|
|
 |
|
 |
Elektronsko izdanje
Zajednički poduhvat TIA Janus i Ars Libri
Ars libri i Kremen
Beograd
2001
Biblioteka Lavirint
Knjiga 10
Imperator Kaj Galerije Valerije Maksimilijan jedna je od najkontroverznijih ličnosti u istoriji Rimskog carstva. Jedni su ga slavili kao spasioca Carstva, kao novog Romula i Aleksandra Velikog, a drugi ga ružili i smatrali najlošijim vladarom i čovekom. U detinjstvu je napasao goveda, u mladićkim godinama zadobio je najviše vojničke činove i naklonost Dioklecijana koji ga je usinio i 293. godine proglasio za cezara i svog savladara, u zrelim godinama odneo je jednu od najvećih pobeda u rimskoj istoriji, a kad ga je smrt zadesila u trenutku njegove najveće moći i slave, sahranjen je i uvršćen među bogove u mestu gde je ugledao svetlost dana, u Romulijani (Gamzigrad kod Zaječara) - danas jednom od najvećih arheoloških nalazišta u Evropi. Za Galerijevo ime vezuju se poslednji veliki progoni hrišćana 303. i 304. godine, ali i prvi edikt o toleranciji hrišćanstva iz 311. godine. Dok su ga paganski pisci opisali kao izuzetno hrabrog, lepog i plemenitog čoveka, sposobnog vladara, hrišćanski istoričari su ga prikazali kao monstruoznog autokratu, neprijatelja svake kulture i učenosti, koji je i svog poočima Dioklecijana oterao sa prestola. Toj ličnosti i njegovoj testamentarnoj gradnji - Feliks Romulijani - posvećene su stranice koje slede.
Istočno od glavne kapije Galerijeve palate u Gamzigradu (Felix Romuliana), na udaljenosti od 1000 m u pravoj liniji, nalazi se greben Magura na čijem su vrhu između 1989. i 1993. godine otkriveni ostaci dva mauzoleja i dva konsekrativna spomenika. Na osnovu prostorne dispozicije ovih sakralnih spomenika i arheoloških nalaza koji su u njima nađeni, utvrđeno je da su najpre izgrađeni mauzolej 1 i konsekrativni spomenik 1, a posle kraćeg vremena i mauzolej 2 i konsekrativni spomenik 2, tj. da je njihova celokupna izgradnja obavljena između 294. i 313. godine.
Datovanje mauzoleja i konsekrativnih spomenika u naznačeno vreme omogućava da se otkrije identitet ličnosti koje su u Romulijani sahranjene i uvršćene među bogove. Identitet jedne od tih ličnosti je neosporan, jer istorijski izvori beleže da je 311. godine Galerije sahranjen u Romulijani. Identitet druge ličnosti može se utvrditi posrednim putem. Kako je ta ličnost morala biti najprisnije vezana za Galerija, to je razumljivo da je treba tražiti među članovima njegove najuže porodice. Izbor nije veliki: osim Galerijevih roditelja, svi ostali članovi njegove uže porodice okončali su život pod okolnostima koje uključuju ne samo apoteozu već i uobičajenu sahranu.
Da bi se što tačnije rekonstruisali događaji koji su motivisali izgradnju Feliks Romulijane, i to kako palate u Gamzigradu tako i mauzoleja i konsekrativnih spomenika na Maguri, neophodno je prodiskutovati sve raspoložive podatke o Galeriju i njegovoj porodici. T. D. Barns je naznačio glavne datume u Galerijevoj karijeri, odredio njegove glavne rezidencije i utvrdio njegova kretanja. Za razumevanje Galerijevog graditeljskog poduhvata u Romulijani, posebno za pravilno tumačenje sakralnih spomenika na Maguri, potrebno je, međutim, obratiti posebno pažnju i na podatke koji se odnose na Galerijev karakter, njegov odnos prema porodici i prijateljima, kao i na njegove političke ambicije. Pri tom je izuzetno važno rekonstruisati i biografije članova Galerijeve najuže porodice, pre svih njegove majke Romule po kojoj je i nazvano mesto u kome je Galerije rođen i sahranjen.
