NovostiPretragaO projektuMapa projektaKontaktPomocProjekat RastkoPromena pismaEnglish
Projekat RastkoArheologija
TIA Janus

Vinca and its world

Abstracts in Serbian

International Symposium "The Danubian Region from 6000 to 3000 B. C.", Serbian Academy of Sciences and Arts, Centre for Archaeological Research of Faculty of Philosophy, Belgrade 1990.

Vinča i njen svet

Sažeci na srpskom

Međunarodni skup "Podunavlje između 6000 i 3000 g. pre nove ere", Srpska akademija nauka i umetnosti, Centar za arheološka istraživanja Filozofskog fakulteta, Beograd 1990.

Sadržaj - Contents

Dejan Medaković (Beograd)

Miloje M. Vasić

(Dejan Medakovic: "Miloje M. Vasic")

U sklopu simpozijuma "Vinča i njen svet" dat je osvrt na život i delo člana Srpske akademije nauka i umetnosti, profesora Miloja M. Vasića (1869-1956). Istaknuto je da je bio tipičan predstavnik nemačko-srpskih odnosa u našoj nauci. Studirao je između 1896. i 1899. godine u Berlinu i Minhenu arheologiju, istoriju i istoriju umetnosti. Sa temom "Baklja u kultu i umetnosti Grka" doktorirao je 1899. godine kod prof. A. Furtvenglera.

Po povratku u Beograd postaje kustos Narodnog muzeja, a 1905. godine docent Beogradskog univerziteta. Kao već afirmisani arheolog otkriva neolitsko naselje u Vinči, o čemu su usledile i poznate publikacije. S druge strane, prof. Vasić obrađuje i istoriju umetnosti Srba. Iz tog opusa proizišle su poznate publikacije "Arhitektura i skulptura u Dalmaciji od početka IX do početka XV veka" (Beograd 1922), i "Žiča i Lazarica" (Beograd 1928).

Svakako da treba posebno pomenuti n nastavu iz klasične arheologije, koju je na Beogradskom univerzitetu vodio nekoliko decenija.

Milutin Garašanin (Beograd)

Vinča i njen položaj u neolitu Jugoistočne Evrope

(Milutin Garasanin: "Vinca und seine Stellung im Neolithikum Sud-Europas)

U ovom radu učinjen je opšti i kritički osvrt na sva istraživanja vršena na neolitskoj Vinči i dato je njihovo istorijsko i kulturno vrednovanje. U vezi sa hronologijom istaknuti su argumenti koji govore u prilog osnovnoj podeli na dve glavne faze: vinčansko-tordošku i vinčansko-pločničku sa odgovarajućim podfazama. Ovakva podela odražava stvarni tok istorijskih zbivanja, sa velikom promenom na prelazu u fazu Vinča -Pločnik u tzv. gradačkoj fazi, što je posledica početaka rudarstva i obrade metala. Ukazano je i na specifičnosti lokalnih varijanata grupe u raznim područjima i njihovo različito trajanje, pri čemu su uzeti u obzir i rezultati novih radova osobito u Rumuniji i Makedoniji (grupa Zelenikovo II). Postavljeno je pitanje mehanizama širenja grupe i skrenuta pažnja na otvorena pitanja u vezi sa pojavama u Tesaliji. Isto tako izvršena je revizija odnosa grupe prema pojavama Potisja - grupama Szakalhat i potiskoj.

Rad sumira dosadašnja istraživanja vinčanske grupe i same Vinče, ukazujući na postojeće probleme, stepen njihove istraženosti i mogućnosti njihovog rešavanja.

Alojz Benac (Sarajevo)

Vinča i istovremene kulture na zapadu Jugoslavije

(Alojz Benac: Vinca et les cultures contemporaines a l'ouest de la Yugoslavie)

Kada se govori o neolitskim kulturama u zapadnom delu Jugoslavije koje su hronološki paralelne sa vinčanskom kulturom, treba uzeti u obzir tri glavne grupe: butmirsku, hvarsku (tj. Hvar -Lisičići) i sopotsku (tj. Sopot-Lenđel).

Ispitujući u celini tri pomenute neolitske grupe, može se zaključiti da se one ni u kom slučaju ne mogu uvrstiti među varijante vinčanske kulture. Ove tri grupe su samo primile tehnološki proces proizvodnje keramičkih produkata, što je jedna od osnovnih karakteristika balkansko-anadolskog kompleksa mlađeg neolita, a koja je prihvaćena na širokom prostoru od Male Azije do centralnog Mediterana i centralne Evrope. Nosioci butmirske kulture praktikovali su najčešće ovaj tehnološki proces, a jedna vrsta crne polirane keramike (bikonične zdelice i šolje sa kanelovanim ornamentom) verovatno je izrađivana pod uticajem koji je dolazio iz severoistočne Bosne. Aglomeracije iz ove poslednje oblasti pripisuju se perifernoj i vrlo uprošćenoj varijanti vinčanske kulture. Preko butmirske grupe malobrojni primerci ove crno-polirane keramike dospevali su, u vidu razmene, do grupacija Hvar-Lisičići. Grupa Sopot-Lenđel primila je, isto tako, pomenuti tehnološki proces, ali zbog nasleđa iz starčevačke kulture formirana je mnogo monotonija kultura od butmirske.

U preuzimanju pomenutog tehnološkog procesa ne treba nikako izbegavati ulogu vinčanske kulture, tj. vinčanske grupe. Ona se prostirala na centralnom delu balkanske teritorije i sigurno je bila vrlo važan prenosilac osnovnih elemenata balkansko-anadolskog kompleksa. Sigurno je da je bilo izvesnih migracija populacija, ali i njih treba shvatiti u okviru socijalne podele po slojevima koja se odnosi na povećanje broja stanovnika i na socijalne promene. Po mišljenju autora bilo bi pogrešno misliti na velike migracije nosilaca vinčanske grupe. Takođe treba napustiti ideju o dolasku predstavnika vinčanske kulture u centralnu Evropu, a događaje u neolitskom svetu shvatiti u okviru ekonomskih i socijalnih parametara tog vremena. Sasvim je drugo pitanje kada se radi o postepenom širenju i prihvatanju tehnološkog procesa proizvodnje keramičkih produkata. Prirodno je da od ovog odnosa zavise i sinhronističke tabele relativne hronologije mlađeg neolita.

