Stevan Jovičić

S kamerom i puškom: Dragiša M. Stojadinović

1999

• Priređivač: Stevan Jovičić
• Izdavač: Agena, Beograd, Vojvode Brane 20
• Za izdavača: Milena Đuričić, direktor
• Lektor: Tatjana Dogdibegović
• Oprema knjige: Tatjana Simonović-Ljubomirova
• Fotografija na koricama: Dragoslav Ilić
• Štampa: Agena, Beograd,
• Grafički pogon „Vesić" Kruševac Živke Mićić 3
• Tiraž 500

Sadržaj

• Uvod 7
• Ko je bio Dragiša M. Stojadinović 11
• Zaječarski maturant, beogradski student, srpski komita 17
• Bio je srpski komita 22
• Učitelji i vojvode 27
• Vojvoda Bubunski 28
• Vojvoda Gligor 29
• Komitski konak 31
• Vojvoda Dolgač 32
• Sećanje na komitske dane 34
• Četničke muke 38
• Povratak u Srbiju 39
• Na robiji u Sremskoj Mitrovici 46
• Ratnik 13. pešadijskog puka „Hajduk Veljko" 1. poziva i vitez Karađorđeve zvezde sa mačevima 47

• Ratnik sa filmskom kamerom 53
• Kinematografska sekcija vrhovne
• komande srpske vojske u prvom svetskom ratu 56
• Fotografska snimanja 57
• Moja kinematografska snimanja 60
• Osnivanje Fotografske sekcije Vrhovne komande 62
• Nabavka materijala 63
• Na Krfu i Solunu 64
• Osoblje 65
• Kinematografska sekcija 66
• Moj kinematografski rad posle demobilizacije 74
• Političar sa kamerom 78
• Pismo „Politici" 78
• Pismo dr. Ivanu Ribaru 81
• Dragiša M. Stojadinović u knjigama o Timočkoj Krajini 84
• Zaključak 87
• Filmografija Dragiše M. Stojadinovića 89
• Rezime 95-96
• Literatura 97
• Registar filmova 98
• Registar imena 102-108
• Reč o priređivaču 109
  

Uvod

Istražujući arhivsku građu o životu i radu Dragiše M. Stojadinovića, nailazio sam na suprotna mišljenja savremenika, koji su ga ili izuzetno cenili ili sasvim minimizirali njegovu ličnost i njegovu delatnost. Ta ocena uglavnom je zavisila od političkih uverenja i moralnih odnosa prema njegovoj posvećenosti borbi za bolji život srpskog naroda. Napadali su ga roditelji njegovih vršnjaka 1905. godine, što je postao srpski komita ^[1], kako je narod nazivao četnike^[2], strahujući da im se sinovi ne ugledaju na njega, odu u četu^[3] i posvete se borbi za oslobođenje i ujedinjenje Srba. U periodu između dva svetska rata, kao političar i publicista posvetio se borbi protiv korupcije i fašizacije zemlje, ne strahujući da napada i najveće autoritete u politici, kao što je bio Nikola Pašić od koga je tražio da onemogući korupciju u državi, ali i da počne od svoje porodice. Napadao je otvoreno Milana Stojadinovića i kneza Pavla, da bi zaštitio maloletnog kralja Petra II i sprečio približavanje Jugoslavije Nemačkoj. Posle Drugog svetskog rata pokušavao je da se zaštiti od napada da je bio dvorski čovek. Trudio se, kao svedok i učesnik mnogih događaja za vreme Prvog svetskog rata, da objavi i drugačije viđenje ličnosti i zbivanja od onog na kome je trenutno insistirala aktuelna vlast.