Malo je podataka o Galerijevom poreklu i mladosti. Datum njegovog rođenja je nepoznat. Rođen je u jednom mestu ne odveć daleko od Serdike (današnja Sofija), u provinciji Priobalska Dakija (Dacia Ripensis), a prvobitno mu je ime bilo Maksim. Roditelji su mu bili seljaci. Ime njegovog oca nije u istorijskim izvorima zabeleženo. Njegova mati Romula prebegla je ispred Karpa sa leve obale Dunava na desnu, u Priobalsku Dakiju. Imao je sestru, verovatno od njega nešto mlađu, majku budućeg imperatora Maksimina Daje.
Galerije je u ranoj mladosti čuvao stoku, zbog čega je dobio nadimak Armentarius što znači govedar. Neizvesno je kad je tačno započela njegova vojnička karijera; svakako je rano stupio u vojsku jer je od strane Dioklecijana postao član Jupiterove porodice (lovius) i kad je proglašen za cezara pod novim imenom C. Galerius Valerius Maximianus. Od tog trenutka njegova se karijera može dosta pouzdano rekonstruisati. Iste 293. godine napustio je svoju prvu suprugu s kojom je imao kćer Maksimilu, kasnije Maksencijevu suprugu, i oženio se Dioklecijanovom kćerkom Valerijom. Nije poznato gde se nalazila njegova glavna rezidencija pre 299. godine. Verovatno je to bio Sirmijum u kome je tokom 293. i 294. godine u nekoliko mahova boravio Dioklecijan i odakle je Galerije u prvim godinama vladavine mogao preduzimati vojne poduhvate na zaštiti granice na Dunavu: 294. protiv Sarmata, a 295-296. protiv Karpa i Bastarna. Po srećnom okončanju tih ratova, Galerije je 296. godine dao da se u Panoniji iskrče šume i isuši Pelsonsko jezero (Blatno jezero). Te godine dotičnu provinciju je nazvao po svojoj ženi Valeriji, verovatno joj na taj način iskazujući zahvalnost što mu je sina Kandidijana, kojeg mu je te iste godine rodila jedna naložnica, prihvatila kao rođeno dete.
U 297-298. godine odigrao se najznačajniji događaj u Galerijevom životu: rat koji je vodio protiv persijskog kralja Narseja i njegova velika pobeda nad Persijancima. Posle tog trijumfa slavljen je u celom carstvu kao drugi Romul i Aleksandar, a početkom 299. godine Dioklecijan ga je u Antiohiji obasuo najvišim počastima. Od tog trenutka Galerije ostvaruje vlastiti ideološki program i u skladu s njim otpočinje političku propagandu i otvara pripovest o svom božanskom poreklu: on je sin boga Marsa i Romulov brat, a njegova majka Romula poput Olimpijade, majke Aleksandra Velikog, začela ga je sa samim bogom koji joj se približio u vidu aždaje. U proleće 299. godine on iz Anadolije hita u svoj deo Carstva, gde se u toj i naredne dve godine uspešno bori sa Markomanima, Sarmatima i Karpima. Romula je u to vreme stalno uz njega, možda u njegovoj stalnoj rezidenciji u Solunu, jer se njenim uticajem na sina tumače događaji koji su se odigrali u zimu 302/303. godine u Nikomediji: Galerijev pritisak na Dioklecijana da otpočne sa progonima hrišćana.
Sredinom marta 303. godine Galerije stiže na granicu na Dunavu, gde se opet bori sa Karpima i ostaje u svom delu Carstva, verovatno u svojoj rezidenciji u Serdici, sve do proleća 305. godine kad ga Dioklecijan, 1. maja, u Nikomediji, proglašava za avgusta. Istog dana za drugog avgusta proglašen je Konstancije, a za cezare Sever i Maksimin, Galerijev sestrić. Galerije je odmah shvatio da je postao apsolutni gospodar u Carstvu; već te 305. godine je odlučio da se povuče sa prestola čim proslavi dvadesetogodišnjicu vladavine i da dovede tad na vlast svog starog prijatelja Licijana i sina Kandidijana.
Posle smrti Konstancija, u julu 306. godine Galerije i formalno postaje prvi avgust. međutim, od tog trenutka se nižu događaji koje nije planirao i koji mu nisu odgovarali: Konstantin, Konstancijev sin, proglašen je posle očeve smrti za cara, a Maksencije sin Maksimijana za oktobra 306. godine, a ne zadugo posle tog datuma on svog oca Maksimijana imenuje po drugi put za avgusta. Konstantina je Galerije nevoljno prihvatio za savladara, a protiv Maksencija pokrenuo je 307. godine vojsku i s njom stigao do Rima. Pošto nije uspeo da Maksencija savlada, prepustio mu je Italiju. Borbe s Maksencijem već nešto ranije stale su glave Galerijevog savladara Severa II.