Nikola Tasić (Beograd)

Vinča posle vinčanske kulture

(Nikola Tasic: " Vinca nach der Vinca-Kultur")

U senci bogatih neolitskih slojeva - dobre stratigrafije, očuvane arhitekture, obilja keramike i plastike, koštanog i kremenog materijala - ostali su mlađi kulturni horizonti, posebno oni koji se odnose na eneolitski period i bronzano doba. Nova istraživanja započeta 1978. godine, aktuelizirala su neke odranije, sa iskopavanja M. Vasića, poznate nalaze, ali i unela nova znanja o postvinčanskom razvoju života na naselju i novim kulturama koje se na njemu pojavljuju.

Prvi problem koji se u članku obrađuje tiče se pitanja: da li kraj vinčanske kulture u Vinči znači i kraj ove kulture uopšte u srpskom Podunavlju i u Sremu. Odgovor je negativan, jer se smatra da vinčanska kultura (faza 01 i 02 po S. Dimitrijeviću) nastavlja svoju egzistenciju na suženom prostoru u Sremu a izolovano i na nekim nalazištima u Pomoravlju (Obrež, Jakovo, Selevac, Opovo i dr.).

Drugi problem odnosi se na pojavu bodrogkeresturskih grobova koji su prvi put u Vinči otkriveni 1982. i 1983. godine. Oni pokazuju da iz ove severne, potiske kulture, postoje u Sremu (Surčin) a sada i u Vinči, ne samo elementi ili importi materijalne kulture nego i fizičko prisustvo nosilaca bodrogkeresturskog stila. Na samoj periferiji novog iskopa otkrivena su 4 groba sa brojnim keramičkim prilozima i pretpostavlja se da se nekropola širi i dalje. Tipološki keramički materijal pripada mlađoj fazi (Puzstaistvanhazac horizontu) bodrogkeresturske kulture.

Treći problem koji se u radu obrađuje vezan je za badenske nalaze u Vinči. Poznata još sa iskopavanja M. Vasića, keramika ove kulture je obogaćena novim nalazima posebno antropomorfnom plastikom, među kojom jedan primerak pada u vrh izrade terakota na celom području badenske kulture. Značajna su i neka nova tipološka zapažanja vezana za keramiku i plastiku. Smatra se da nalazi iz Vinče pripadaju samom početku badenske kulture, prelazu između Boleraz-Černavoda III i badenske kulture.

Pored pojedinačnih nalaza kostolačke kulture u mlađim, praistorijskim slojevima u Vinči bogato je zastupljena, sa brojnim jamama i vatinska kultura.

Miodrag Pavlović (Beograd)

Estetika neolitskih figurina

(Miodrag Pavlovic: The Aesthetics of Neolithic Figurines")

Množina neolitskih figurina na našem tlu, pre svega vinčanske kulture, zapanjuje i čini da pitanje njihove umetničke vrednosti postane naročito aktuelno. Najveći deo ovih figurina je antropomorfan, a sa likovne tačke gledišta može se tvrditi da su vinčanski proizvođači figurina stvorili svoj prototip. Taj formalni prototip nije ni jednostavan, niti lako svodljiv na funkcije, magijske pre svega, koje treba da obavlja. Izvestan broj ovih figurina nosi jednu sakralnu tajnu u sebi, kao i jasne stilske odrednice. Sve ovo govori u prilog tezi koju autor zastupa, da veći deo vinčanskih figurina ima umetničku vrednost i da ih treba tretirati kao poglavlje rane, mada rafinovane, umetnosti.

Januš Kozlovski - Margožata Kačanovska (Krakov)

Kremena industrija vinčanske kulture

(Janusz Kozlowski, Malgorzata Kaczanowska: "Chipped Stone Industry of the Vinca Culture")

U ovom radu je proučena kremena industrija vinčanske kulture, i to sa tri stanovišta:

1. Sistem snabdevanja sirovinom i njena cirkulacija na teritoriji vinčanske kulture. Naročita pažnja posvećena je sirovinama koje su dobavljane izvan granica prostiranja vinčanske kulture. Putevi kojima je sirovina stizala se mogu pratiti i na taj način rekonstruisati odnosi vinčanske kulture sa ostalim, naročito severnim susedima vinčanskih zajednica.

2. Tehnološke osobine vinčanske kremene industrije, zasnovane na dinamičkoj rekonstrukciji operacionih lanaca, odražavaju stabilnu tradiciju u okviru velikih društvenih celina.

3. Morfološko proučavanje retuširanog oruđa pokazuje dijahrone promene tokom evolucije određenih područja vinčanske kulture. Na osnovu mikroskopske analize vinčanskih alatki zaključeno je da se razlike u funkciji mogu dovesti u vezu sa prostornom diferencijacijom naselja i nekim promenama u načinu privređivanja.

Šandor Bekenji (Budimpešta)

Nalazi životinjskih kostiju sa iskopavanja u Vinči 1978-1984.

(Sandor Bokonyi: "Tierknochenfunde der neusten Ausgrabungen in Vinca 1978-1984")

Autor zaključuje da je glavni razlog odgajivanja životinja na Vinči pribavljanje mesa za ishranu. Najzastupljenija vrsta je pripitomljeno goveče sa 80-85%, a ovca, koza i svinja čine 6-8%. Napominje se da su korišćeni i sekundarni proizvodi ovih životinja, kao na pr. mleko i vuna, dok je pas (1%) mogao biti višestruki pomagač čoveka. Za goveče kao grlo za vuču nisu dobijeni pouzdani podaci dosadašnjim iskopavanjima na Vinči.

Borislav Jovanović (Beograd)

Vinčanska kultura i početak korišćenja metala na Balkanu

(Borislav Jovanovic: "Die Vinca-Kultur un der Beginn der Metallnutznung auf dem Balkan")

Sirovine za metalurgiju bakra ranog eneolita na Balkanu bile su obezbeđene u rudnicima kao što su Rudna Glava u severoistočnoj Srbiji (vinčanska kultura) ili Ai Bunar u bugarskoj Trakiji (Karanovo VI sa mogućnošću početka eksploatacije u Karanovu V). Tehnologija ranog rudarstva bakra na Balkanu proučena je gotovo do pojedinosti na oba navedena rudnika.

U vinčanskoj kulturi je postojao, iako još uvek nedovoljno dokumentovan, zatvoreni proizvodni krug primarne metalurgije bakra: sirovinska baza (Rudna Glava), prerađivačka tehnologija (Gornja Tuzla, Selevac, Fafos), finalni proizvodi (ostave iz Pločnika, sitne alatke iz Gornje Tuzle, perle sa Gomolave, narukvice iz Divostina i Gomolave).

