Naučna predavanja

O plenarnim sednicama Etnografskog instituta SANU, započetim daleke 1949. godine predavanjem profesora Gliše Elezovića, pisala je povodom 25-godišnjeg jubileja Instituta poštovana Olivera Mladenović (Četvrt veka naučnih predavanja u Etnografskom institutu, Glasnik EI SANU, knj. XXI, Beograd 1972, s. 75-90). Tom prilikom je istakla da je za četvrt veka, na 302 "etnološka petka" pročitano 355 predavanja; da je među referentima bio veliki broj istraživača iz svih naučnih centara Jugoslavije, kao i 18 stranih naučnika. Ukazala je, takođe, na raznolikost tema i sadržajne diskusije koje su ponekad imale i polemički karakter. Zapazila je, isto tako, da su krajem 60-tih u Institutu sve više priređivani tematski ciklusi predavanja, što se ranije a i posle činilo uglavnom povodom značajnijih godišnjica istaknutih pregalaca nauke (T. Đorđević, V. Radovanović, M. Đ. Milićević, M. Petrović).

Ovo zapažanje O. Mladenović ujedno je i nagoveštaj sve učestalije pojave "nametnutih" tematskih ciklusa uslovljenih izmenjenim sistemom finansiranja istraživačke delatnosti. Osnivanjem Republičkog fonda za nauku, pristupilo se finansiranju projektnih zadataka (praktičnog značaja i primenljivog karaktera), uz pojačanu javnost rada, umesto dotad važećeg finansiranja programa postojećih naučnih ustanova. Kulturno-istorijske nauke, s obzirom na neophodnost dugoročnog bavljenja pojedinim temama, taj zahtev pojačane operativnosti su nešto teže prihvatale od ostalih naučnih disciplina. Baveći se i ranije proučavanjem migracija, Etnografski institut je deo istraživačkog kadra usmerio na tematski srodne projektne zadatke: proučavanja đerdapskih naselja i pojava u vezi s izgradnjom velikih hidroenergetskih objekata (od 1962. g.), praćenja radnih migracija u rudarske i industrijske centre (Kolubarski bazen, Mladenovac, Užice), ispitivanja doseljavanja narodnosti-nacionalnih manjina u jugoslovenske zemlje (Rusini, Slovaci) i dr.

* * *

Upućujući na teren istraživačke timove za realizaciju ovih zadataka, stvorene su u Institutu pretpostavke za organizaciju monotematskih ciklusa. Saopštavanje rezultata ovih, nazovimo ih primenjenim istraživanjima, organizovano je ne samo na plenarnim sednicama Etnografskog instituta, već i u okviru manifestacije "Mokranjčevi dani" (Tradicionalna kultura đerdapskih naselja) i naučnih skupova sa rusinskim i slovačkim udruženjima u Matici srpskoj u Novom Sadu. Deo rezultata je imao mesta i na godišnjim savetovanjima i kongresima društva etnologa i udruženja folklorista Srbije i Jugoslavije, u okviru manifestacije "Dani Sretena Vukosavljevića" u Prijepolju, kao i na festivalima balkanskog folklora (Ohrid), Međunarodnom festivalu folklora (Vršac), na međunarodnim skupovima u Makedoniji, konferencijama Svesrpskog saveza u Sremskim Karlovcima. Ostajalo je, ipak, nešto prostora i za tzv. slobodne teme, čak i za kraće nizove takvih predavanja.

Kao što je napred pomenuto, javno saopštavanje naučnih rezultata, na plenarnim sednicama Instituta, ima dugu tradiciju u ovoj naučnoistraživačkoj ustanovi. I taj vid delatnosti Etnografskog instituta imao je svoje uspone i padove, zavisno od ličnosti neposrednog rukovodioca naučnog rada, volje i sposobnosti organizatora sednica. U vremenu od 1972-1977. u Institutu je svake godine, u jesenjem i prolećnom ciklusu organizovano od 10 do 22 plenarne sednice (prosečno 12 godišnje) na kojima su referenti saopštili više od 300 radova. Zbog ograničenosti prostora, nećemo navoditi naslove svih ovih predavanja koja su, kao članci i rasprave, davno objavljena u institutskim i drugim etnološkim publikacijama, ali ćemo pomenuti neke tematske celine kojima se Etnografski institut bavio u pojedinim decenijama. Sedamdesetih godina npr. to su: doseljavanje Srba na Balkan, putevi slovensko-romanske simbioze, etnološke vrednosti hilandarske riznice, graničarsko stanovništvo, procesi socijalnog i ekonomskog raslojavanja u prošlosti, proučavanje regionalnih celina, ispitivanje sela (metodologija proučavanja jednog naselja), preobražaji u narodnoj kulturi, promene u plavnim naseljima, limitrofne oblasti (Šopluk i dr.), migracioni tokovi i njihove posledice (Crnogorci u Bačkoj), akulturacijski problemi duž gradilišta pruge Beograd-Bar, društveni odnosi u patrijarhalnoj kulturi (porodična zadruga, pobratimstvo), zabrane (tabui) u posmrtnim običajima, narodna medicina (kukurek u lečenju) narodna predanja, zaštita čovekove okoline i mnoge druge.