Novembra 308. godine u Karnuntumu, uz Dioklecijanovu podršku, Galerije je znatno osnažio svoje pozicije jer je uspeo da Licinija imenuje za avgusta. Tad je i Galerijeva supruga Valerija proklamovana za avgustu. Krajem 308. godine Galerije je u Serdici. Njegova kretanja od 309. godine do smrti u proleće 311. godine malo su poznata. Početkom 309. godine dodeljuje Maksiminu titulu filius Augustorum. nameće i velike poreze da bi sakupio sredstva koja su mu bila potrebna za proslavu dvadesetogodišnjice vladavine u martu 312. godine. U proleće 310. godine teško se razboleo. Pretpostavlja se da je krajem 310. ili početkom 311. godine proklamovao svog sina Kandidijana za cezara. Krajem aprila 311. godine izdaje edikt o toleranciji hrišćana, a već nekoliko dana kasnije umire. Na samrtničkoj postelji poverio je svoju suprugu Valeriju i sina Kandidijana Liciniju na staranje. Sahranjen je u Romulijani.
Valerija je samo kratko vreme uživala Licinijevu zaštitu. Nekoliko meseci po muževljevoj smrti napustila je Licinijev dvor i prešla u Maksiminov deo Carstva. Maksimin joj je odmah ponudio brak, jer je želeo da se preko nje poveže sa Dioklecijanom utemeljivačem tetrarhije. Kad ga je Valerija odbila, izgubila je svaku zaštitu: oduzeta su joj sva dobra, a početkom 312. godine zajedno sa majkom Priskom, Dioklecijanovom suprugom, prognana je u neko zabito mesto u Siriji. Posle Maksiminove smrti u Tarzasu, jula 313. godine, pokušala je da se približi Liciniju kako bi bdela nad sudbinom Kandidijana, koji je inače prividno bio obasipan svim počastima. Međutim, kad je čula da je Licinije naložio da se Kandidijan ubije, što je učinjeno 313. godine u Nikomediji, dala se u bekstvo. Posle petnaest meseci skrivanja, otkrivena je kod Soluna gde je 314. godine zajedno sa Priskom ubijena: glave su im odsečene, a tela bačena u more. To je bio Licinijev konačni obračun sa tetrarhijom i sa uspomenama na Galerija. Posle tih događaja u 313. i 314. godini morala je biti obustavljena i svaka graditeljska delatnost u Romulijani.
Mnogi važni detalji koji se tiču Galerijeve porodice, kao i njegove biografije, prećutani su u istorijskim izvorima. Prethodni pregled pouzdanih datuma iz biografija Galerija i članova njegove najuže porodice omogućuje da se ipak neki datumi pretpostave, pogotovo u slučajevima kad se raspolaže i spomenicima koji se vezuju neposredno za Galerija, kao što su palata i luk u Solunu i palata sa tetrapilonom, mauzolejima i konsekrativnim spomenicima u Gamzigradu i na Maguri. Tako se i na osnovu istorijskih izvora i na osnovu arheoloških spomenika može zaključiti da je 298/299. godina ključna godina u Galerijevoj biografiji, jer su se tada srećno podudarili Galerijev trijumf nad Persijancima i proslava petogodišnjice njegove vladavine. Te godine je otpočela izgradnja Galerijevog luka u Solunu, a te je godine i Romula povezana sa Marsom, pa je logično pretpostaviti da je tad Galerije i odlučio da jednim velikim graditeljskim poduhvatom trajno i na dostojan način obeleži mesto svog čudesnog začeća i rođenja i da ga po majci nazove Romulijana. Romula je kao roditeljka Marsovog sina od te godine morala uživati posebno poštovanje. Izgradnja Romulijane je verovatno samo jedna od počasti koja joj je ukazana i koja je po napuštanju Antiohije u proleće 299. godine i dolasku u svoj deo Carstva otpočeo da kreira vlastiti politički program, koji je arheološki dokumentovan ne samo arhitektonskim spomenicima u Solunu i Romulijani već i veoma specifičnom tematikom njihove skulpturalne, reljefne i mozaičke dekoracije. Reljefna dekoracija Galerijevog luka u Solunu sva je u znaku glorifikovanja tetrarhije, ali i Galerija kao pobednika nad Persijancima, a iste ideje izražava i ikonografija monumentalne porfirne figure Galerija u trijumfu koja je krasila jednu od dvorana Romulijane. Luk u Solunu svakako je završen pred veliki jubilej tetrarha u Rimu novembra 303. godine, a i ikonografija pomenute porfirne figure ostvarena je u isto vreme.