Uvođenje primarne metalurgije bakra u vinčanskoj kulturi odigralo se u vreme gradačke faze, koja je prvenstvena odlika južne n pomoravske varijante. Postavljena, prema M. Garašaninu, između završne etape mlađe vinčanske kulture (Vinča - Tordoš II, tj. Vinča B2) i prve faze mlađe vinčanske kulture (Vinča - Pločnik 1, Vinča C), gradačka faza jasno obeležava tipološki prelom koji deli stariju od mlađe vinčanske kulture. Ovo pouzdano tipološko razgraničenje potvrdile su u potpunosti keramičke ostave sa Rudne Glave. Gradačka faza uvodi i teritorijalnu podelu u metaluršku aktivnost vinčanske kulture. Stoga podela vinčanske kulture u arheometalurškom pogledu podrazumeva metaluršku provinciju, čija je osnova predstavljena gradačkom fazom, i agrikulturnu provinciju, koju u užem Podunavlju čini mlađa faza "klasične" vinčanske kulture.

Uvođenje metala u upotrebu u vinčanskoj kulturi nije posledica uticaja sa strane, već prvenstveno služi zadovoljenju potreba lokalne proizvodnje. Pri tome se ističe presudna uloga bakrom bogatih oblasti.

Apsolutni datumi za pojavu najranije metalurgije u vinčanskoj kulturi su do sada opredeljivani prema odgovarajućim terminima za gradačku fazu, odnosno prvu etapu mlađe vinčanske kulture. 14S datum, dobijen sa Rudne Glave, iznosi 4.270±105, dok sa izvršenom kalibracijom stavlja početak rudarstva, a samim tim i metalurgije u vinčanskoj kulturi, približno na početak, ili bar u prvu polovinu V milenijuma stare ere. Ali treba imati na umu da tek serija 14S datuma sa Rudne Glave ili sličnih nalazišta, može pouzdanije odrediti njihovu apsolutnu starost.

Živko Mikić (Beograd)

Lepenski Vir i problem neolitizacije u antropologiji

(Zivko Mikic: "Lepenski Vir und das Neolithisationsproblem in der Antropologie")

Antropološki ostaci, koji su otkriveni u samom naselju, jer nekropola nije utvrđena, pružili su mogućnost da se protoneolitska kultura i njena transformacija do tipičnog neolita ispita sa više aspekata. Međutim, najveća poteškoća za antropološku rekonstrukciju na Lepenskom Viru leži u činjenici da su samo pojedine individue sahranjene u okviru naselja, tako da nam nedostaje potpuni antropološki presek njegovog stanovništva. Postoji mogućnost da je većina stanovnika sahranjena na nekom drugom mestu, ili da uopšte nije sahranjena u klasičnom smislu.

Proces neolitizacije, svakako i na antropološkom planu, mogao je početi krajem mlađeg dela klasične faze (Lepenski Vir I), jer je već tada počeo da se menja odnos čoveka i njegove sredine. On je svakako bio završen sa početkom sloja ranog neolita (Lepenski Vir III/a). Sasvim je jasno da novonastali antropološki tipovi, za razliku od starijih koji nisu ili su samo delimično bili stimulisani za dalju egzistenciju, postaju nosioci kulture: oni pokazuju njen direktan antropološki rezultat, a ne impuls migracije, tako da se može sagledati antropološka promena kao primarna posledica neolitske kulture i izmenjenog načina života.

Vladimir Leković (Novi Sad)

Vinčanizacija starčevačke kulture

(Vladimir Lekovic: "Vincanization of Starcevo culture")

Ukazujući na značaj vinčanske kulture u prastoriji Evrope, a pogotovu na opšteprihvaćeno mišljenje o poreklu iste u okviru Balkansko-anadolskog kompleksa objašnjenog uspostavljanjem modela kulturne difuzije iz Male Azije "Gradaciona - sukcesivna migracija" autor preferira lokalni razvoj, transformaciju, vinčanske iz starčevačke kulture. Izdvajanjem dve osnovne grupe u okviru vinčanske kulture, severnu i južnu, sa graničnom zonom u visini ušća Južne i Zapadne Morave autor je usmerio svoje analize ka severnoj grupi, prepoznajući pri tom sve postojeće lokalne varijante ove kulture. Osnove za predloženu radnu hipotezu autor je našao na prvom mestu u nepostojanju, sa današnjeg znanja arheološke nauke, starije-vinčanskih lokaliteta izvan teritorije rasprostiranja klasične starčevačke kulture te saglasno tome na izrazitom prisustvu kontinualnih pojava kako u materijalnoj tako i u duhovnoj sferi istraženih kulturnih ostataka starčevačke i vinčanske kulture. Ukazuje na istovetan geografski položaj starčevačkih i ranovinčanskih naselja, njihov hronološki sled, istovetnost formi stambenih objekata kao i značajnu sličnost u načinu sahranjivanja prihvatajući pri tom porast populacije. Potvrđuje se, zatim, istovetna osnova privređivanja sa ukazivanjem na raslojavanje društva, razvojnom linijom proizvodnje oruđa i oružja od raznorodnog materijala te tehničko-tehnološkim inovacijama započetim u okviru Starčeva II b. Skreće se pažnja na kontinuitet u duhovnoj sferi (razvoj figurina, žrtvenika-oltara, amuleta i sl.). Posebnu pažnju autor ukazuje na keramički ornamentalni milje koji je istovetan kako u Starčevačkoj kulturi tako i u Vinčanskoj samo izveden u drugačijoj tehnici. Tom prilikom ukazuje na znatnu pojavu bikoničnih keramičkih formi u Starčevu II b te posebnoj vrsti tamnomrke-sive bikonične keramike kao glasnike vinčanske keramičke industrije.

Na osnovu predloženih bitnih karakteristika fenomena kontinuiteta autor smatra da se transformacija Starčevačke u Vinčansku kulturu odigrala u jugoistočnoj Panoniji i pobrđima neposredno uz srednji tok Dunava, te da je Vinča legitimni naslednik starčevačke kulture bez ikakvih uticaja sa strane.