Mnoga dokumenta pokazuju da njegovi protivnici nisu bili u pravu i zato osećam grižu savesti što ga nisam podrobnije upoznao, kada sam imao priliku da me prima u svojoj kući i da mi priča o svojoj mladosti. Tada, krajem pedesetih godina, kada sam prikupljao građu o nastanku i prvim filmskim snimanjima u našoj zemlji za dokumentaciju Jugoslovenske kinoteke, ni njega, ni njegove prijatelje, skoro da nisam slušao. Prekidao sam njihove duge monologe o borbi za oslobođenje i ujedinjenje srpskog naroda i postavljao pitanja o filmskim snimanjima, koja su za mene bila jedino važna, a njima potpuno nebitna. Danas, posle skoro četiri decenije, kada listam zabeleške o tim razgovorima, stidim se što kao mladi komunista, vaspitan u internacionalnom duhu, nisam shvatio šta je za naš narod značila organizacija Četnička akcija i borba srpskih komita - četnika za oslobođenje Srba od turskog ropstva. Sa zakašnjenjem se kajem zbog toga, i moja istraživanja, i pokušaji da bar jedan deo biografije Dragiše M. Stojadinovića osvetlim, jedna je vrsta pravdanja za neznanje iz mladosti o značaju koji su srpske komite - četnici imali u periodu od 1903 - 1908. godine za oslobođenje srpskog naroda od Turaka.

Moje interesovanje za delatnost Kinematografske sekcije srpske vojske na Solunskom frontu, takođe, prestalo je početkom šezdesetih godina, kada sam šefu i cenjenoj koleginici Bosi Slijepčević^[4] predao izveštaj o radu sekcije, koji mi je dao Dragiša M. Stojadinović umesto snimljenog razgovora na magnetofonu. Opisao je svoj rad jer nije želeo da priča „mašini". Ponovo sam se vratio Stojadinoviću i njegovoj filmskoj delatnosti u Negotinu 1998. godine, kada sam na otvaranju izložbe Jugoslovenske kinoteke „Vek filma u Srbiji" govorio o zaslugama za srpski film njihovog Krajinca Dragiše M. Stojadinovića, čije je ime većini prisutnih bilo nepoznato. Gospoda Miodrag i Vladimir Đuričić predložili su mi da napišem monografiju o Dragiši M. Stojadinoviću. Prihvatio sam ponudu i skoro napisao neveliku knjigu, kada sam otkrio njegovo obimno biografsko, političko i istorijsko delo koje je u jednom dugom periodu omalovažavano i odbacivano, sve do pre nekoliko godina, odnosno do pojave knjige „Crna ruka" Vase Kazimirovića. Odlučio sam da Dragišu M. Stojadinovića, srpskog komitu-četnika, ratnika-viteza Karađorđeve zvezde sa mačevima^[5], filmskog snimatelja-šefa Kinematografske sekcije Srpske vojske na Solunskom frontu, narodnog poslanika Negotinske krajine, političara-antifašistu i hroničara sa filmskom kamerom, prikažem kroz njegove tekstove, dajući samo najneophodnija objašnjenja. To će biti najbolji putokaz za buduće istraživače i najvernije će predstaviti njega i njegovu generaciju iskrenih patriota, koju smo neopravdano zaboravili. Jedini tragovi o tim junacima samo su nazivi ulica u mnogim gradovima, a malo ko zna ko su bili vojvode Brana^[6], Savatije^[7], Bogdan^[8], Baceta^[9]... a bili su rodoljubi čija herojska dela nemaju sličnog primera u istoriji civilizacije. Možda su postojali, ali ja ne znam ni jednog nacionalnog junaka koji je poslednji metak ispalio u protivnika, a potom sebi, sopstvenom rukom, prerezao grlo, kao što je učinio vojvoda Anđelko Aleksić, ili se bacio u vatru i umro pevajući slobodi pred zaprepašćenim neprijateljima, što su uradili vojvoda Brana, Savatije i mnogi drugi... To su činili prijatelji i drugovi Dragiše M. Stojadinovića u borbama za oslobođenje Srba od ropstva na početku ovog veka.