Arheološka istraživanja u Gamzigradu pokazala su, međutim, da je izgradnja Romulijane u jednom trenutku prekinuta, tačnije da se odustalo od prvobitnog i da se odmah pristupilo ostvarenju novog, znatno ambicioznijeg projekta.
Čini se da se može otkriti koji su događaji prouzrokovali izmenu prvobitnog projekta. Kako je po tom projektu izvedena samo fortifikacija, to se vreme potrebno za njenu izgradnju može svesti na dve ili tri godine. S druge strane, kako je nova, znatno monumentalnija fortifikacija Romulijane već bila izgrađena pre kraja 306. godine, 303. godina se nameće kao godina u kojoj je Galerije odlučio da Romulijanu proširi i učini je najreprezentativnijim spomenikom u svom delu Carstva. Upravo u zimu 302/303. godine pada Galerijev boravak u Dioklecijanovoj palati u Nikomediji, a s tim u vezi i poslednji pomen Romulinog imena u istorijskim izvorima, dok je u novembru 303. godine proslavljen u Rimu persijski trijumf i veliki jubilej: decenalije cezara i vicenalije avgusta. Očigledno je da se navedenim događajima teško može objasniti Galerijeva odluka o preoblikovanju Romulijane. Iz tih razloga se mora pomišljati da je pravi razlog za tu odluku ostao nezabeležen u istorijskim izvorima. Arheološka istraživanja, obavljena poslednjih godina u Gamzigradu i na Maguri, čini se da omogućuju da se taj razlog otkrije. S jedne strane, na vrhu Magure otkriveni su mauzolej 1 i konsekrativni spomenik 1 koji su građeni u maniru prvobitne fortifikacije Romulijane, a, s druge, u Gamzigradu su pokraj glavne kapije mlađe fortifikacije nađeni arhitektonski elementi sa reljefnim ukrasima koji jasno aludiraju na carsku apoteozu, i to ženskog člana porodice. To su na prvom mestu dve fragmentovane arhivolte na kojima je reljefno prikazan lovorov venac flankiran paunima. Unutar, venca uklesan je natpis koji je na jednoj arhivolti sačuvan, dok je na drugoj u celini namerno uklonjen. Oko očuvanog natpisa FELIX ROMULIANA uklesana su i tri bršljana. Paunovi su tradicionalni simboli za apoteozu ženskih članova carske porodice, venac koji oni flankiraju svakako treba shvatiti kao corona laurea funeraria, dok predikt Felix u natpisu pripada harizmatskoj i kultnoj sferi.
Osim pomenutih arhivolti, i ostali arhitektonski elementi koji se vezuju za mlađu fortifikaciju palate u Gamzigradu ukrašeni su reljefnim ukrasima koji simbolišu besmrtnost: berba grožđa, kantarosi i vreže vinove loze i bršljana. Sve to pokazuje da je glavni razlog korenite izmene projekta bila smrt jednog od ženskih članova najuže Galerijeve porodice: majke Romule, supruge Valerije ili kćerke Maksimile. Kako su Valerija i Maksimila nadživele Galerija, to jedino ostaje da se preoblikovanje Romulijane oko 303. godine poveže sa smrću Romule. Time se utvrđuje i identitet druge ličnosti koja je na vrhu Magure sahranjena i uvršćena među bogove. Prvi mauzolej koji je podignut u Romulijani, označen kao mauzolej 1, jeste Romulin mauzolej, a konsekrativni spomenik kraj njega, označen kao konsekrativni spomenik 1, obeležava mesto gde je obavljena ceremonija Romuline apoteoze.
Odanost Galerijeva majci, dovoljno istaknuta i u istorijskim izvorima, morala je doći do punog izražaja u trenutku njene smrti. Više je nego prirodno da bude sahranjena u mestu gde je rodila božanskog sina, i to sa najvećim počastima. Za mesto njenog počinka i njenu apoteozu odabran je vrh Magure, svakako ne slučajno, jer to mesto, koje dominira celim prostorom i nalikuje na najdivniji vrt, verovatno je odvajkada smatrano svetim, na šta ukazuje praistorijska nekropola koja je tu otkrivena.