Draga Garašanin (Beograd)

Vinča na prelazu iz srednjeg u kasni neolit

(Draga Garasanin: "Vinca am Ubergang vom mittleren zum spaten Neolithikum")

Rešavanje ovog problema vezano je za odnos starčevačke i vinčanske grupe. U vezi sa tim ukazano je na postojeća mišljenja u tom smislu: od jednostranog autohtonizma do isto tako jednostranog difuzionizma. Analiza arheološkog materijala, pri čemu su uzeti u obzir nalazi iz same Vinče kao i sa drugih naselja, pokazuje da u Vinči ne postoji neprekinuti kontinuitet starčevačkog naselja uključujući i tzv. grobnicu sa dromosom. Na drugim lokalitetima, u vezi sa arheološkom građom i redefinicijom autorovog pojma Starčevo III (Milojčić Starčevo IV), pokazano je da se može računati sa delimičnom evolucijom, naročito nekih oblika i tehnika obrade keramike, prema vinčanskoj grupi. S druge strane, bitne razlike između starčevačke i vinčanske grupe u svim aspektima njihove materijalne i duhovne kulture, a delom i u ekonomici, pokazuju da je kontinuitet samo jedna od komponenata u formiranju vinčanske grupe. Posebno je ukazano na mogućnost daljeg regionalnog održavanja slikane keramike, vezane poreklom za starčevačku grupu, u toku kasnijeg perioda. Ova se pojava danas još uvek ne može sagledati u svim svojim detaljima.

Bogdan Brukner (Novi Sad)

Tipovi i modeli naselja i stambenih objekata vinčanske grupe u Podunavskoj Niziji

(Bogdan Brukner: "Typen und Siedlunges modellen und Wohnobjekte der Vinca-Gruppe in der Panonischen Tiefebene")

Činjenica je da u "Panonskoj Vinči", za koju se verovalo da predstavlja jedinstvenu ekološko-ekonomsku i sociološku celinu, postoje mikroregionalne zone sa geografsko-topografskim i društveno-ekonomskim specifičnostima.

Proučavanja mikroregionalnih razlika dala su prve početne rezultate. Tako, na primer, vinčansko naselje na Gomolavi podignuto je na plodnoj livadskoj terasi koja se nataložila na lesnu podlogu. Povoljni uslovi uticali su na opšti prosperitet u naselju. Ove produktivne okolnosti uživala su i druga naselja u Sremu - Jakovo, Obrež itd. Međutim, istraživanja u južnom Banatu pokazuju drugačiju sliku života. Naselja vinčanske grupe su smeštena na močvarno-vodoplavnom terenu, u okukama i rukavcima Tamiša, na siromašnoj černozjom podlozi. Standardi življenja su mnogo jednostavniji nego na Gomolavi. Lov na divlje životinje uveliko premašuje korišćenje domesticiranih životinja.

Jelka Petrović (Novi Sad)

Prilog proučavanju autohtonih prethodnika vinčanske kulture u Sremu

(Jelka Petrovic: "A Contribution to the Study of Autochtonous Predecessors of the Vinca Culture in Srem")

Posle sumiranih rezultata na istraživanjima starčevačke kulture u Praistoriji jugoslovenskih zemalja 1979. godine, nije se otkrilo ništa bitno što bi izmenilo naša dosadašnja saznanja o hronologiji i genezi ove grupe. Međutim, izvestan napredak je načinjen u proširenju postojećih podataka na nalazištima u Sremu: Zlatara kod Rume i Golokut kod Vizića.

Značajnu kategoriju nalaza na ovim lokalitetima predstavlja keramika, koja se po fakturi može, kao i na drugim starčevačkim naseljima, razvrstati u tri grupe: grubu, običnu i finu. Na Golokutu preovlađuje gruba keramika. Zastupljeni su lonci: loptasti, zaobljeni i blago bikonični i zdele: loptaste, poluloptaste i konične profilacije. U običnoj i finoj keramici pored loptastih i poluloptastih ističu se pehari na šupljoj nozi i zdele konične i bikonične profilacije.

Prema svojim tipološkim odlikama keramika starčevačke kulture na Golokutu pripada njenoj završnoj fazi, Starčevo III po D. Srejoviću i M. Garašaninu, odnosno spiraloid B po S. Dimitrijeviću. To potvrđuje veća zastupljenost spiralnih motiva na finoj keramici i pojava bikonično oblikovanih sudova. Ova značajna tipološka odlika naročito je česta na zdelama bikonične profilacije sa malo razgrnutim obodom i naglašenim dnom, a retka na slikanim peharima na nozi. Gruba keramika je po pravilu zastupljena sa tipičnim oblicima za starčevačku kulturu. Iz toga se može zaključiti da se bikonično modelovanje javlja kao rezultat stranih uticaja. Drugim rečima, moguće je da u ovo vreme počinje život na najranijim Vinča A-B1 naseljima u zoni ušća Save u Dunav.

O karakteru međusobnih uticaja i dodira između kasne starčevačke i rane vinčanske kulture u Sremu, odnosno na Golokutu, za sada nemamo sigurne podatke. Ne može se tačnije reći koliko je u pitanju neposredni dodir ili unutrašnji razvoj starčevačke kulture na Golokutu, nastao pod snažnim uticajem ranih vinčanskih naselja. Kada bi se ovaj odnos mogao bliže objasniti, bio bi jasniji proces obrazovanja kasnog neolita u Sremu. U svakom slučaju primeri Golokuta, Zlatare, Baština kod Obreža i Tržnice u Vinkovcima, pokazuju da je u Sremu postojala snažno zastupljena kasna faza starčevačke kulture i da je to starosedelačko stanovništvo najverovatnije aktivno učestvovalo u obrazovanju populacija kasnog neolita, vinčanske kulture, tokom druge polovine V milenijuma.

Savo Vetnić (Svetozarevo)

Najranija naselja vinčanske kulture (Proto-vinča) u dolini Morave

(Savo Vetnic: "The Earliest Settlements of the Vinca Culture (Proto-Vinca) in the Morava Valley")

Po gašenju starčevačkog naselja u Drenovcu, nakon što su počeli da se talože sterilni sedimenti, koji će, do podizanja vinčanskog naselja, doseći 1 m debljine, na jednom delu (Sektor V) naseljava se skupina novih stanovnika. Oni grade poluukopano stanište, izdvojeno kao građevinski nivo Drenovac I e, koji je kao nepoznata hronološka i kulturna pojava na prelazu iz starčevačke u vinčansku kulturu u Pomoravlju okarakterisan kao "drenovačka faza".