Danas, kada mislim da sam u dobroj meri upoznao živote mnogih srpskih komita, moram da napravim jedno poređenje: komite me, svojom hrabrošću i spremnošću da se žrtvuju za otadžbinu i slobodu svog naroda, podsećaju na idejnu opredeljenost skojevaca, koji su ispred svega stavljali svoju ideju i za nju ginuli. Najbolji i od jednih i drugih izginuli su u borbama sa neprijateljem boreći se u prvim redovima. Preživeli su nastavili da se bore za svoje ideale i stradali su zbog toga posle završenih ratova, u sukobu sa dojučerašnjim istomišljenicima. Dragiša i njegovi prijatelji su boravili u državnim kaznionicama, a skojevci na Golom otoku. Nije ni malo slučajno da su potomci mnogih komita bili heroji u Drugom svetskom ratu. Ratomir, sin Dragiše Stojadinovića, autor Spomenika skojevcima u Negotinu, bio je i sam beogradski skojevac i zatvorenik logora smrti na Banjici. Postoji još jedan razlog moga interesovanja za period borbi srpskih komita. Progon i stradanje Srba u to doba neodoljivo podseća na vreme u kome živimo i u kome naš narod strada, čak i surovije nego što je to bilo u tursko i austrougarsko doba. Ponovo je bez škola, bez prava na sopstvenu crkvu, bez lične i imovinske sigurnosti i to opet u istim krajevima u kojima su se borile komite.

Da bih uspeo da sakupim i sredim taj obimni materijal i da ga što je moguće preglednije izložim u ovoj nevelikoj knjizi, dugujem zahvalnost svima koji su me hrabrili da istražujem i pomagali mi u tome. Pomenuću samo dr. Milicu Jovičić, fra. Tonija Vučemilovića, prof. Petrita Imamija, načelnicu rukopisnog odeljenja Narodne biblioteke gospođu Oliveru Stefanović, kustosa Istorijskog muzeja Srbije Đorđa Mitrovića, moje prijatelje arhiviste Ljubodraga Popovića, Boška Đenića, Milića Petrovića, Miladina Miloševića, kolege iz Kinoteke Marijanu Cukućan, Milutina Banjovića, Slobodana Ognjanovića i druge koji su me svojim savetima upućivali na građu u kojoj bi mogao naći potrebne podatke.

Fusnote

^[1] Komita je naoružani pobunjenik protiv turske vlasti u evropskom delu Turske i popularni naziv za četnika pripadnika vojno - revolucionarnih komiteta koje su od 1902. počeli formirati Bugari, a potom i Srbi, da se bore u Makedoniji i Staroj Srbiji. Kasnije reč komita postaje sinonim za četnika. U latinskom jeziku 'comitis' znači drug, pratilac u borbi.

^[2] Četnik - pripadnik čete, ratnik koji se bori u četi a) Član tajne srpske nacionalne organizacije Četnička akcija, osnovane u Beogradu 1903. godine, koja je organizovala i naoružavala čete za borbu protiv Turaka i Albanaca u krajevima sa srpskim stanovništvom pod turskom vlašću, ali i za zaštitu Srba od bugarskih komita, koji su ih prisiljavali da se izjasne da su Bugari. Četnici su bili posebno odabrani ljudi osposobljeni za borbu pod najtežim uslovima, proverene hrabrosti i visokih moralnih načela. Borili su se pod komandama vojvoda. Nosili su narodna šumadijska ili porečka odela od grubog sukna, redenike sa municijom preko grudi, oko pojasa revolver, bombe, fišeklije i dvosekli nož. Kapa je najčešće bila šubara sa krstom. Njihove uspešne akcije u borbi protiv Turaka i Bugara tokom 1903 -1908. godine uticale su da ih Vrhovna komanda Srpske vojske upotrebi u izvršavanju najtežih zadataka u Balkanskim i Prvom svetskom ratu. b) Posle Prvog svetskog rata četnik je član nacionalno orijentisane paravojne organizacije. v) U Drugom svetskom ratu četnik je pripadnik srpskih oružanih monarhističkih odreda, od kojih je većina bila pod komandom D. Mihailovića, a naziv četnik dobio je negativan prizvuk. g) Član Srpskog četničkog pokreta osnovanog 1990. godine čije su se vojne formacije borile u Hrvatskoj, Bosni i Hercegovini za vreme raspada Jugoslavije.

^[3] Četa je praslovenski naziv za grupu ratnika poznat u svim slovenskim jezicima osim u češkom. a) Jedinica u oslobodilačkim ratovima u 19. veku sastavljena od manje grupe dobrovoljaca naoružanih puškama i oružjem za blisku borbu (revolver, nož, bombe), a u kojima je vladala izuzetna disciplina kako u borbi, tako i van nje. b) Osnovna vojna taktička jedinica sastavljena od vodova.