Gde, kako i kad je Romula umrla nije poznato. Na osnovu pretpostavljenog datuma Galerijevog rođenja (najkasnije oko 260. godine) moglo bi se zaključiti da je rođena oko 240. godine u Dakiji i da je oko 250. godine prebegla na levu obalu Dunava, gde se posle nekoliko godina na nekom poljskom imanju, u blizini Gamzigrada, udala za seljaka kome je podarila sina i kćer. Tu je verovatno živela sve dok joj sin nije zadobio najviše činove i titulu cezara. Zna se da je bila vatrena štovateljka planinskih božanstava, verovatno Libera i Libere, kojima je svakodnevno prinosila žrtve i u njihovu čast priređivala ritualne gozbe. Zbog Galerijeve odanosti majci i prisne vezanosti za nju, pretpostavlja se da je Romula boravila u rezidencijama svog sina. Oko 303. godine Galerijeva glavna rezidencija po svoj prilici bila je Solun ili Serdika. Međutim, opisujući Romuline ritualne gozbe, a povodom progona hrišćana u 303. godini, Laktancije označava njihove učesnike rečju viciani (seljaci, zemljaci), što pre znači da se Romula u to vreme nalazila u mestu okruženom selima u kojima su živeli njeni zemljaci. To svakako nije mogla biti Romulijana, jer je njena izgradnja bila u toku, ali je moguće da je boravila u njenoj blizini, možda u Šarkamenu, gde su otkrivene građevine koje nalikuju onima u Romulijani. Galerije je počev od sredine marta 303. godine boravio u svom delu Carstva, svakako i u blizini svoje majke, a njegov pohod na Karpe u jesen iste godine usledio je verovatno posle Romuline smrti. Romula je najverovatnije umrla u leto 303. godine, u sedamdesetim godinama života.
Nije ništa neobično da jedan rimski imperator sahrani majku s najvišim počastima i da je uvrsti među divae. To je u skladu s najboljim rimskim tradicijama, a posebno sa ideologijom tetrarha koji su u cilju političke propagande prećutkivali svoje očeve, a posebno isticali i veličali svoje majke. Još je Atija, Avgustova majka, imala javnu sahranu o državnom trošku (funus publicum). S druge strane, počev od kraja I veka, deifikacija ženskih članova carske porodice postala je uobičajena pojava. Dovoljno je pomenuti konsekracije Domicile, Marcijane i Matidije, Romulina apoteoza nije posvedočena u istorijskim izvorima niti numizmatičkim i epigrafskim nalazima, ali konsekrativni spomenik 1 na Maguri dovoljno je ubedljivo potvrđuje, a sve što se zna o Galerijevom odnosu prema majci čini je logičnom. Kako izgled groba u mauzoleju 1 upućuje na inhumaciju, to se sme pretpostaviti da je tek pošto je Romulino telo položeno u mauzolej obavljena ceremonija apoteoze, i to na mestu na kome je podignut konsekrativni spomenik 1. Arheološki nalazi iz tog spomenika (srebrni tanjiri, zlatni novac) pokazuju da su u ovoj ceremoniji uzele učešće veoma ugledne ličnosti, bilo neposredno, bilo posredno, upućivanjem darova koji su stavljani na lomaču.
Izgradnja Romulinog mauzoleja i spomenika koji obeležava mesto njene apoteoze na Maguri odredila je celokupnu dalju graditeljsku delatnost u Romulijani. Verovatno već u 303. godini Diva Romula dobila je hram u severnom delu palate. Kad su krajem iste godine cezari proslavili decenalije, a avgusti vicenalije, Galerije je već morao imati na umu proslavu dvadesetogodišnjice svoje vladavine, pa je za taj veliki jubilej i planirao završetak izgradnje Feliks Romulijane. Činjenica da je glavna kapija na mlađoj fortifikaciji palate već bila završena 305/306. godine pokazuje da su se radovi na izgradnji Romulijane brzo odvijali. Da je Galerije najkasnije u toku 305. godine odlučio ne samo da 1. marta 312. godine odstupi od prestola, već i da se kao senior augustus povuče u Romulijanu, pokazuju svi arhitektonski spomenici koji su u njoj izgrađeni između 305. i 312. godine, tj. celokupni novi projekat Romulijane. Sve što je u tom razdoblju izgrađeno u Romulijani vezano je isključivo za Galerijevu ličnost i njegov ideološki program. U tom programu ništa nije prepušteno slučaju: ni položaj pojedinih građevina, ni njihove dimenzije, ni izgled, ni dekoracija. Sve je u službi tetrarhije i Galerija kao njenog apsolutnog poglavara, i sve je velika scenografija, grandiozni teatron za ceremoniju carske apoteoze i uspostavljanje kulta Divus Galerius-a.