Pod lepom staništa su nađeni statuete i 17 keramičkih fragmenata. Istovetni nalazi se ne sreću na ostalim delovima kao samostalna pojava, već izmešani sa ranim vinčanskim materijalom. Ukupno je, u svim sektorima, prikupljeno 44 fragmenata. Statueta je stubastog tipa (T. III, 1-3). Glava nije raščlanjena, a telo je kalemasto suženo u struku. Oči su prikazane urezima, dok je nos rožastog oblika. Lice uokviravaju urezi u vidu obrnutog latiničnog slova "U", a teme venac od tačkastih uboda. Na donjem konusu se nalaze urezi, u vidu krajeva pregače. Fragmenti su sivi, kao posledica korišćenja tucane kamene prašine za ojačanje zidova. Pripadaju zdelama (T. I, 1-6), loncima (T. I, 7-10 i II, 1-4) i sudovima-spremnicama (T. II, 5). Ukrašeni su impreso motivima (T. III, 4-7, 9-10, 12 i IV, 2), žigosanjem (T. IV, 1-2), kanelurama (T. IV, 8, 11-12) i kombinacijom više tehnika i motiva (T. IV, 3-6, 9-10).

Ovakav materijal se sreće kao samostalna pojava u Slatini (Paraćin), a izmešan sa vinčanskim u Stragarima, Supski i Vinči. Na starčevačkim naseljima se ne javlja kao produkt daljeg kontinuiranog razvoja starčevačke kulture, već pripada, kao poznija stratigrafska pojava, novom razdoblju, koje počinje tek po raspadu starčevačke kulture, pa se može označiti kao Proto-Vinča.

Milenko Bogdanović (Kragujevac)

Kasnoneolitsko naselje u Divostinu

(Milenko Bogdanovic: Die spatneolithischen Siedlungen in Divostin")

Neolitsko naselje u Divostinu obuhvata površinu oko 150.000 m2. U periodu između 1967. i 1971. godine arheološki je istražena površina od 2.480 m2. Prema kulturno stratigrafskim odnosima ovo naselje odgovara protostarčevačkoj kulturi (Divostin I), kao i kasnijoj vinčanskoj kulturi (Divostin II). Na osnovu horizontalne i vertikalne stratigrafije, faza Divostin I ima 3 potfaze - Divostin Ia, Ib i 1s, a faza Divostin II ima 2 potfaze - Divostin IIa i IIb.

Analogije ovog naselja su postavljene prema arhitektonskim sličnostima u Vinči, Banjici, Kormadinu, Gomolavi i Opovu. Međutim, za pojedine keramičke forme, kao i za antropomorfne figurine, ne nalaze se analogije na drugim lokalitetima vinčanske kulture. Autor zaključuje da naselje Divostin IIb spada u zadnju razvojnu fazu vinčanske kulture, tj. u fazu Vinča D3.

Blagoja Kitanoski, Dragica Simoska, Borislav Jovanović (Prilep-Bitola-Beograd)

Kultno mesto na nalazištu Vrbjanska Čuka (s. Slavej) kod Prilepa

(Blagoja Kitanoski, Dragica Simoska, Borislav Jovanovic: "Der Kultplatz auf der Fundstatte Vrbjanska Cuka bei Prilep")

Narodni muzej u Prilepu je obavio zaštitna iskopavanja na praistorijskom naselju-tumbi, Vrbjanska Čuka u blizini grada (1979-1982), otkrivenom inače tokom rekognosciranja muzeja u 1977. god. Veća građevina otkopana je tom prilikom u centru tumbe. Unutrašnjost građevine je bila jedinstvena, bez pregrada i tu se nalazio kultni objekt - žrtvenik znatnih dimenzija, izveden u tehnici pletera i lepa. Ovaj objekt je predstavljao složenu konstrukciju, sastavljenu od većeg četvorougaonog prostora (2x2 m), kao i četiri manja, takođe pravougaona recipijenta, postavljena u nizu u pravcu jugozapada. Zidovi četvorougaonog (centralnog) žrtvenog prostora nisu bili očuvani u celosti. Posebnu pažnju privlače masivni, reljefni ukrasi, sa krupnim, trougaonim zupcima, koji najbližu paralelu imaju u sličnim ukrasima oko prozora na modelima kuća iz Porodina ili na nožicama žrtvenika tog perioda.

Četiri bočna recipijenta bila su podignuta na nekoj vrsti zajedničkog postamenta, u ukupnoj dužini oko 2 m, sa srednjom visinom oko 0,25 m. U njima nije bilo posebnih nalaza, dok su u centralnom žrtveniku, osim keramičkih ulomaka, bila zastupljena u manjem broju oruđa od kamena i kosti.

Prema ovim i drugim podacima, građevina na Vrbjanskoj Čuki je prvo pouzdano određeno svetilište u starijem neolitu Pelagonije, kao i Centralnog Balkana. U relativno hronološkom pogledu stambeni horizont sa svetilištem pripada fazi Veluška tumba - Porodin I/II, što uglavnom odgovara Anzabegovu 1s-II, odnosno u Podunavlju Starčevu IIa.

Dosadašnji nalazi kultnih mesta u Povardarju, Podunavlju i Pomoravlju ili istočnom Balkanu, govore o njihovom dvojakom karakteru. Postoje kultna mesta arhitektonski uobličena (npr. Vrbjanska Čuka ili Kormadin - Jakovo), čiji su objekti većih dimenzija, izrađeni od lepa, po unapred određenom rasporedu. Druga vrsta je pre obeležena pokretnim objektima, kao što su modeli kuća, manji oltari, minijaturni stolovi i figurine. Domaća kultna mesta su podizana u okviru stambenih zgrada, dok su svetilišta posebne građevine, sa kultnim objektima koji služe potrebama celog naselja. Vrbjanska Čuka je izuzetan primer ove druge namene i odgovara složenoj društvenoj strukturi ove neolitske zajednice, čija su verovanja iskazana određenim ritualnim postupcima.

Janoš Makai (Budimpešta)

Problem Protovinče u svetlosti novih istraživanja

(Janosz Makkay: "The Protovinca Problem - as seen from the Northernmost frontier")

U evropskoj arheologiji se već dugo raspravlja o problemima finalne faze kulture Kereš (Koros)-Starčevo i porekla vinčanske kulture. Opšte je prihvaćena činjenica da finalnu fazu Kereš– Starčevo smenjuje razvijena vinčanska kultura (Vinča A).