^[4] Bosa Slijepčević (1908-1981), istoričar srpskog filma i publicista. Autor knjige „Kinematografija u Srbiji, Crnoj Gori, Bosni i Hercegovini 1896-1918", Beograd, 1982.

^[5] Karađorđeva zvezda sa mačevima, najviši orden za pokazanu hrabrost na bojnom polju Kraljevine Srbije, Kraljevine SHS i Kraljevine Jugoslavije. Ustanovljen je 1904. godine kao oficirski orden i imao je četiri reda. Vrlo retko su ga dobijali vojnici i podoficiri. Prvi put je dodeljena u ratu 1913. godine. Vojnički orden Karađorđeve zvezde sa mačevima (zlatni i srebrni) ustanovljen je 1915. godine. Za predlog da oficir dobije orden bila je potrebna saglasnost većine oficira u puku, a za vojnika da većina u puku iskorači korak napred.

^[6] Branivoj Jovanović vojvoda Brana (1883-1905), srpski oficir učesnik Majskog prevrata, poginuo u borbi protiv Turaka kod Petraljice u Makedoniji, pevajući slobodi dok je kuća iz koje se branio gorela. Ulice u mnogim gradovima nose njegovo ime a u Šapcu postoji spomenik podignut njemu i njegovim drugovima 1908. godine.

^[7] Savatije Milošević vojvoda Savatije (1976-1905), jedan od najhrabrijih i najpopularnijih vojvoda, čovek velike lične hrabrosti i inteligencije. Poginuo je u Velikoj Hoči zajedno sa Lazarom Kujundžićem. U Beogradu i rodnoj Raški postoji ulica Vojvode Savatije.

^[8] Bogdan Jugović Hajnc vojvoda Bogdan (1882-1905), srpski oficir poljskog porekla. Poginuo je u borbi na Petraljici u Makedoniji zajedno sa vojvodom Branom. U Beogradu jedna ulica nosi njegovo ime, ali ne i u rodnom gradu Valjevu.

^[9] Aksentije Bacetović Baceta vojvoda Rujanac (1860-1905), ruski i bugarski oficir, srpski nacionalni radnik i diplomatski činovnik, jedan od organizatora Četničke akcije. Poginuo je u borbi sa Turcima kod manastira Beljakovac. Jedna mala ulica na Crvenom krstu u Beogradu nosila je njegovo ime.

Zaključak

Cilj ovog rada bio je da osvetli pojedine periode u životu i radu Dragiše M. Stojadinovića, da bi se podstakli istoričari da odrede pravo mesto i ulogu koju je on imao u nacionalnoj borbi za oslobođenje zemlje, političkom životu svoga kraja, ali i u borbi protiv korupcije i fašizacije zemlje. Namera mi je bila, takođe, da se ponovo pokrenu i okončaju istraživanja o filmskim snimanjima u toku Balkanskih ratova i Prvog svetskog rata. Isto tako, ovo je pokušaj i da se otvori put za istraživanje i afirmisanje amaterskih snimanja da bi ti radovi koji su danas potpuno zanemareni, dobili značaj koji im pripada za izučavanje istorije i kulture, ne samo pojedinih celina , već i cele zemlje. Ukazujem i ovom prilikom da filmovi ne opisuju zbivanja, već registruju događaje i ličnosti u trenutku svog nastanka i tako omogućavaju istoričaru da analizira vreme u kome se događaj odigravao. Samo zbog toga bi vredelo nastaviti traganje i pronaći filmove Dragiše M. Stojadinovića (jer verujem da stoje skriveni i zaboravljeni u nekom ormanu), da bi pokazali značaj koji imaju ne samo za Timočku krajinu i sela u okolini Negotina i sam Negotin, nego će istraživačima iz različitih oblasti otkriti mnoge zaboravljene ličnosti i krajeve kako su izgledali pre više od pola veka.