Galerije je umro godinu dana pre planiranog završetka izgradnje Feliks Romulijane. U trenutku njegove smrti već su u celini bili okončani radovi u severnom delu palate, kao i pojedini objekti u njenom južnom delu (terme, petobrodna građevina, građevina sa portikom, građevina sa krstoobraznom osnovom i građevina koja je locirana između termi i građevine sa portikom). Još godinu dana je bilo potrebno da se srede komunikacije unutar palate i temenos velikog hrama.
Nije poznato gde je Galerije izdahnuo. Laktancije pominje smrad koji je širila njegova bolest i to ne samo po palati već i po celom gradu. Iz tih razloga se i pretpostavlja da je umro u Serdici, mada za to nema pouzdanih dokaza. Odluka da bude sahranjen u Romulijani svakako da nije doneta naprečac. Nema razloga da se sumnja da je to bila Galerijeva lična odluka, koju je on imao na umu još od trenutka kad je u Romulijani sahranio svoju majku i odabrao mesto za svoje prebivalište u starosti. Iz tih razloga treba pomišljati da je on pred smrt prenet u neko mesto blizu Romulijane, možda tamo gde je umrla i Romula. U poslednjim danima života uz njega su verovatno bili Licinije, Valerija i Kandidijan. U slučaju da je izdahnuo u Serdici, njegovo telo je moglo za relativno kratko vreme da bude prebačeno u Romulijanu i sahranjeno na vrhu Magure, u kripti mauzoleja, označenog kao mauzolej 2. Sahrani, a i ceremoniji njegove apoteoze prisustvovao je verovatno samo Licinije. Ostala dva avgusta nalazila su se daleko od Romulijane: Maksimin u Siriji, a Konstantin verovatno u Autunu.
Galerijeva apoteoza obavljena je na isti način kao i Romulina, ali na većem prostoru i oko veće lomače, sa rekvizitima koji dolikuju caru-vojniku. Dok je nasipan džinovski tumul koji će trajno obeležavati mesto njegove apoteoze, u južnom delu palate završavan je veliki hram u kome će biti štovan Divus Galerius. U ruševinama tog hrama pronađene su fragmentovane statue tetrarhijskih božanstava - Jupitera i Herkula. U ostalim delovima palate otkrivene su skulpture, reljefi i mozaici koji aludiraju na Galerijevu apoteozu, posebno predstave vezane za Dionisa, Herkula i Asklepija. Veza između ta tri božanstva i idejnog tvorca Romulijane više je nego očigledna. Dionisa, Herkula i Asklepija, kao i Galerija, rodila je majka smrtnica, a otac im je bio bog. Oni su izbavitelji čovečanstva koji nakon obavljenih velikih zadataka na zemlji bivaju uvršćeni među bogove. Dionis je privilegovan. Cela Romulijana je u znaku tog božanstva, i to iz nekoliko razloga. Svoju veliku pobedu nad Persijancima Galerije je mogao da uporedi jedino sa Dionisovom pobedonosnim pohodom na Indiju. I dekoracija Galerijeve palate u Solunu, u kojoj Dionis zauzima veoma istaknuto mesto, pokazuje da je mit o Dionisu od tada služio Galeriju kao model za stvaranje mita o samom sebi. Otkriće Romulinog mauzoleja na Maguri pokazuje da je Galerije i svoj odnos prema majci gradio po uzoru na Dionisa koji je, posle izvojevanih pobeda na istoku, svoju majku Semelu visoko uzdigao i uvrstio među bogove. Da li je, međutim, kult Divus Galerius-a u Romulijani bio uspostavljen teško je utvrditi, ali ako jeste, svakako je zapostavljen već u toku 313. godine.