U to vreme su, u okviru plenarnih sednica, priređena i tri manja ciklusa: Gorštaci u ravnici – Bačko Dobro Polje (1977) sa 5 predavanja, Stogodišnjica oslobođenja gradova u Srbiji (1978) sa 3 predavanja i Etnološke promene u odabranim naseljima Srbije (1978. i 1979) sa 10 predavanja.

Počev od 1975. Etnografski institut je svake pete godine organizovao javnu raspravu o nacrtu petogodišnjeg programa etnološkog rada u republici, podnoseći prethodno iscrpan izveštaj o rezultatima proučavanja u minulom periodu. Institut je, kao što se iz izloženog vidi, u okviru plenarnih sednica i naučnih skupova, usmerio svoju delatnost na aktuelne naučne i društvene probleme.

I tokom osamdesetih, na plenarnim sednicama Instituta, referisalo se uz učešće jugoslovenskih i stranih naučnika, o poreklu Srba, tragovima Sasa u Srbiji, etničkim procesima na Kosovu u vreme turske vladavine, albanskom stanovništvu u Makedoniji, o spoljnim migracijama i pitanjima etničkog identiteta srpskih iseljenika i radnika na privremenom radu u inostranstvu, o regionalnim celinama u Srbiji (Podrinje, Temnić), narodnoj arhitekturi (dinarska dvodelna brvnara starovlaškog tipa), urbanizaciji sela i promenama u narodnoj materijalnoj kulturi, spomenicima kulture kojih više nema, porodičnim i socijalnim odnosima; braku, ritualnom srodstvu i adopciji; položaju žene; o omladinskoj potkulturi u urbanim sredinama; zakletvi; temama iz mitologije – praznicima i svetkovinama, verovanjima u vezi s prirodom; transformaciji običaja; narodnoj-vokalnoj i instrumentalnoj muzici; metodologiji u etnologiji i srodnim naukama, iskustvima sa terenskih istraživanja; etnografskom filmu. Čini se, dakle, da nijedna od značajnih etnoloških tema nije zaobiđena.

I ne samo na plenarnim sednicama Instituta. Saopštavanje rezultata sveobuhvatnih etnoloških ispitivanja pojedinih oblasti u Srbiji imalo je mesta i van Beograda. Tako je u Užicu održan skup stalnih i spoljnih saradnika Instituta na kome su razmatrani rezultati rekognosciranja Zlatarskog kraja, sa 22 saopštenja (1982) – o čemu je opširnije pisao P. Š. Vlahović (Stručno-naučni skupovi EI SANU u 1982. godini, Glasnik EI SANU knj. XXXI, Beograd, 1982, s. 95-98). Slične naučno-stručne skupove u vezi s proučavanjem Pribojskog i Račanskog kraja Institut je 1983. organizovao u Beogradu. Takav stručni sastanak sa saradnicima, uz podnošenje referata o etnološkom ispitivanju rudarstva održan je u Boru (1985), a povodom proučavanja Kruševca i okoline, u tom gradu (1986).

* * *

Etnografski institut SANU se od sedamdesetih godina sve više angažuje kao organizator ili suorganizator većeg broja naučnih skupova, što je i razumljivo s obzirom na njegovu čelnu poziciju u naučnoistraživačkom radu u Republici. U daljem tekstu, navešćemo naslove ovih skupova:

Međunarodni naučni skup posvećen etnološkom proučavanju savremenih promena u narodnoj kulturi, sa 26 saopštenja i uz učešće naučnika iz drugih centara tadašnje Jugoslavije i istaknutih stručnjaka iz SAD, Francuske, Poljske i Bugarske (1974).

U tom pogledu aktivnost je mnogo veća tokom osamdesetih godina. Pristupa se organizovanju jugoslovensko-poljskih i srpsko-slovačkih naučnih skupova, kao rezultat zajedničkog naučnoistraživačkog rada. Nabrojaćemo neke od tih skupova.

Godine 1982. održan je jugoslovensko-poljski naučni skup pod naslovom: Tradicijska kultura u savremenom životu seoske porodice, sa 14 referata (Beograd, Prijepolje), u okviru obeležavanja 35-godišnjice rada Etnografskog instituta. Godinu dana ranije održana je u Institutu za etnologiju Univerziteta "Adam Mickijevič" u Poznanju naučna konferencija na istu temu, sa 16 saopštenja, a rezultati oba savetovanja objavljeni su u posebnim publikacijama.