I na kraju, ponovo moram istaći, da radeći na ovoj knjizi nisam želeo ni jednog trenutka kritički da posmatram zbivanja i ličnosti, već samo da ukažem na neke zaboravljene ratnike, na koje nas samo podsećaju imena ulica po mnogim gradovima, a nisu izbrisana samo zato što nove vlasti za većinu tih vojvoda nisu znale. Želeo sam i da prikažem ličnost jednog srpskog intelektualca sa početka veka i njegov tegoban put borbe za bolji život svog naroda, sa svim nerazumevanjima koje uvek prate idealiste. Idealisti, a pritom i borci, kada se posvete borbi za slobodu i bolji život svoga naroda, nikada nisu u stanju da se uklope u standarde političkih režima. Jedan od takvih ljudi bio je i Dragiša M. Stojadinović, srpski komita, ratnik, političar, filmski snimatelj i politički osuđenik, koji je smetao malograđanima u mladosti, a kasnije političkim, kako on kaže, "šićardžijama" u svim režimima.

Filmografija Dragiše M. Stojadinovića

1. Beograd u ruševinama 1914. godine;

2. Kraljevski dvor;

3. Onesposobljeni francuski topovi na Karaburmi;

4. Srpske predstraže na Dunavu;

5. Srušeni železnički most na Savi;

6. Napuštena austrijska komora u bari Veneciji;

7. Srušena zgrada Monopola duvana;

8. Kalemegdan posle povlačenja Austrougarskih trupa;

9. Teški ruski topovi na Malom Kalemegdanu;

10. Austrougarski vojnici raščišćavaju ruševine u Beogradu.

^[1] Istraživanja nisu pokazala da su ti filmovi sačuvani, ali u Jugoslovenskoj kinoteci postoje snimci „Srušeni železnički most na Savi" u filmu „Odbrana Beograda i „Beograd u ruševinama" otkupljen od francuske firme „Gomon".

1. Živopisna slikovita Grčka - Grčki predeli. 95 m 4571

2. Solun 95 m 4859

3. Francusko - engleska vojska u Solunu 185 m 4998;

4. Izgled Soluna 129 m 5007;

5. Sjedinjene (Francuske) trupe u Srbiji 130 m 5010;

6. Saveznici u Solunu štab 135 m 5016;

7. Engleske trupe (čete) zauzimaju tvrđave Solunskog zaliva 200 m 5045;

8. Đeneral Mahon na Orijentu 85 m 5059;

9. Oko opkopanog logora kod Soluna 180 m 5060;

10. Na putu od Soluna do Bitolja (Monastira) 175 m 5063;

11. Novosti (Aktualitet) sa Orijenta 150 m 5070;

12. Vojska sa Orijenta: U logoru engleskog nadzora (uprave) 250 m 5078;

13. Jedna impozantna ceremonija u engleskom logoru (Na Orijentskom frontu: Jedna važna ceremonija u engleskom logoru) 150 m 5092;

14. Novosti (Aktualiteti) sa Orijentskog fronta 150 m 5093;

15. Srpska vojska se iskrcava u Solunu 250 m 5096;

16. Solun: Engleska vojska na putu ka frontu 150 m 5112;

17. Jedna srpska vojna svetkovina 150 m 5117;

18. Srpske čete (trupe) u Solunu 150 m 5121;

19. Anamiti na Orijentskom frontu 150 m 5122;

20. Predeli iz Grčke -?. 5134;

21. Francuski Crveni krst na Orijentu 200 m 5139;

22. Ruske trupe u Solunu 150 m 5151;

23. Prispeće Venizelosa u Solun 150 m 5188;

24. Srbi se vraćaju u Srbiju 150 m 5192;

25. Bojno polje kod Kajmakčalana 150 m 5196;

26. Srpska vojska na Crnoj reci 150 m 5199;

27. Zauzeće Bitolja (Monastira) 250 m 5207;

28. Zimski pohod na Orijentskom frontu štab 200 m 5211;

29. Francuske i ruske trupe na planini Atosu 150 m 5241;

30. Srpska vojska odlazi i Mikre na front

31. Borbe Jugoslovenske dobrovoljačke divizije

32. Oslobođenje Bitolja i Bitolj u ruševinama

33. Pravoslavna (ortodoksna) Nova godina? m 5242;

34. Saveznici na Orijentu 255 m 4931;

35. Bioskop vojnicima 200 m 5114;

36. Vežbanje bombaša 150 m 5118.

^[2] Sačuvan je samo deo filmova koji su umontirani u film „Golgota Srbije''. Potrebno je izvršiti detaljno istraživanje Francuskog vojnog arhiva jer svi ratni filmovi se čuvaju tamo.