Galerijeva apoteoza verovatno je poslednja apoteoza u rimskom svetu obavljena na tradicionalni način. Čini se da je već Dioklecijanu, koji je umro 313. godine, apoteoza bila uskraćena, a prvi imperator koji je posle njega okončao život prirodnom smrću i u normalnim okolnostima bio je Konstantin čija konsekracija označava radikalni prekid sa tradicijom. Na osnovu predstava na konsekrativnom novcu pretpostavljeno je da su se tetrarhijske carske sahrane razlikovale od onih koje su im prethodile. Rezultati arheoloških istraživanja na Maguri ne podupiru takvo shvatanje. Dobro je poznato da su se tetrarsi posebno trudili da obnove tradicionalnu rimsku religiju i kultove, pa je već i stoga malo verovatno da su izmenili ceremoniju carske sahrane i apoteoze. Mauzoleji i konsekrativni spomenici na Maguri u svemu se usaglašavaju sa tradicionalnim carskim sahranama, posebno onim koje su dokumentovane u razdoblju Trajana do Septimija Severa. Da izostavljanje termina cosecratio i prikaza lomače na Galerijevom konsekrativnom novcu i uvođenja nove legende "za večno sećanje" ne znači da je i u stvarnosti lomača pri konsekraciji izgubila značaj, najrečitije svedoče ostaci monumentalnih lomača otkriveni pored Romulinog i Galerijevog mauzoleja.
Izbor mesta za podizanje Romulinog i Galerijevog mauzoleja pokazuje, takođe, da su tetrarhijske carske sahrane bile u skladu sa tradicionalnim. U Romulijani je ispoštovano jasno odvajanje palate od mauzoleja, a time i staro rimsko pravilo o sahranjivanju extra muros. Ta činjenica dovodi ozbiljno u pitanje opšte prihvaćenu tezu da je Dioklecijan, utemeljivač tetrarhije, izgradnjom mauzoleja u okviru carske palate u Splitu odstupio od tradicije i da je time usmerio u novom pravcu razvoj carske funeralne arhitekture. Samo na osnovu pretpostavke da je oktogonalna građevina u Dioklecijanovoj palati u Splitu mauzolej, sve kasnije slične građevine, među njima i Rotonda u Galerijevoj palati u Solunu i tzv. Maksenijev mauzolej na Via Apia u Rimu, svrstane su u istu kategoriju spomenika. Tako je samo na pretpostavkama oformljeno uverenje da je uključivanje mauzoleja u okvire kasnoantičkih carskih rezidencija normalna pojava. Mauzoleji u Romulijani takvo uverenje demantuju. Kao jedini verifikovani tetrarhijski carski mauzoleji, oni utvrđuju nekoliko činjenica koje omogućavaju da se na nov način interpretiraju pojedini spomenici kasnoantičke sakralne i funeralne arhitekture.
Romulin i Galerijev mauzolej u Romulijani podignuti su van bedema palate, kako je to striktno predviđeno rimskim zakonom. Oni su smešteni u predelu koji nalikuje na edenske vrtove i koji asocira na tradicionalne grobljanske vrtove van bedema Rima. Konceptualno, carski mauzoleji u Romulijani najbliži su helenističkoj funeralnoj arhitekturi, a moguće je da su imali za uzor nama nepoznate mauzoleje naslednika Aleksandra Velikog. Shvatanje vladara kao herosa, kao poluboga još za života, moralo je biti veoma blisko tetrarhijskoj ideologiji, a posebno Galeriju koji se smatrao protoherojem, drugim Romulom (alterus Romulus) i Aleksandrom (Alexander redivivus).
Za isti idejni krug se vezuju i konsekrativni spomenici u Romulijani, jer tumulu takođe upućuju na kult herosa i mogu se shvatiti, kao i toloidne građevine, prikazane na Galerijevom konsekrativnom novcu, kao simbole apoteoze. Tradicionalni model za carsku apoteozu - definicija Romula i Herkula - obogaćen je u Romulijani poistovećivanjem Galerija sa Aleksandrom Velikim i Dionisom. Kao što se posle trijumfalnog pohoda na Indiju Dionis sa svojom majkom Semelom priključio bogovima, tako se i Galerije - novi Dionis - sa Romulom uzneo sa vrha Magure na nebo.
Romulijana je posle njihovih apoteoza prepuštena smrtnicima, koji su za kratko vreme uz sukobe i versku netrpeljivost iz osnove izmenili njen izgled.
// Projekat Rastko /
Arheologija //
[ Promena pisma | Pretraga | Mapa Projekta | Kontakt | Pomoć ]