Novija istraživanja u dolini Kereša u Velikoj mađarskoj ravnici su pokazala da naselja ne sadrže keramički materijal rane faze kulture Kereš– Starčevo. Materijal iz pojedinih objekata se povezuje sa dekorisanom keramikom tipa Alfold Linear Pottery (ALP) koji se može pripisati najranijoj ALP fazi tzv. Szatmar II periodu ili ranoj fazi ALP. Istraženi objekti dali su takođe i keramiku faze Proto-Vinča, uglavnom bikoničnih zdela i postolja srednje visine. Keramika ALP ponekad nedostaje u objektima koji sadrže materijal kultura Kereš-Starčevo i Proto-Vinča.

Postepeno prodiranje protovinčanskog materijala može se potvrditi na najmanje osam lokaliteta u dolini Kereš-a. Tako se protovinčanski period javlja kao prelazni period i navodi na zaključak da se vinčanska kultura razvijala lokalno, i to u srcu Kereš-Starčevo kompleksa, koji se u Mađarskoj prostirao duž doline Kereš-a.

Bohuslav Novotni (Bratislava)

Vinča i Slovačka

(Boguslav Novotny: " Vinca und die Slowakei")

Govoreći o značaju otkrića Vinče pre osamdesetak godina, autor ističe značaj vinčanske idoloplastike. Potom su interpretirane karakteristike Luzianky grupe. Autor smatra da svrstavanje ove kulturne grupe u protolenđelski horizont ne odgovara pravom stanju stvari, nego da sa Luzianky grupom počinje prava/klasična lenđelska kultura u Slovačkoj.

Juraj Pavuk (Nitra)

Genetske i hronološke veze vinčanske kulture i neolita i eneolita u Srednjoj Evropi

(Juraj Pavuk: "Genetische und chronologische Beziehungen der Vinca-Kultur zum Neolithikum und Aneolithikum Mitteleuropas")

Predmet rada je proučavanje uloge vinčanske kulture u formiranju i razvoju srednjoevropske kulture. Poređenje tipova naselja, arhitekture i keramičkog inventara vinčanske kulture sa naseljima i inventarom iz oblasti Tise i transdanubijskog dela Karpatskog basena pokazuje da su, u principu, sve tri oblasti imale autonoman razvoj sa različitom materijalnom kulturom. Genetsku vezu srednjoevropskih sa vinčanskom kulturom najbolje dokumentuje keramika iz vremena formiranja lenđelske kulture, koja je sa Balkana preneta uz pomoć kulture Malog Korenova i Sopota, a ne direktno sa vinčanske teritorije. Vinčanska kultura se, u stvari, nije direktno graničila sa tipičnim srednjoevropskim kulturama, pa tome odgovara i nivo njihovih odnosa.

Mnogobrojni importovani predmeti ukazuju na sinhronizovani razvoj vinčanske kulture sa kulturama u oblasti Tise i u ostalim delovima srednje Evrope. Sve bitne izmene su se odigrale sinhrono, ali sa teritorijalnim odstupanjima. Aktuelno je rešenje pitanja kraja vinčanske kulture i njenog nasleđa u oblasti Tise, jer izgleda da ona više nije postojala u vreme Lenđela III-IV, Tiszapolgar i Bodrogkerseztur kultura.

Uprkos činjenici da se keramika vinčanske kulture ne može lako tipološki diferencirati, kao keramika srednjoevropskih grupa, ona i dalje ostaje glavni posrednik sinhronizovanog razvoja Srednje i Južne Evrope. S druge strane, pomoću nje je Srednja Evropa održavala kontakt sa jugoistokom.

Ivan Pavlu (Prag)

Kultura rane linearne keramike u Češkoj

(Ivan Pavlu: "Early Linear Pottery Culture in Bohemia")

Razvijena neolitska kultura sa specifičnim arheološkim inventarom koji delimično podseća na ranoneolitski materijal karpatskog basena (Starčevo, Kereš, Methelek ), kao i na materijal jugoistočnog dela Balkana (Proto-Sesklo), javlja se na relativno širokom području sredinom šestog milenijuma (5500 pre n. e.). Svi pokušaji da se objasni njeno poreklo i evolucija su ostali u granicama hipoteza.

Rana linearna keramika, do sada nije bila izdvajana kao posebna kultura, uprkos upečatljivim razlikama arheološkog materijala, koji je razlikuje od sledećih perioda linearne keramike. Genetske veze sa daljim razvojem su neosporne i mogu biti povezane sa opštim ranoneolitskim pojavama. Osnova, koju je pružila najranija linearna keramika za ceo dalji razvoj, menjala se u pojedinim područjima, dok su se značajnije promene arheološkog inventara dogodile na maloj teritoriji, koja sa početkom Zeliezovce kulture pokazuje veliki napredak.

Raspored naselja ukazuje da najranija linearna keramika prodire u Češku spolja, i to ili iz severnih ili iz centralnih i južnih delova Moravske. Na svom početku ovaj period obiluje raznolikim keramičkim oblicima, kao i ornamentalnim motivima koji su opstali kroz ceo razvoj.

Glavni keramički oblici su zdele na visokim postoljima, sferične i hemisferične posude, boce, velike hemisferične posude za skladištenje. Glavni ornamentalni motivi su lukovi, valovnice, dvojne spirale, cik-cak linije i meandri iz kojih se kasnije razvijaju romboidi i mreže. Kultura rane linearne keramike je zapažena po svojoj specifičnoj ornamentalnoj tehnici glačanja fine keramike, koju srećemo na potezu Bina - Biczke - Zopy - Nove Dvory. Ukrašavanje grube keramike barbotinom, finim urezima i otiscima prstiju, kao i tehnologija izrade keramike koja podrazumeva organske primese, kasnije je napušteno i zamenjeno drugim tehnikama.

Malobrojnost nalaza ne dozvoljava nam da pravimo detaljnu hronologiju za ceo period. Četiri faze, koje su određene za Slovačku, čini se da jasnije oslikavaju relativnu hronologiju i u udaljenijim regijama. U isto vreme očigledno je da se ovde srećemo sa jednim dužim periodom, pošto je u Bylanu ustanovljeno postojanje najmanje sedam naseobinskih nivoa, a rana linearna keramika se pojavljuje i pre najstarijih slojeva na ovom lokalitetu.

Može se tvrditi da kultura rane linearne keramike nije nastala na jednom mestu. Postoji nekoliko različitih puteva prodora anadolsko-mediteranskog stanovništva. Njihov uticaj možda rezultira neolitizacijom donjeg Podunavlja, Balkana i Potisja. Ova nova populacija je dovela do promena na različitim nivoima (Vinča, Alfold Linear) ali i do pojave sasvim novih kultura (linearna keramika) u nenaseljenim područjima. Migranti su nosili sa sobom uticaje iz regiona kroz koje su prošli, što bi moglo da objasni i toliko starčevačkih elemenata u gruboj keramici rane linearne keramike.

