosti su rušeni, materijal razvlačen i upotrebivan za građenje, a retko gde je tražen kontakt sa Crkvom ili joj davana odšteta. Usred Beograda uselilo se građevinsko preduzeće "Rad" u zidine započetog velelepnog hrama Svetoga Save gde ruši i uništava ono što je svetinja Srbskoga Naroda. Ima slučajeva rušenja ne samo parohiskih domova nego i samih crkava radi podizanja zadružnog doma. Česti su slučajevi podizanja zadružnih domova uz samu Crkvu, da bi se zagradio ulaz ili omela dalja namena hrama. Sve se to izvodi uz potpuno ignorisanje Crkve i njenih prava, tako da se ne može oteti utisku da nijedna dobra i korisna stvar u našoj zemlji ne može sprovesti, a da to ne bude na štetu interesa i ugleda Srbske Pravoslavne Crkve.
13) Pitanje socijalnog osiguranja sveštenstva i njihovih porodica rešava se na vrlo nesocijalan način. Sveštenicima-penzionerima koji imaju pravo na penziju od države uskraćuje se to pravo. Sveštenici-penzioneri koji imaju pravo na penziju od crkvenih fondova ostavljaju se skoro na ulici. Ti fondovi koji su po Zakonu o socijalnom osiguranju morali biti primljeni u sklop državnog socijalnog osiguranja, primljeni su samo delimično. Pa i ono što je primljeno sad se namerava da se delimično vrati Crkvi, tako da nijedan sveštenik ne bi ostao penziono osiguran. Na ovom mestu bilo bi preopširno iznositi ceo ovaj problem, tim pre što je on izložen u raznim podnescima Pretsedništvu Vlade. Jedno je sigurno: pitanje socijalnog obezbeđenja sveštenstva krupno je pitanje javnog interesa, a njemu od merodavnih do sada nije poklonjena nikakva potrebna pažnja. Po sredi su ne samo humani i moralni obziri, nego i postojeća i nesumnjiva obaveza države, koja se ne ispunjuje. Ministarstvo Rada FNRJ, odnosi se prema ovom pitanju na način koji začuđava.
14) Pošto su Crkvi oduzeti svi glavni materijalni izvori, a njeni su fondovi u Državnoj hipotekarnoj banci valutnom reformom desetkovani, Crkva je morala da nađe neke izvore za svoje potrebe. Sakupljanje dobrovoljnih priloga od vernih bio bi najprirodniji izvor za izdržavanje Crkve. Međutim to se stalno ometa, pa je trebalo tražiti i druge izvore. Uviđajući tu situaciju i sama Država je u članu 25. Ustava predvidela verskim zajednicama pomoć. Ta pomoć je dosad u nekoliko mahova Crkvi i davana, na čemu mi i ovom prilikom izražavamo svoju zahvalnost. Ali ta pomoć je nedovoljna, naročito s obzirom na oko 1000 penzionera koje treba izdržavati. Crkva, uostalom, i ne želi da sve svoje potrebe i nevolje prebacuje na Državu, nego da i sama, sopstvenim snagama i sretstvima, iznalazi puteve i načine za svoje egzistiranje. Ispitujući način izdržavanja Ruske Pravoslavne Crkve i drugih crkava, došli smo do zaključka da je najprirodniji izvor za izdržavanje Crkve izrada sveća, ikona, molitvenika i drugih čisto crkvenih utvari za potrebe vernih. U tu svrhu i osnovali smo Zavod za izradu sveća Srbske Pravoslavne Crkve u nadi da će nas i država pomoći oprostom poreza i potrebnim materijalom za izradu sveća. Isprva smo doista i pomagani. Dato nam je nekoliko vagona parafina, a pošto Zavod izrađuje sveće samo za crkve, a ne za spoljni svet u privredne svrhe, dobili smo i oprost od poreza na dohodak.
Nažalost, ima već dve godine da nikakvog materijala za izradu sveća ne dobijamo, čak nam se u najnovije doba ne daje ni pamuk za fitilj od otpadaka iz fabrika. Uz to se od Zavoda traži porez na promet proizvoda koji iznosi preko jedan milion dinara mesečno. Na taj način Crkva ono što prima od Države kao pomoć vraća joj u vidu poreza, te i ova jedina stvar gde smo mogli ukazati na pažnju i pomoć državnih vlasti, gubi svaki značaj i isčezava.
Dotaknuvši se uglavnom pitanja koja danas stoje otvorena između Srbske Pravoslavne Crkve i Države, a čije bi pravilno rešenje sigurno imalo povoljno dejstvo ne samo po odnose između Crkve i Države, nego i po opšte prilike u našoj zemlji. Mi smatramo da smo ovom inicijativom izvršili deo svoje dužnosti.
Verujući u Vašu dobru volju, Mi se nadamo, Gospodine Pretsedniče, da je Vama lično stalo da dođe do sređivanja odnosa između Crkve i Države, pa stoga očekujemo da ova Naša inicijativa neće ostati bez povoljnog dejstva za budući povoljan razvoj i normalizovanje tih odnosa. U tom uverenju Mi Vas molimo, Gospodine Pretsedniče, da izvolite primiti izraze Našeg osobitog poštovanja.
Pretsednik Svetog Arhijerejskog Sinoda
AEM i PATRIJARH SRBSKI GAVRILO, s. r.
Sadržaj >>
// Projekat Rastko / Istorija / Komunistički zločini nad srbskim sveštenicima //
[ Promena pisma | Pretraga | Mapa Projekta | Kontakt | Pomoć ]