1. Prva srpska armija na makedonskom frontu;
2. Odlikovanje zastave Drugog zuavskog puka Karađorđevom zvezdom;

3. Regent Aleksandar drži govor dobrovoljcima koji kreću na front;

4. Regent Aleksandar i grčki kralj Konstantin;

5. Srpski oficiri određuju položaje gađanja;

6. Vojska na frontu pri ručku;

7. Vojvoda Mišić i general Saraj;

8. Vojvoda Mišić i general Bojović među vojnicima;

9. Napredovanje naše vojske na teškom terenu;

10. Bojno polje isprepletano žicom;

11. Vojska u rovovima;

12. Kralj Aleksandar i vojvoda Mišić na osmatračnici prilikom proboja fronta;

13. Mnoštvo zarobljenika i ratnog materijala;

14. Ulazak srpske vojske u Prilep;

15. Gradsko posle bombardovanja;

16 Ulazak naše vojske u Skoplje

17. Borba u otadžbini;

18. Krf kosturnica naše vojske;

19. Solunski front;

20. Nastupanje u domovinu: Kajmakčalan, Kožuh, Babuna, Vardarska dolina;

21. Svedočanstva o zločinima Bugara i Nemaca;

22. Ustoličenje Patrijarha;

23. Sahrana Pašića;

24. Poplave u Vojvodini;

25. Put regenta Aleksandra kroz Vojvodinu;

26. Proslava dana ujedinjenja 1919. godine;

27. Proslava desetogodišnjice Kumanovske bitke u Skoplju 1922. godine;

28. Proslava 10. godišnjice Proboja Solunskog fronta u Beogradu 1928. godine;

29. Proslava stupanja prvih regruta iz Stare Srbije iz Makedonije i drugi.

1. Suđenje i robovanje narodnih poslanika (1936).
Film sa suđenja narodnim poslanicima pohapšenim zbog tobožnjeg atentata na Milana Stojadinovića, tadašnjeg predsednika vlade.
U Glavnjači: pred sudom za zaštitu države, život na robiji u Sremskoj Mitrovici;

2. Sahrana kralja Aleksandra (1934);

Povorka sahrane bivšeg kralja Aleksandra u Beogradu. Snimano sa jedne zgrade do "Londona", prema Starom dvoru. U boji;

3. Parada invalida Jugoslavije.
Snimao sam kod "Londona" i na Terazijama (oko 60 m). Slet ratnih invalida iz cele zemlje u Beogradu, posle Prvog svetskog rata. Snimljeno na uglu kod "Londona" i na Terazijama. Negativ i pozitiv;

4. Kandidacioni zbor u Negotinu 8. marta 1935. godine Dragiše Stojadinovića za narodnog poslanika;

5. Zborovi po selima u Krajini (1935);

6. Trke seljačkih konja u selu Kobišnici;

7. Bušenje novih lekovitih izvora u Vrnjačkoj banji (oko 80). Probna bušenja u Vrnjačkoj banji radi traženja novih lekovitih voda;

8. Skoplje, Veles, Bitolj, Debar;

9. Vranjska, Debarska i Niška banja;

10. Jedrilice u Rakovici. Osvećenje letećih jedrilica ispod Avale. Letenje jedrilice pomoću gumenih konopaca i jedan pad jedrilice (oko 50 m);

11. Manastir Vratna u Krajini;

12. Brodom kroz Đerdap;

13. Banja Koviljača i gozba više Koviljače;

14. Kroz Srbiju: Valjevo, Palisad, Zlatibor itd;

15. Đerdap sa Golubačkim gradom (60m);