Kultura rane linearne keramike ostaje jedini poznati izraz neolitizacije centralne Evrope, uprkos činjenici da je proces neolitizacije mediteranskih područja Evrope završen još u prvoj polovini 6. milenijuma.

Vasil Boroneanc (Bukurešt)

Lokalitet Skela Kladovei: problemi prelaza kulture Kriš-Starčevo u vinčansku kulturu

(Vasile Boroneant: "Le site de Schela Cladovei: problemes poses par la transition de la culture Cris Starcevo a la culture Vinca")

Na lokalitetu Skela Kladovei, koji se nalazi uzvodno od akumulacionog jezera za hidroelektranu Đerdap II, bilo je moguće vršiti iskopavanja sve do finalne etape radova na ovoj hidroelektrani. Radovima koji su vršeni unutar granica Skele Kladovei rukovodio je od 1982. g. autor ovog članka.

Posle podataka o položaju i mestu lokaliteta autor daje stratigrafski pregled slojeva - najstariji epipaleolitski sloj, sa četiri horizonta kulture Skela Kladovei-Lepenski Vir, pokriven je neolitskim slojem koji čine dva naselja iz početne i srednje faze kulture Starčevo-Kriš. Kasnije su izdvojene još dve faze, i to Proto-Starčevo-Kriš (Proto-Sesklo) i prelazna faza ka vinčanskoj kulturi. Naselje Proto-Kriš-Starčevo leži direktno na poslednjoj fazi naselja Skela Kladovei-Lepenski Vir. Iznad ovih slojeva je sloj sa materijalom iz neolita, bronzanog i gvozdenog doba. Najmlađi slojevi sadrže materijal dako-rimske i feudalne epohe.

Sloj sa ostacima karakterističnim za prelaznu fazu iz kulture Kriš-Starčevo u vinčansku kulturu pokriva površinu dugu oko 2 km , široku 500 m. Na ovoj površini vidljivi su ostaci odbrambenog rova ili bedema, zatim ostaci staništa, ognjišta ovalnog ili skoro pravougaonog oblika pravljenih od oblutaka.

Na osnovu stratigrafije ovog kulturnog sloja, keramike, kao i tipova alatki od kamena, autor smatra da ovaj horizont pripada finalnoj fazi kulture Kriš-Starčevo i prelaznoj fazi ka vinčanskoj kulturi.

Na osnovu ovoga moglo bi se pretpostaviti da je vinčanska kultura nastala na obe strane Dunava, i to pa osnovi koju čini kultura Kriš-Starčevo, kao posledica razvoja ekonomije i promena koje su se odigrale u balkansko-anadolskom svetu.

Eugen Komša (Bukurešt)

Odnosi Vinča-Tordoš kulture sa kulturama iz oblasti Donjeg Dunava

(Eugen Comsa: "Les rapports de la culture Vinca avec les cultures de la zone du Danube inferiur")

Zajednice vinčanske kulture na jugu Banata već u samom početku su došle u kontakt sa zajednicama kulture Starčevo-Kriš na zapadu Oltenije.

U sledećem periodu vinčanske zajednice su se proširile ka severu Banata, u oblast jugozapadne Transilvanije. Kulturni horizonti u Verbičoari gde su konstatovane razvojne faze Vinča A, V 1 i V2, smatraju se jedinstvenim za ovu teritoriju.

U jugozapadnoj Transilvaniji u početku kulture Vinča-Tordoš konstatovani su kontakti sa zajednicama kulture Dudešti iz Muntenije, dok je Vadastra kultura u Olteniji formirana na osnovi u kojoj je bilo elemenata Vinče V 1. Dalji razvoj Vadastra kulture teče paralelno sa Vinčom V 2, S 1 i S 2 na susednim teritorijama.

Kontakti nosioca vinčanske kulture sa populacijama Bojan kulture ostvarivani su duž donjeg toka reke Olt i iz pravca jugoistoka Transilvanije ka zapadu ove oblasti.

Na jugozapadu Oltenije, na osnovi koja je uglavnom pripadala vinčanskoj kulturi, formira se Salkuca kultura.

Kultura Gumelnica u Munteniji razvila se direktno iz finalne faze Bojan kulture (transformacija Bojan-Gumelnica).

Henrieta Todorova (Sofija)

Kuća Vinča D perioda otkrivena u Poduenu u Sofiji

(Henrieta Todorova: "Ein mittelaneolithisches Haus aus Poduene (Sofia) aus der Vinca D2 Zeit")

U aprilu 1988. g. u predgrađu Sofije, Poduenu, istraživana je kuća iz perioda Vinča D. Područje Poduena predstavlja deo neplavljene terase Sofijskog basena, koja se ovde, na ivici Perlovske reke, izdiže oko 4 m. Zemljanim radovima zahvaćen je severni zid kuće, ali su dalja oštećenja sprečena. Mnogobrojni izgoreli ostaci oplate sa zidova ukazuju da se radi o zgradi uništenoj u požaru. Ispitivanje objekta je pokazalo da je očuvan radni prostor jedne pravougaone srednjoneolitske kuće, dimenzija 4 h 5 m. Kuća je najverovatnije bila izgrađena na niskom kolju, sa drvenim podom i zidovima debljine 0,20-0,30 m. Peć koja se nalazila u kući je dobro očuvana. Komplikovane je konstrukcije, sa bočnim džepovima, ukopanim pitosima i napravom za mlevenje brašna, sa ugrađenim mlinskim kamenom. Oko peći su otkrivene 33 posude, od kojih se jedan deo verovatno nalazio na tavanu kuće. Keramika svetlocrvene boje ukrašena je kanelurama i urezima. Najbliže paralele se mogu naći na neolitskom naselju u Supskoj. Keramika iz okoline kuće je crna i pokazuje nebitne tipološke razlike. Pronađeni kompleks ukazuje na lokalnu varijantu vinčanske kulture (Vinča D), koja se u Sofijskom basenu meša sa malim brojem elemenata Karanova V, što pruža značajan oslonac za datovanje Vinče D. Podaci o C14 analizama pokazuju odstupanje uobičajeno za ovo doba.