Saradnja sa poznanjskim kolegama nastavljena je i 1984. godine kad su 4 naša istraživača učestvovala na savetovanju u Černjejevu na kome je osnovna tema bila: Obredi prelaza u životnom ciklusu. U 1986. je u Kruševcu održan četvrti jugoslovensko-poljski naučni skup posvećen Etnološkom proučavanju grada, sa 13 saopštenja.

Od 1985. naučne skupove jugoslovenskih i poljskih etnologa organizovalo je Odeljenje za etnologiju Filozofskog fakulteta u Beogradu u saradnji sa Jagelonskim univerzitetom u Krakovu, kada su tri saradnika Instituta učestvovala na naučnom skupu O etničkoj distanci. Osamdesete godine su obeležene i veoma intenzivnom saradnjom sa etnološkim institutom Slovačke akademije nauka. Skupovima o tradiciji i savremenom, ulozi porodice u savremenim uslovima, etnološkom proučavanju grada, funkciji društvenih grupa, savremenim oblicima ritualnog ponašanja (Smolenice, Poprad, Njitra, Pještani), do naučnog sastanka na temu: Socijalizacija u tradicionalnoj kulturi koji je Etnografski institut 1988. organizovao u Vrnjačkoj banji.

Godine 1983. Institut je organizovao sednicu Međunarodne komisije za proučavanje Karpata i Balkana, na temu: Proučavanje narodne kulture stanovništva karpatsko-balkanskog područja, sa 18 saopštenja poglavito stranih naučnika (Beograd i Prijepolje).

Krajem osme decenije Etnografski institut SANU je pristupio organizovanju Jugoslovenske etnološke tribine, pod naslovom Etno-kulturni procesi (1988: proučavanje iseljeništva iz jugoslovenskih zemalja; 14 saopštenja; 1989: etnološko ispitivanje regionalnih celina, 16 učesnika; 1990: srpske seobe, 18 saopštenja). Većina ovih radova je objavljena u institutskim publikacijama. Za 1991. godinu je bila pripremljena IV jugoslovenska etnološka tribina posvećena proučavanju Srba u Hrvatskoj i Hrvata u Vojvodini, ali je njeno održavanje rat omeo.

Usled smanjenog intenziteta, pa i prekida saradnje sa inostranim etnolozima, kao i izostanka terenskih proučavanja, Etnografski institut se usredsredio na preispitivanje dotadašnjih rezultata etnološkog rada i sagledavanje budućih smernica i zadataka u našoj naučnoj oblasti. Opredelivši se za tu orijentaciju, Institut je od 1992-1994. godine priredio četiri naučna skupa, od kojih tri s inostranim učešćem. (Vidi: N. Pantelić, Uvodna reč na otvaranju naučnog skupa "Etnologija pred novim izazovima", Glasnik EI SANU, XLI, Beograd 1992, 11-18.)

Prvi u nizu precizno planiranih skupova održan je pod naslovom: Etnologija pred novim izazovima (1992), sa 24 saopštenja. Slede tri: Etničke odlike nacionalnih manjina u Srbiji i Srba u Mađarskoj (1993), sa 8 referata; Rasprave o narodnoj tradiciji danas, iste godine, sa 34 saopštenja; Selo i grad – nova etnološka istraživanja (1994), sa 26 saopštenja. Svi ovi skupovi, u organizaciji Etnografskog instituta održani su u Beogradu.

Ocenivši da je momenat da se pristupi organizovanju Etnokulturološke radionice za šire područje Srbije, Institut se angažovao kao njen suorganizator. Tako je godine 1995. u Svrljigu održan veći naučni skup čija je osnovna tema bila: Tradicionalna kultura u životnom ciklusu stanovništva istočne Srbije i susednih oblasti, sa 45 saopštenja od kojih je 40 objavljeno, i uz učešće dvoje stranih naučnika. Ovo geografsko omeđenje, na limitrofno područje prema Rumuniji, Bugarskoj i Makedoniji, skupovi su zadržali i u sledećim godinama. Tako je drugi međunarodni naučni skup u Svrljigu (1996) održan na temu: Tradicionalna kultura u godišnjem ciklusu običaja stanovništva..., sa 55 saopštenja i uz učešće 7 naučnika iz drugih država (Rusija, Bugarska i Makedonija). Trećim međunarodnim etnološkim skupom u Svrljigu (1997) započelo je obeležavanje 50-godišnjice Etnografskog instituta SANU. Na skupu pod naslovom: Priroda u običajima i verovanjima stanovništva istočne Srbije i susednih oblasti, bila su 52 saopštenja, uz učešće 11 naučnika pretežno iz susednih zemalja (Bugarske, Grčke, Makedonije, kao i Rusije). U okviru IV Etnokulturološke radionice (1998) razmatraće se pitanja slave i zavetine. (Vidi: N. Pantelić, 50 godina Etnografskog instituta SANU, Etno-kulturološki zbornik knj. 3, Svrljig 1997, 14-15.)