16. Pčelarnik Krste Pčelarevića;

17. Seljaci iz Krajine na Oplencu, Aranđelovcu, na Avali i Kalemegdanu;

18. Puč u Beogradu. U boji. Demonstracije u Beogradu 27. marta 1941. godine. Marš komunista kod Botaničke bašte, kod spomenika kneza Mihajla, kod pozorišta, na Terazijama i na raskrsnici kod Akademije. Ovaj film su Nemci zaplenili i predali ga policiji da pronađe snimatelja, o čemu sam bio izvešten još u toku rata da se čuvamo;

19. Narodni poslanici na Oplencu 1935. godine;

20. Kotor, Herceg Novi, Dubrovnik, Budva, Miločer, Sveti Stevan, Ulcinj itd;

21. Preko Timoka u Krajini;

22. Na rudniku Rtanj;

23. Veles, Prilep, Markov grad, Bitolj itd.

24. Veliki zbor u Negotinu sa narodnim poslanicima dr Barićevićem, Vasilijem Trbićem i drugim;

25. Pećine kod Valjeva;

26. Fabrike i tvrđava kod Rijeke;

27. Zenica i druge fabrike;

28. Medvode - fabrika farbe;

29. Duž pruge Zagreb - Rijeka;

30. Utakmica jedrilica na Savi (40 mm);

31. Čaršija u Skoplju;

32. Prilep, Markov grad - Stari grad (oko 80 m);

33. Ohrid (80 m);

34. Stari i Novi spomenik Neznanom junaku na Avali (oko 60 m);

35. Struga sa instalacijama za hvatanje jegulja (oko 60 m);

36. Zbor Milana Stojadinovića u Bijeljini (1927);

37. Vlaška i srpska kola u Krajini;

38. Ciganska i srpska kola u Šumadiji;

39. Maćedonske igre sa oružjem seljaka u Maćedoniji;

40. Seriju srpskih manastira: Bukovo, Vratnu u Krajini, Manasiju, Žiču, Lesnovo kod Tetova, Svetog Jovana Bigorskog kod Galičnika, ženski manastir kod Skoplja, Sveti Andreja u Skopskoj Crnoj Gori i Svetog Nauma kod Ohrida;

40. Bombardovanje Beograda 1914. godine (u boji);

41. Kralj Petar II kod Zvorničkog mosta 1941. godine(u boji);

Rezime

Dragiša M. Stojadinović (1886-1968), srpski komita-četnik (1905-1907), ratnik-vitez Karađorđeve zvezde sa mačevima, političar antifašista, narodni poslanik-borac protiv korupcije, filmski snimatelj-šef Kinematografske sekcije Srpske vojske na Solunskom frontu, osuđenik u Sremskoj Mitrovici zbog suprostavljanja politici Milana Stojadinovića koja je vodila zemlju u fašizaciju.

Kao maturant pristupio je organizaciji Četnička akcija i borio se u svim velikim borbama protiv Turaka i bugarskih komita od 1905-1907. godine u Makedoniji. Učestvovao je u ratovima od 1912-1918. godine. Borio se u prvim borbenim redovima kao rezervni oficir u 13. pešadijskom puku "Hajduk Veljko". Odlikovan je Medaljom za hrabrost i Karađorđevom zvezdom sa mačevima 4. reda u Balkanskim ratovima, a Ordenom Belog orla 4. i 5. stepena u Prvom svetskom ratu.

Bio je istaknuti srpski fotograf i objavio je Album fotografija o Balkanskim ratovima i Arnautskoj buni. Po nalogu Vrhovne komande 1916. godine postaje šef Kinematografske sekcije Srpske vojske. Zaslužan je što su snimljeni svi važniji događaji na Solunskom frontu i što je organizovao dobro funkcionisanje ratnih filmskih i fotografskih snimanja.

Posle rata nastavio je da snima filmove sa 16 mm kamerom, stvarajući izuzetno vrednu dokumentaciju. Aktivno se bavio politikom i jedan je od najupornijih boraca protiv korupcije i fašizacije zemlje. Kao antifašista i narodni poslanik Timočke krajine dolazi u sukob sa predsednikom vlade Milanom Stojadinovićem zbog politike koje koju je on vodio prema Nemačkoj i Italiji, a štiteći interese maloletnog kralja Petra i sa knezom Pavlom. Zbog tih sukoba osuđen je od Suda za zaštitu države i kao narodni poslanik robijao je u Sremskoj Mitrovici od 1936. do 1939. godine.