Petja Georgijeva - Sofija

Periodizacija kulture Krivodol-Salkuca-Bubanj

(Petja Georgieva: "Periodtization of Krivodol-Salcuta-Bubanj Culture")

Ovaj izveštaj razmatra probleme porekla, razvoja i kraja Krivodol-Salkuca-Bubanj kulture. Periodizacija je zasnovana na tipološkoj analizi keramike kao i analizi stratigrafskih podataka.

Rani period razvoja kulture je predstavljen na naseljima Đakovo i Pekljuk. Karakteristika ovog perioda je keramika sa ornamentima izvedenim urezivanjem i slikanjem grafitom. Ovaj period još uvek nije konstatovan na do sada publikovanom materijalu iz Rumunije i Jugoslavije. U toku sledećeg perioda imamo i dalje grafitnu keramiku, dok urezani ornament nestaje. Materijal koji pripada ovoj fazi nalazimo na lokalitetima Zapadne Bugarske, Srbije i Rumunije. U trećoj fazi razvoja ove kulture uočava se opadanje grafitnog slikanja, dok se povećava broj primeraka slikanih u pastelnim bojama. Finalni period kulture predstavljen je naseljima Salkuca III, Rebarkovo, Šuplevac i Crnobuki. U ovoj fazi zapažaju se najraniji prodori stranih kulturnih elemenata u severoistočnim krajevima prostiranja ove kulture.

Mišel Seferiades (Pariz)

Vinča i grčka arheologija

(Michel Seferidaes: "Vinca et l'archeologie grecque")

Brojna iskopavanja i istraživanja koja su vršena poslednjih godina u Podunavlju, na Balkanu i u egejsko-anadolskim oblastima, znatno su unapredila znanja o vinčanskoj civilizaciji, naročito o njenom poreklu, brojnim aspektima njenog razvoja, rasprostiranju i njenoj ulozi u dugoj i kompleksnoj istoriji neolitskih i halkolitskih društava istočne i jugoistočne Evrope.

Uloga grčke arheologije u rešavanju ovih problema je od velike važnosti.

Novija iskopavanja u istočnoj Makedoniji (Sitagroi, Dikili Tash i dr.) i u Tesaliji (Plateia Magoula, Zarkou, Makrishori i dr.) pokazuju da se za srednji neolit severne Grčke može vezati samo jedan horizont sa crnom keramikom koji je bez ikakvog anadolskog uticaja, a koji odgovara ekspanziji (ili bar jakim uticajima) iz oblasti srednjeg Podunavlja, odnosno vinčanske kulture, i to sve do severnih obala Egeje.

Janis Aslanis (Atina)

Utvrđenja u severnoj Grčkoj u bakarno i rano bronzano doba

(Iannis Aslanis: Befestigungsanlagen in Nordgriechenland von dem Chalkolithicum bis zum Beginn der fruhen Bronzezeit")

Kao što je poznato, izgradnja utvrđenih naselja uzrokovana je nizom socio-ekonomskih promena, koje su se desile u bakarno doba. Pošto je za njeno sprovođenje bilo potrebno mnogo radne snage i vremena, potreba za takvim poduhvatom je morala biti zaista jaka.

Utvrđenja su u severnoj Grčkoj poznata od prve faze bakarnog doba, Otzaki grupe. Izgrađena su prema konkretnom sistemu odbrane. U poređenju sa poznatim naseljima, otkriven je mali broj utvrđenja iz bakarnog doba, što odražava današnje stanje istraženosti u severnoj Grčkoj. Nešto više ih je poznato iz ranog bronzanog doba.

Alesandra Aspes (Verona) - Danijela Koki (Viaređo)

Eneolit u severnoj Italiji

(Daniela Cocchi Genick, Aleksandra Aspes: "Das Aneolithikum in Norditalien")

Raspored eneolitskih nalazišta u severnoj Italiji ne razlikuje se u mnogome od rasporeda neolitskih nalazišta ovog područja.

Pored brojnih grobova jasno su utvrđena samo dva eneolitska naselja, i to Le Colombare i Spilamberto. Ovo čini potpunu suprotnost stanju kakvo imamo u neolitskom periodu. Spilamberto je, međutim, jedino naselje direktno povezano sa svojom nekropolom.

Mogu se konstatovati različiti pogrebni rituali. Na nekropoli Riparo Valtenesi, na obalama jezera Garda, otkrivene su drvene odaje za kolektivno sahranjivanje, sa jamama za kremaciju, sa ognjištima i ostavama izgorelog zrnevlja, semenja i voća. Izgleda da pogrebni ritual ovde ima odlike sekundarnog sahranjivanja. Grobni prilozi su većinom ogrlice.

U području donjeg sliva reke Chiese i Gambara pogrebni ritual je sasvim drugačiji. Ovaj ritual pripada jezgru Remedello kompleksa i odlika su mu pojedinačni grobovi. Na najvećoj nekropoli Remedello di Sotto otkriveno je do sada 125 grobova. Muški i ženski grobovi imaju različitu orijentaciju, a status odrasle muške individue potvrđuje se bodežom kao grobnim prilogom.

Nekropola Spilamberto u oblasti Emilia dala je 39 grobova. Svi pokojnici su u opruženom stavu i imaju približno istu orijentaciju. Tela su uvek položena na leđa, dok je posuda kao prilog polagana kod nogu. Ova grupa koju karakteriše keramika sa ornamentom krljušti i krčazi sa drškama vezuje se za kulture centralne i južne Italije - Rinaldone i Gaudo, ali pokazuje i vidljivu vezu sa Remedello kompleksom. C14 probe stavljaju ovu eneolitsku grupu u poslednje vekove trećeg milenijuma stare ere.

Štefan Hiler (Salcburg)

Nova iskopavanja u Karanovu (Stefan Hiller: "Neue Ausgrabungen in Karanovo")

Autor izlaže rezultate istraživanja u Karanovu 1984-1988. god. Istaknute su razlike u sadržajima kulturnog sloja između površina istraživanih pomenutih godina i površina centralnog sektora koji je istraživan 1957. godine.

Posebno je obraćen odnos Karanova i početka vinčanske kulture. Priloženi su i raspoloživi S14 datumi, gde srednja vrednost za kraj Karanova III iznosi 4400./4300. godina. Dodaje se da u to razdoblje pada i početak srpskog kasnog neolita (Vinča A), što u Tesaliji odgovara stupnju Larisa-Arapi.

// Projekat Rastko / Arheologija //
[ Promena pisma | Pretraga | Mapa Projekta | Kontakt | Pomoć ]