Na osnovu napred izloženog, može se zaključiti da je Etnografski institut SANU u poslednjoj deceniji (1988-1997) nastojao da kroz tribine (1988-1990), cikluse naučnih skupova (1992-1994) i etnokulturološku radionicu (od 1995. godine) stalno preispituje mesto i ulogu srpske etnološke nauke u etnologiji Južnih Slovena i drugih balkanskih naroda.

Nabrajanje naučnih skupova završimo podatkom da je 1996. u Institutu organizovan naučni skup na temu: Etnički i etnokulturni elementi u Panonsko-Karpatskoj oblasti, sa 12 saopštenja, koja su i objavljena u zasebnoj publikaciji, da je za decembar 1997. pripremljen skup pod naslovom: Etnički odnosi Srba s drugim narodima, uz učešće 21 istraživača, od kojih 4 iz drugih država.

* * *

Organizujući sve veće i značajnije skupove u Institutu, njegovi saradnici su se u poslednjoj deceniji i to redovno odazivali pozivima etnologa iz prethodne Jugoslavije i kolega iz inostranstva. Od 1982. godine su učestvovali na svim naučnim sastancima na kojima su obrađivane slovenačko-hrvatske paralele; od 1985, na savetovanjima u Vrdniku gde je multidisciplinarno obrađivana tema: "O kulturi sela" odnosno na skupovima Srpske akademije nauka i umetnosti, posvećenim oživljavanju sela; međunarodnim sastancima (u Dubrovniku, Amsterdamu i Parizu) na kojima se raspravljalo o mladim migrantima u inostranstvu i očuvanju kulturnog identiteta; na dva skupa u Puli (1988. i 1990.), čija je osnovna tema bila "Jezici i kulture u doticajima".

Zapaženo je učešće saradnika Etnografskog instituta na svetskim i evropskim kongresima (Moskva 1964, Zagreb 1988, Pariz 1971, Moskva-Suzdalj 1982, Bergen 1990). Počev od 1980. godine, saradnici Instituta sa 5-8 referata učestvovali su na svim sledećim konferencijama posvećenim etnološkom proučavanju narodnosti-nacionalnih manjina, koje se održavaju u Bekeščabi u Mađarskoj (1985, 1990, 1993. i 1996.). Godine 1991. 5 saradnika Etnografskog instituta je učestvovalo u Budimpešti na naučnom skupu posvećenom jugoslovensko-mađarskim kulturnim vezama. Svi radovi saopšteni u Mađarskoj su objavljeni.

U godinama blokade naše zemlje, naučna saradnja na zadovoljavajućem nivou ostvarena je s mađarskim, makedonskim i poljskim etnolozima. Jedan saradnik Instituta je uvek s referatom učestvovao u Poljskoj na dve konferencije o Bukovini: "Zajednica kulture i jezika" (Pila, 1991) i "Sjaj i tama Evrope u minijaturi" (Pila, 1994), na naučnoj konferenciji povodom stogodišnjice Poljskog etnološkog društva (Vroclav, 1995) i na naučnom skupu: "Zadaci etnologije u Evropi koja se ujedinjuje" (Poznanj, 1996).

Na veliki skup u Moskvi (1993) "O položaju manjina u postkomunističkim zemljama" poslat je jedan referat; na V Međunarodni kongres Udruženja za etnologiju i folklor Evrope, 1994. u Beču četiri saradnika Instituta uputila su svoje apstrakte (svi su objavljeni); na skup o iseljeništvu u Portorožu (Slovenija), dve saradnice su uputile svoje referate koji su objavljeni. Učešće naših saradnika na ova dva skupa i kongresu izostalo je delimično iz finansijskih, a više iz nekih drugih razloga. Bilo je nastupa u inostranstvu na skupovima i drugih saradnika Instituta (Bugarskoj, Makedoniji, Rumuniji, Austriji, Francuskoj, Nemačkoj itd.). Ovde je nužno iznesen sažeti pregled naučnih predavanja, organizovanih naučnih skupova i učešće istraživača na naučnim sastancima.

U izrazito nepovoljnim uslovima za terenski istraživački rad, saradnici Etnografskog instituta SANU ostvarili su zadovoljavajuće rezultate u predstavljanju svojih radova na domaćim skupovima (s međunarodnim učešćem) u Srbiji i prilikom brojno ograničenih nastupa u inostranstvu.

// Projekat Rastko / Antropologija i etnologija //
[ Promena pisma | Pretraga | Mapa Projekta | Kontakt | Pomoć ]