Za vreme demonstracija 27. marta 1941. godine snimio je u boji sa kamerom od 16 mm sve važnije događaje u Beogradu. Za vreme okupacije krio se od Nemaca u Crnoj Gori.

Posle rata posvećuje se traganju za svojim filmovima, koje je oduzela Ozna i pisanju. Branio se od napada da je kao protivnik Dragutina Dimitrijevića - Apisa prisiljavao svedoke da lažno svedoče u Solunskom procesu. To nije dokazano i žestoko se borio da opovrgne mišljenje da je bio čovek dvorske kamarile.

Dragiša M. Stojadinović nije se nikada mirio sa nepravdama, zato je uživao poverenje svojih suboraca i političkih pristalica, a napadan je od protivnika u svim vremenima i u svim režimima, od đačkih dana do smrti.

Literatura

1. Slijepčević, B.: Kinematografija u Srbiji, Crnoj Gori, Bosni i Hercegovini 1896-1918, Beograd, 1982.

2. Kosanović, D.: Počeci kinematografije na tlu Jugoslavije 1896-1918, Beograd, 1985.

3. Volk, P.: Istorija jugoslovenskog filma, Beograd, 1986.

4. Krakov, S.: Plamen četništva, Beograd, 1930.

5. Pećanac, K.: Četnička akcija 1903-1912, Beograd, 1933.

6. Trbić, V.: Memoari, kazivanja i doživljaji vojvode veleškog, knjiga prva 1898-1912; knjiga druga 1912-1918 i 1941-1946, Beograd, 1996.

7. Kazimirović, V.: Crna ruka, Kragujevac, 1997.

8. Istorija srpskog naroda - Od berlinskog kongresa do Ujedinjenja, šesta knjiga, prvi tom, Beograd, 1983.

9. Balkanski rat u slici i reči, knjiga 1. fototipsko izdanje, Beograd, 1990.

10. Hadži-Vasiljević, J.: Jovan Babunski

11. Trifunović, I.: Trnovitim stazama, Beograd, 1933

12. Trifunović, I.: Krv četnika, Beograd

13. Jovanović, A.: Četnički pokret u Južnoj Srbiji pod Turcima

14. Kalendar "Vardar"

15. Listovi: Politika, Večernje novosti, Pravda, Štampa, Mali žurnal, Srpski glasnik, Velika Srbija, ...

Reč o priređivaču

Stevan Jovičić, istoričar filma, rođen je 12. maja 1936. godine u Banjanima kod Uba. Diplomirao je na Grupi za organizaciju FDU u Beogradu. Od 1959. objavljuje tekstove iz oblasti istorije srpskog filma: Od Zlatnog krsta (prva hronologija jugoslovenskog filma pre Drugog svetskog rata), Vojvođani pioniri naše kinematografije, Filmski snimatelji jugoslovenskog filma, Film - umetnost naše revoluiije i dr. Piše prve monografije o pionirima filma: Ernest Bošnjak, Milton Manaki, Veterani srpskog filma i dr. Priredio je knjige: Nušić - prvi srpski filmski scenarista (1996). Pre 100 godina - o kinematografu iz 1896. godine (1996). Od kamere opskure do video filma (1998). Konsultant je više dokumentarnih serija. Postavio je teorijske osnove za vrednovanje filmske građe kao istorijskog izvora: Film kao istorijski dokument (1967), Film kao istorijski izvor (1975), što populariše i u tv emisijama 3-2-1 kreni i Kao danas. Pokretač je i jedan od autora rekonstrukcije starih srpskih filmova:

Golgota Srbije, Krunisanje kralja Petra I. 1904. Beograd - prestonica Kraljevine Jugoslavije. Sa verom u boga i dr. Svojim radom u Jugoslovenskoj kinoteci u Beogradu gde od 1978. rukovodi Filmskim arhivom, doprinosi razvoju ove ustanove i afirmiše filmsku arhivistiku kao pomoćnu istorijsku nauku u nas.

// Projekat Rastko / Film i televizija //
[ Promena pisma | Pretraga | Mapa Projekta | Kontakt | Pomoć ]